Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν
Αγαπητέ Φαροφύλακα (δυστυχώς δεν γνωρίζω το ονοματεπώνυμό σας) σας ευχαριστώ θερμά για τον κόπο που κάνατε να κριτικάρετε τις υποσημειώσεις μου.
Γράφετε "Βλέπω ελάχιστη τηλεόραση και δεν σας γνωρίζω" Χαίρομαι που βλέπετε "ελάχιστη τηλεόραση" και αν θέλετε να με γνωρίσετε από τις τηλεοπτικές μου εμφανίσεις δεν έχετε παρά να με αναζητήσετε στο google και το YouTube. Το βιογραφικό μου θα το αναρτήσω συντόμως.
Επί της ουσίας τώρα:
Έχετε δίκιο ότι "ο σχολιασμός μου" θα μπορούσε να αποτελέσει "ένα ξέχωρο βιβλίο."
Όμως, φαίνεται ότι δεν "πιάσατε στα χέρια" την μετάφραση του έργου, με το όνομά μου και την εισαγωγή μου. Σε αυτήν την περίπτωση θα διαβάζατε Τζόυς σε Ανευλαβή μετάφραση στα "ελληνοφιννεγκανικά."
"επειδή εύκολα μιλάμε και δύσκολα κάνουμε, και μάλιστα όταν “κάνουμε μιλώντας”." , όπως γράφει στον κριτικό σχολιασμό της (που τον παραθέτω στην συνέχεια) η κυρία Ελισάβετ Αρσενίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο ένθετο της εφημερίδας «Το Βήμα», «ΒΗΜΑ – βιβλία», Κυριακή 12 Μαΐου 2013.
«Σκέψου με το στομάχι σου… Εννόησε με τη μύτη σου».
Ελισσάβετ Αρσενίου
«… η ελληνοποίηση της “αγγλικής” του Τζόις αξίζει κυρίως, για την ανάδειξη των δυνατοτήτων της ελληνικής γλώσσας. Η συλλαβοποίηση ενός ολόκληρου έργου, όπως την προτείνει ο κ. Ανευλαβής, διευρύνει ερμηνευτικά τη γλώσσα του προκρίνοντας τη διαρκή αστάθεια του νοήματος, όπως θα ήθελε και ο ίδιος ο συγγραφέας. Έτσι δημιουργείται μια καινούργια ελληνική “υπεργλώσσα” που συνιστά μια ολοκληρωμένη μετάφραση – επειδή εύκολα μιλάμε και δύσκολα κάνουμε, και μάλιστα όταν “κάνουμε μιλώντας”. Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν, αποτέλεσμα αξιόλογης και κοπιώδους ενασχόλησης με το πρωτότυπο κείμενο και φιλέρευνης αναγνωστικής επιμονής, δοκιμάζει με το φωνηματικό της πλέγμα τις αναγνωστικές μας αντοχές και τη γλωσσική μας φαντασία».
Επίσης παραθέτω
1. Τμήμα της κριτικής του Πάρι Τακόπουλου, στο περιοδικό "Ηλιαία", Τεύχος 90, Σεπτέμβριος 2014, σελ. 45-46.
«Για να «ποιήσει» την «αποσκότησιν» του έργου του Τζόυς, ο ανευλαβής δεν αρκέστηκε στο να μελετήσει ευλαβικά το ίδιο το κείμενο του Finnegans Wake, και δεν βασίστηκε μόνο στην δική του ποιητική κρίση, αλλά και σε πολλές μονογραφίες ξένων κυρίως ποιητών-κριτικών ειδικά γραμμένες προς διαφωτισμόν αυτού του έργου. (επισήμανση δική μου)
Παρασυρμένος από το ύφος του Τζόυς και του Λούις Κάρολ (του οποίου έχει επίσης μεταφράσει ένα έργο) φτιάχνει χωρίς δυσκολία και τις δικές του porte manteau ελληνικές του λέξεις, τις αντιστοιχούσες στο πρωτότυπο των νέων «μικτών» λέξεων του κειμένου του Τζόυς. είναι τόσο ευρηματική η γλωσσοπλαστική του ανάπλαση στα ελληνικά της κάθε λέξεως του Τζόυς, και η αποκάλυψη του πολλαπλού νοήματός τους, ώστε ελπίζω κάποια μέρα ν ’αποφασίσει να μεταφράσει και το έργο μου την «Κενή (με έψιλον) Διαθήκη», μετα-πλάθοντας τα δικά μου τζοϋσοτακοπουλικά, σε δικά του «ανευλαβή» πιο κατανοητά ελληνικά.»
