το "Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας" της Ακαδημίας Αθηνών

Φαροφύλακας

Απαρέμφατος Δροσουλίτης του πιο Μόρμυρου Φθόγγου
Προσωπικό λέσχης
[FLOAT-LEFT]
[/FLOAT-LEFT]Η Ακαδημία Αθηνών εξέδοσε το "Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας" σε τριστηλία και με 75.000 περίπου έγχρωμα λήμματα, στην τιμή των 48 €. Φοιτητές και εκπαιδευτικοί μπορούν να το προμηθευτούν για 35 € από Βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών (Πανεπιστημίου 25-29 (Στοά Κοραή), 105 64 Αθήνα. Τηλ. 210-3239381.)

To ενδιαφέρον με αυτό το λεξικό είναι πως στηρίζεται σε πολύχρονη πρωτογενή έρευνα και περιλαμβάνει 5.000 νεολογισμούς, που δεν υπάρχουν σε κάποιο άλλο από τα σύγχρονα λεξικά όπως π.χ. αναγνωρισιμότητα, αντικαπνιστής, αξιολογητής, γενόσημα, ιός έμπολα, κάγκουρας, μπαχαλάκιας, μπότοξ, μπουζουκλερί, πέλετ, σκάιπ κτλ.

Επίσης, συμπεριλαμβάνει λήμματα από επιστημονικούς κλάδους που ήταν αθησαύριστοι έως τώρα, όπως π.χ. ιχυθυοπαθολογία, μουσειογραφία, γεωπληροφορική, ψυχοφαρμακολογία.

Προσέξτε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες καινοτομίες:
  • Καθιερώνει την διπλή ορθογράφηση για κάποιες λέξεις όπως π.χ. αβγό-αυγό, κτίριο-κτήριο, ορθοπαιδικός-ορθοπεδικός. Σε αντίθεση δηλ. με τα λεξικά Μπαμπινιώτη και Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, τα οποία διαλέγουν μία γραφή σαν την πιο "σωστή", το λεξικό της Ακαδημίας παραδέχεται πως κάποιες λέξεις για την ώρα γράφονται απλά καί έτσι καί αλλιώς.
  • Αναγράφει τις επιστημονικές ονομασίες των διαφόρων ζώων και φυτών.
  • Παρουσιάζει τις συνδυαστικές δυνατοτήτων των λέξεων: ομορφιά: αγγελική, αξεπέραστη, απίστευτη, απόλυτη, ασύγκριτη, διακριτική, εκθαμβωτική, εκρηκτική, εντυπωσιακή, εξαιρετική, εξωτική, κλασική, μαγευτική, μοναδική, τεχνητή. Ανδρική, γυναικεία, εξωτερική, εσωτερική, πνευματική, σωματική, ψυχική.
  • Προσδιορίζει υφολογικά λέξεις κι εκφράσεις (αλλιώς μιλάς στην παρέα, αλλιώς θα μας τα πεις σ' ένα συνέδριο).
  • Λημματογραφεί στο τρίτο πρόσωπο, ρήματα τριτοπρόσωπα (δηλ. ρήματα που δεν απαντούν συχνά στο πρώτο πρόσωπο) όπως π.χ. αντιβαίνει, φωσφορίζει κτλ.
Μου αρέσει αυτό που γράφει ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου κ. Βασίλειος Χ. Πετράκος: "Η Ακαδημία με το Χρηστικό Λεξικό δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας, αποδεδειγμένως ανεδαφική, τουλάχιστον από τα χρόνια του Κοραή."

Η αλήθεια είναι πως το, κατά τ' άλλα, πολύ καλό λεξικό του Μπαμπινιώτη, λειτουργεί σε σημεία ρυθμιστικά, είτε στην ορθογραφία (όταν π.χ. λημματογραφεί αγώρι με ωμέγα) είτε μορφολογικά (όταν π.χ. μας λέει πως πρέπει να λέμε καταχωρίζω κι όχι καταχωρώ). Μακάρι, λοιπόν, να έχουμε ένα λεξικό που περιγράφει την γλώσσα και δεν την ορίζει.

