Άλλη μια περίπτωση που μπορεί να απασχολήσει κάποιον που προσέχει να μιλάει και να γράφει όσο πιο σωστά γίνεται.
Η λέξη ( φράση; ) σημαίνει βέβαια αυτόν που βρίσκεται στην κεφαλή, τον επί κεφαλής, και αποτελεί μια παγιωμένη έκφραση που δεν κλίνεται. Έτσι μιλάμε π.χ. για την επίσημη επίσκεψη του επικεφαλής του ΔΝΤ, στην Αθήνα.
Συχνά όμως ακούμε στον προφορικό λόγο, και βλέπουμε στον γραπτό, την λέξη να κλίνεται (του επικεφαλή, τον επικεφαλή, των επικεφαλών κτλ.) Κι ενώ σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις το γλωσσικό λάθος μπορεί να έχει την ανοχή των ειδικών ως τρόπος που δικαιώνεται από την χρήση, στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχω δει ακόμα κανέναν που να μην καταδικάζει την κλίση τού επικεφαλής. Έτσι, σωστό από τους ειδικούς θεωρείται το να μην κλίνουμε την λέξη και να λέμε του επικεφαλής, τον επικεφαλής, των επικεφαλής κτλ.
Το γράφουμε όμως χωριστά (επί κεφαλής) ή σαν μία λέξη (επικεφαλής) ; Ο Μπαμπινιώτης έχει προτείνει να το γράφουμε σαν δύο ξέχωρες λέξεις ακριβώς για να αποφευχθεί το σφάλμα τής κλίσης. Όταν κάποιος έχει στον νου του την εικόνα "επί κεφαλής" μάλλον τού είναι πιο δύσκολο να προβεί σε κλίση.
Το πότε μια φράση πρέπει ή μπορεί να γραφτεί σαν μία λέξη είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Μια προσπάθεια για συστηματοποίηση έχει κάνει ο Δρ. Μωσέ στο λινγουάριό του.
Προσωπικά ακόμα την γράφω σαν μία λέξη διότι αυτή είναι η πιο κοινή γραφή, προς το παρόν, που επιπλέον συμπέφτει και με την γενικότερή μου προτίμηση.
Σε ερώτησή μου γιατί είναι τόσο κακό να θεωρήσουμε πως πρόκειται για μία λέξη που κλίνεται κανονικά ο Δρ. Μωσέ εύστοχα απάντησε: "...φυσικά δεν χρειάζεται να αναθεματίζουμε τη λεξικοποίηση μιας επιρρηματικής φράσης, όπως η περίπτωση του επί κεφαλής, στην οποία αναφέρεστε. Παρακαλώ, όμως, όταν γνωμοδοτούμε υπέρ αυτής της τάσης, να βεβαιωνόμαστε ότι έχουμε κατά νου ολόκληρο το κλιτικό παράδειγμα. Αν η παραπάνω φράση έχει τραπεί σε τριγενές και δικατάληκτο επίθετο, αυτό δεν πρέπει να περιορίζεται σε λίγες πτώσεις τού αρσενικού. Θα πρέπει να μπορούμε να φανταστούμε χρήσεις όπως της *επικεφαλούς χορεύτριας, το *επικεφαλές τμήμα, τα *επικεφαλή συγκροτήματα. Όσο οι κλιτικοί αυτοί τύποι ενοχλούν το γλωσσικό μας αίσθημα, αυτό σημαίνει ότι η ένωση δεν είναι εδραιωμένη και, συνεπώς, δεν μπορούμε να τη διδάξουμε."
Κι ενώ βλέπω πολύ καλά την λογική σε αυτήν την απάντηση θα ήθελα μοναχά να σημειώσω με ειλικρίνεια, κι όχι απλά για να κάνω αντίλογο, πως διαπιστώνω ότι οι αναφερθέντες τύποι δεν ενοχλούν το δικό μου γλωσσικό αίσθημα. Υποψιάζομαι πως πρωτόμαθα και πρωτοχρησιμοποίησα την λέξη σαν κλιτή και ενώ έπειτα διόρθωσα και εδώ και πολλά χρόνια την λέω και την γράφω άκλιτη, το γλωσσικό μου αίσθημα, κάπου βαθιά, την έχει δεχτεί σαν κανονικό κλιτό επίθετο σε όλη του την πολυτυπία, και μάλλον δεν είμαι ο μόνος αφού τώρα που γκουγκλίζω βρίσκω γύρω στα 250 αποτελέσματα για "τα επικεφαλή", πάνω από 60 για "της επικεφαλούς", βέβαια μόνο τρία για "το επικεφαλές", όμως φυσικά γύρω στα 2500 για "του επικεφαλή" και πάνω από 1200 για "των επικεφαλών".
Έχω λοιπόν περιέργεια να δω αν στα χρόνια που θα έρθουν το φαινόμενο θα μαζευτεί ή θα απλωθεί περισσότερο. Στην δεύτερη περίπτωση μάλλον θα χρειαστεί να το ξαναδούμε. Προς το παρόν πάντως, κι εγώ το κρατάω άκλιτο.