Επίσης, η διχογνωμία στην ορθογραφία (αυγό ή αβγό; κτίριο ή κτήριο; ) ανάμεσα στα λεξικά έχει θρέψει μια γλωσσική πολεμική με αντίπαλα στρατόπεδα, πράγματα τα οποία δεν θέλουμε να βλέπουμε, έστω στο όποιο μικρό τους μέγεθος, έχοντας ένα πολύ κακό προηγούμενο γλωσσικού μίσους στην παλιότερη σύγχρονη Ελλάδα.

Αγαπώ πολύ τα λεξικά. Ας είναι κι αυτό καλοτάξιδο. :)
 
[Με πρόλαβε ο αγαπητός Φαροφύλακας, παρ' όλα αυτά να βάλω κι εγώ μερικά στοιχεία, αν επαναλαμβάνομαι ζητάω συγγνώμη]



Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας

Σύνταξη – Επιμέλεια: Χριστόφορος Γ. Χαραλαμπάκης (Καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών)
Βασικοί συνεργάτες: Σταυρούλα Ζαφείρη – Αθηνά Ψαροπούλου – Ελένη Διαμαντή – Κατερίνα Δανέζη –
Χαράλαμπος Δημόπουλος – Άννα Τριγκατζή – Νίκη Παναγιωτοπούλου – Άννα Τρυποσκούφη.

Εκτύπωση: Εθνικό τυπογραφείο
Έτος έκδοσης: Αθήνα 2014
Αριθμός σελίδων: 1819
ISBN: 978-960-404-278-4

Εχθές, Δευτέρα 03 Νοεμβρίου, έγινε η πολυαναμενόμενη παρουσίαση: το «Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» από την Ακαδημία Αθηνών.
Σήμερα, στο βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών υπήρχε αρκετός κόσμος, πολλοί φοιτητές και μαθητές. Τα κανάλια είχαν πιάσει πόστο και μάλιστα πρόλαβα και είδα μερικές αστείες συνεντεύξεις· παρατήρησα πως αρκετοί γνωρίζουν αρκετά για τη γλώσσα και μάλιστα απλοί άνθρωποι (σε αντίθεση με πολλούς που γκρινιάζουν για τη φτώχεια μας σε όλα τα επίπεδα).

Πρόκειται για μία σπουδαία επιστημονική εργασία, ένα λεξικό για τη γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε σήμερα. Ολόκληρος ο λεξιλογικός θησαυρός της σημερινής γλώσσας στην πιο άμεση και αντιπροσωπευτική του μορφή· καταγράφονται περίπου 75.000 λήμματα, σύμπλοκα και στερεότυπες εκφράσεις από τα 120.000 που υπάρχουν στην ηλεκτρονική βάση. Υπάρχει επίσης μεγάλος αριθμός νεολογισμών (περίπου 5.000) που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο νεοελληνικό λεξικό μέχρι σήμερα.
Όπως διαβάζουμε στο φυλλάδιο της παρουσίασης (από τον πρόλογο του Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Βασιλείου Χ. Πετράκου), η Ακαδημία Αθηνών δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας, παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο και επιστημονικώς εξακριβωμένα την πραγματική μορφή της Νεοελληνικής, τον γλωσσικό πλούτο της και τις θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητές της.
Το Χρηστικό λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας στηρίζεται σε πρωτογενή έρευνα και αποσκοπεί στην παρουσίαση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας στη σημερινή δυναμική της μορφή, κυρίως του εικοστού και των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα.

Στα περιεχόμενα βλέπουμε:

  • Δομή και Οργάνωση του λεξικού
  • Συντομογραφίες
  • Σύμβολα
  • Λήμματα Α – Ω
  • Λατινικές φράσεις και ξένα ακρωνύμια
Όπως διαβάζουμε και από το δελτίο τύπου:

Την απόφαση έκδοσης του Λεξικού έλαβε ομόφωνα η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών τον Ιούνιο του 2003. Τη Συμβουλευτική Επιτροπή αποτέλεσαν οι ακαδημαϊκοί Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Νικόλαος Ματσανιώτης, Γρηγόριος Σκαλκέας, Νικόλαος Κονομής, Σπύρος Ιακωβίδης, Αθανάσιος Καμπύλης και Βασίλειος Πετράκος. Επιστημονικός υπεύθυνος ανέλαβε ο Γενικός Γραμματεύς της Ακαδημίας Νικόλαος Ματσανιώτης (2003-2010) τον οποίον διαδέχθηκε ο Βασίλειος X. Πετράκος (2010 κ.ε.). Επιστημονικός συντονιστής ορίστηκε ο καθηγητής Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόφορος Χαραλαμπάκης. 
To Χρηστικό Λεξικό στηρίζεται σε πολύχρονη πρωτογενή έρευνα. Παρουσιάζεται σε ένα συνεχές σώμα κειμένων τριών εκατομμυρίων λέξεων ο θησαυρός της νεοελληνικής γλώσσας στη σημερινή δυναμική της μορφή. Aναπτύσσονται με ακρίβεια και πληρότητα περίπου 75.000 λήμματα, σύμπλοκα και στερεότυπες εκφράσεις από τα 120.000 που υπάρχουν στην ηλεκτρονική βάση. Το επιστημονικό λεξιλόγιο, το οποίο κατηγοριοποιείται σε 103 γνωστικούς τομείς, καταλαμβάνει τη θέση που του αξίζει, καθώς διαμορφώνει την Κοινή Νεοελληνική του μέλλοντος. 
Έχουν καταγραφεί 5.000 νεολογισμοί, που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο νεοελληνικό λεξικό (π.χ.αναγνωρισιμότητα, αναρτητέος, αντικαπνιστής, αξιολογητής, γενόσημα, ιός έμπολα, αγγλ. Ebola virus, 1976, μπότοξ, πέλετ, σι ντι ες, σκάιπ, αγγλ. skype, 2003), πολλοί από τους οποίους αποτελούν διεθνισμούς υπό μορφή μεταφραστικών δανείων. Αναλύονται εκατοντάδες αθησαύριστοι ως τώρα επιστημονικοί κλάδοι, όπως γεωπληροφορική, ιχυθυοπαθολογία, μουσειογραφία, ψυχοφαρμακολογία.
Η έννοια "Χρηστικό Λεξικό", σε αντιδιαστολή με το "Ιστορικό Λεξικό", αποκτά εδώ ευρύτερη σημασία. Η Ακαδημία Αθηνών έθεσε ψηλότερα τον πήχη.

Βασικές καινοτομίες του Λεξικού
Κατάρτιση του λημματολογίου από εκτενείς βάσεις δεδομένων, όπως, κατά κύριο λόγο: Εθνικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ), InterActive Terminology for Europe (IATE), μηχανή αναζήτησης Google, ηλεκτρονικές βάσεις και ηλεκτρονικά λεξικά της αγγλικής, γαλλικής, γερμανικής, ιταλικής και ισπανικής γλώσσας, επιμέρους βάσεις δεδομένων της Ακαδημίας Αθηνών).
Καθιέρωση διπλής ορθογράφησης για ορισμένες λέξεις: αβγό-αυγό, κτίριο-κτήριο, ορθοπαιδικός-ορθοπεδικός.
Σύντομοι και ουσιαστικοί ορισμοί των λημμάτων.
Αναγραφή της επιστημονικής ονομασίας ζώων και φυτών.
Ενοποίηση σημασιών. Διάκριση της σημασίας από τη χρήση.
Καταγραφή αυθεντικών παραδειγμάτων.
Αναλυτική παρουσίαση των συνδυαστικών δυνατοτήτων των λέξεων: ομορφιά: αγγελική, αξεπέραστη, απίστευτη, απόλυτη, ασύγκριτη, διακριτική, εκθαμβωτική, εκρηκτική, εντυπωσιακή, εξαιρετική, εξωτική, κλασική, μαγευτική, μοναδική, τεχνητή. Ανδρική, γυναικεία, εξωτερική, εσωτερική, πνευματική, σωματική, ψυχική.
Ακριβής υφολογικός προσδιορισμός λέξεων και εκφράσεων. 
Πραγμάτευση των στερεότυπων ή ιδιωματικών εκφράσεων και σταθερών λεξιλογικών συνάψεων σε νέα βάση στο τέλος κάθε λήμματος. Βλ. τα λήμματα ζωή, μάτι.
Παράθεση της χρονολογίας εμφάνισης των αγγλικών και γαλλικών λέξεων, όπως και των στερεότυπων εκφράσεων. Ανοίγονται έτσι νέοι ορίζοντες σε θέματα Ιστορίας του πολιτισμού και των επιστημών. Ενδεικτικά παραδείγματα: βιταμίνη < γαλλ. vitamine, 1913. οικοτουρισμός < αγγλ. ecotourism, 1982. λιβερμόριο < διεθν. livermorium, 2012.