Η λέξη ( φράση; ) σημαίνει βέβαια αυτόν που βρίσκεται στην κεφαλή, τον επί κεφαλής, και αποτελεί μια παγιωμένη έκφραση που δεν κλίνεται. Έτσι μιλάμε π.χ. για την επίσημη επίσκεψη του επικεφαλής του ΔΝΤ, στην Αθήνα.
Συχνά όμως ακούμε στον προφορικό λόγο, και βλέπουμε στον γραπτό, την λέξη να κλίνεται (του επικεφαλή, τον επικεφαλή, των επικεφαλών κτλ.) Κι ενώ σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις το γλωσσικό λάθος μπορεί να έχει την ανοχή των ειδικών ως τρόπος που δικαιώνεται από την χρήση, στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχω δει ακόμα κανέναν που να μην καταδικάζει την κλίση τού επικεφαλής. Έτσι, σωστό από τους ειδικούς θεωρείται το να μην κλίνουμε την λέξη και να λέμε του επικεφαλής, τον επικεφαλής, των επικεφαλής κτλ.
Το γράφουμε όμως χωριστά (επί κεφαλής) ή σαν μία λέξη (επικεφαλής) ; Ο Μπαμπινιώτης έχει προτείνει να το γράφουμε σαν δύο ξέχωρες λέξεις ακριβώς για να αποφευχθεί το σφάλμα τής κλίσης. Όταν κάποιος έχει στον νου του την εικόνα "επί κεφαλής" μάλλον τού είναι πιο δύσκολο να προβεί σε κλίση.
Το πότε μια φράση πρέπει ή μπορεί να γραφτεί σαν μία λέξη είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Μια προσπάθεια για συστηματοποίηση έχει κάνει ο Δρ. Μωσέ στο λινγουάριό του.
Προσωπικά ακόμα την γράφω σαν μία λέξη διότι αυτή είναι η πιο κοινή γραφή, προς το παρόν, που επιπλέον συμπέφτει και με την γενικότερή μου προτίμηση.
Σε ερώτησή μου γιατί είναι τόσο κακό να θεωρήσουμε πως πρόκειται για μία λέξη που κλίνεται κανονικά ο Δρ. Μωσέ εύστοχα απάντησε: "...φυσικά δεν χρειάζεται να αναθεματίζουμε τη λεξικοποίηση μιας επιρρηματικής φράσης, όπως η περίπτωση του επί κεφαλής, στην οποία αναφέρεστε. Παρακαλώ, όμως, όταν γνωμοδοτούμε υπέρ αυτής της τάσης, να βεβαιωνόμαστε ότι έχουμε κατά νου ολόκληρο το κλιτικό παράδειγμα. Αν η παραπάνω φράση έχει τραπεί σε τριγενές και δικατάληκτο επίθετο, αυτό δεν πρέπει να περιορίζεται σε λίγες πτώσεις τού αρσενικού. Θα πρέπει να μπορούμε να φανταστούμε χρήσεις όπως της *επικεφαλούς χορεύτριας, το *επικεφαλές τμήμα, τα *επικεφαλή συγκροτήματα. Όσο οι κλιτικοί αυτοί τύποι ενοχλούν το γλωσσικό μας αίσθημα, αυτό σημαίνει ότι η ένωση δεν είναι εδραιωμένη και, συνεπώς, δεν μπορούμε να τη διδάξουμε."
Κι ενώ βλέπω πολύ καλά την λογική σε αυτήν την απάντηση θα ήθελα μοναχά να σημειώσω με ειλικρίνεια, κι όχι απλά για να κάνω αντίλογο, πως διαπιστώνω ότι οι αναφερθέντες τύποι δεν ενοχλούν το δικό μου γλωσσικό αίσθημα. Υποψιάζομαι πως πρωτόμαθα και πρωτοχρησιμοποίησα την λέξη σαν κλιτή και ενώ έπειτα διόρθωσα και εδώ και πολλά χρόνια την λέω και την γράφω άκλιτη, το γλωσσικό μου αίσθημα, κάπου βαθιά, την έχει δεχτεί σαν κανονικό κλιτό επίθετο σε όλη του την πολυτυπία, και μάλλον δεν είμαι ο μόνος αφού τώρα που γκουγκλίζω βρίσκω γύρω στα 250 αποτελέσματα για "τα επικεφαλή", πάνω από 60 για "της επικεφαλούς", βέβαια μόνο τρία για "το επικεφαλές", όμως φυσικά γύρω στα 2500 για "του επικεφαλή" και πάνω από 1200 για "των επικεφαλών".
Έχω λοιπόν περιέργεια να δω αν στα χρόνια που θα έρθουν το φαινόμενο θα μαζευτεί ή θα απλωθεί περισσότερο. Στην δεύτερη περίπτωση μάλλον θα χρειαστεί να το ξαναδούμε. Προς το παρόν πάντως, κι εγώ το κρατάω άκλιτο.