Στο Χρηστικό Λεξικό εισάγεται για πρώτη φορά μια σειρά λεξικογραφικών καινοτομιών, οι οποίες στηρίζονται σε σύγχρονες μεταλεξικογραφικές έρευνες.
1. Τίθενται σε νέα βάση οι υφολογικοί και πραγματολογικοί δείκτες της γλώσσας, τριάντα συνολικά. Π.χ. αδόκιμο: αναστυλώνω, αντί αναστηλώνω, αρχαιοπρεπές: εκπάγλου καλλονής, εσφαλμένο: κοινοτυπία, αντί κοινοτοπία, νεανική αργκό: μεγάλε, ως οικεία προσφώνηση, προφορικό: και το ρωτάς;
2. Τα τριτοπρόσωπα ρήματα λημματογραφούνται στο τρίτο πρόσωπο, όταν δεν εμφανίζονται παρά μόνο πολύ σπάνια στο πρώτο πρόσωπο. Βλ. τα λήμματα: αντιβαίνει, αστράφτει, εμφωλεύει, φωσφορίζει.
3. Αξιοποιούνται λεξικογραφικά τα απολεξικοποιημένα ρήματα, αυτά που συντάσσονται συχνά με ένα ουσιαστικό το οποίο φέρει την κύρια σημασία: π.χ. βάζω την υπογραφή μου (=υπογράφω), δίνω συμβουλή (= συμβουλεύω), κάνω την προσευχή μου (= προσεύχομαι).
4. Τίθεται σε νέα βάση η ετυμολογική έρευνα με την ετυμολόγηση όχι των λέξεων γενικά και αόριστα, όπως γινόταν ως σήμερα, αλλά των εκάστοτε σημασιών τους. Για πρώτη φορά παρατίθενται ετυμολογίες με κριτήριο τη σημασία που αποκτά κάθε φορά η λέξη. πάρκο: 1. (σε πόλη) ανοιχτός χώρος ... 2. (κατ' επέκτ.) υπαίθρια έκταση διαμορφωμένη για εκπαιδευτικούς ή/και ερευνητικούς σκοπούς. 3. κατασκευή που αποτελεί περιφραγμένο χώρο, για να κοιμούνται, να παίζουν και να στέκονται τα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά, χωρίς να διατρέχουν κίνδυνο. [< 1: ιταλ. parco 2: αγγλ. park 3: γαλλ. parc].
5. Αξιοποιείται με στοχευμένες επιμέρους έρευνες η θεωρία των σημασιολογικών πεδίων. Έτσι ο χρήστης του λεξικού αποκτά εποπτεία των εννοιολογικά συγγενών λέξεων: ζυμαρικά: Βλ.μακαρόνια, κανελόνια, κουρκουμπίνες, κριθαράκι, λαζάνια, λιγκουίνι, νιόκι, νουντλς, παπαρδέλες, πένες, πεπονάκι, ραβιόλια, ταλιατέλες, τορτελίνια, τραχανάς, τριβέλι, φαρφάλες, φετουτσίνι, φιδές, χυλοπίτες. Βλ. ακόμα τις λέξεις αστράκι, βίδες ή φουζίλι, μαλλιά αγγέλουκ.ο.κ.
6. Τα συνώνυμα εμφανίζονται στο κατάλληλο συγκείμενο. Στο λήμμα έρχομαι καταγράφονται μέσα στα παραδείγματα 22 συνωνυμικές δυνατότητες. Συσσώρευση συνωνύμων γίνεται σε μονοσήμαντες κυρίως λέξεις. Η καταγραφή τους για εξοικονόμηση χώρου γίνεται στη συχνότερα χρησιμοποιούμενη λέξη. Βλ. τσιγκούνης: εξηνταβελόνης, καβουροτσέπης, μίζερος, σπαγγοραμμένος, σφιχτοχέρης, τσίπης, τσιφούτης, φιλάργυρος, δε(ν) δίνει (ούτε) τ' αγγέλου/τ' Αγίου του νερό. ΑΝΤ. ανοιχτοχέρης.|| (μτφ.-προφ.) ~ στους επαίνους (= φειδωλός, υπέρμετρα συγκρατημένος). ΑΝΤ. γαλαντόμος, γενναιόδωρος, σπάταλος, χουβαρντάς.
Μία από τις βασικές αρετές του Χρηστικού Λεξικού είναι ότι περιγράφει τη νεοελληνική γλώσσα χωρίς προκαταλήψεις, όπως επιβάλλει η σύγχρονη λεξικογραφική πρακτική διεθνώς.

Όπως τονίζει εμφατικά στον μεστό περιεχομένου Πρόλογό του ο Γενικός Γραμματεύς της Ακαδημίας Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου κ. Βασίλειος Χ. Πετράκος, "Λεξικά της Νεοελληνικής υπήρχαν ήδη αξιόλογα, αλλά η Ακαδημία απέβλεψε με το Χρηστικό στην επίτευξη διττού αποτελέσματος: την έκδοση ενός σύγχρονου Λεξικού της γλώσσας μας και τον συνεχή πλουτισμό της ηλεκτρονικής του μορφής. Κάθε στιγμή ο μελετητής θα μπορεί να χρησιμοποιήσει τον λεξιλογικό πλούτο και την εκφραστική ζωντάνια και πληρότητα της γλώσσας μας σε όλη τους τη γνωστή στην επιστήμη έκταση. Η Ακαδημία με το Χρηστικό Λεξικό δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας, αποδεδειγμένως ανεδαφική, τουλάχιστον από τα χρόνια του Κοραή. Παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο και επιστημονικώς εξακριβωμένα την πραγματική μορφή της Νεοελληνικής, τον γλωσσικό πλούτο της και τις θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητές της· παράλληλα, με το Λεξικό δίδονται οι αναγκαίες λεξικογραφικές πληροφορίες για την κατανόησή της από τους Έλληνες και την εκμάθησή της από τους ξένους. Με τη σαφήνεια και την πληρότητα των στοιχείων που παρέχονται στο Λεξικό η κατάκτηση της γλώσσας γίνεται δυνατή".

Σημ. Είπα ελάχιστα για το σπουδαίο αυτό λεξικό, εξάλλου τώρα το ξεφυλλίζω κι εγώ, θα πω μόνο πως αξίζει να το αποκτήσουν όλοι· η τιμή του είναι στα 48 ευρώ κι επίσης για φοιτητές και εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων διατίθεται στην ειδική τιμή των 35 ευρώ στο Βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών, Πανεπιστημίου 25-29 (Στοά Κοραή), 105 64 Αθήνα. Τηλ. 210-3239381. 
Ηλεκτρονική διεύθυνση: vivliopolio@academyofathens.gr .



 
Top