2. Τον σχολιασμό της μετάφρασης από τον Γρηγόρη Μπέκο, στην εφημερίδα «Το Βήμα»: «ΒΗΜΑ – βιβλία», Κυριακή 12 Μαΐου 2013.
«Το χαοτικό αριστούργημα του Τζέιμς Τζόυς. Ασαφές, μπερδεμένο και «αμετάφραστο». «Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν», το έργο που άλλαξε το πώς διαβάζουμε τη λογοτεχνία, παραδίδεται από τον ιατρό Ελευθέριο Ανευλαβή στον Έλληνα αναγνώστη. (σελ. 1) Και με τίτλο: Το «μαύρο διαμάντι» του Τζόις, (σελ. 7) ο Γρηγόρης Μπέκος γράφει:
«Όπως προανήγγειλε “To Βήμα” στην ηλεκτρονική του έκδοση ήδη από το 2012, ο γιατρός Ελευθέριος Ανευλαβής μετέφερε… αυτή την παιγνιώδη και παράφορη γλωσσική υπερπαραγωγή του Τζόις στην ελληνική γλώσσα.» Και παρακάτω «Η πρώτη αντίδραση βεβαίως είναι ότι το βιβλίο αυτό “δεν μεταφράζεται”.
Αλίμονο, ο πρώτος που αναγνωρίζει το μέγεθος της δυσκολίας … είναι ο ίδιος ο μεταφραστής. Δηλώνει ερασιτέχνης ο Ελευθέριος Ανευλαβής, έρχεται όμως με θράσος να αναβαθμίσει τον όρο προλαμβάνοντας ενστάσεις και επεξηγώντας τις επιλογές του με έναν εξονυχιστικό καταιγισμό υποσημειώσεων αλλά και υπομνηματισμών από εξειδικευμένα διαβάσματα διείδε το “εφικτό” στην προσπάθειά του για μια “πιστή μετάφραση”, χωρίς να διεκδικεί κανενός είδους αυθεντία.»
Και παρακάτω με υπέρτιτλο «Το τζοϊσικό παλίμψηστο» συνεχίζει:
«Ο Έλληνας αναγνώστης στέκει αρχικά αμήχανος, είναι η αλήθεια, μπροστά σε αυτό που αντικρύζει. Χρειάζεται όμως να συναντηθούν εν προκειμένω και οι δικές του καλές προθέσεις μα τις αντίστοιχες του μεταφραστή.
Έχουμε να κάνουμε άλλωστε με έναν μικρό άθλο: την απόδοση μια επινοημένης γλώσσας αλλεπαλλήλων επιστρώσεων – ένα κράμα νεολογισμών που περιλαμβάνουν από γαελικά, ιρλανδικά ως την ιταλική αργκό του υποκόσμου – δια μέσου μια αναλόγως επινοημένης, συρραπτικής, θα λέγαμε, γλώσσας η οποία μάχεται να αποτυπώσει την καταιγιστική πολυσημία και της λανθάνουσες διεργασίες στο τζοϊσικό παλίμψηστο του πρωτοτύπου.»
3. Το σημείωμα της Τατιάνας Καποδίστρια στο Tospirto.net
«Ένα «ιστορικό» εκδοτικό στοίχημα
Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν
Συγγραφέας
Τζέιμς Τζόις
Εκδότης
Κάκτος
Μεταφραστής
Λευτέρης Ανευλαβής
Η εμβληματική Αγρύπνια των Φίννεγκαν του Τζ. Τζόις κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά σε μετάφραση Λ. Ανευλαβή.
Εν μέσω όλης αυτής της πεζής και ανάλγητης παλιοκατάστασης που βιώνουμε, η ντόπια εκδοτική δραστηριότητα ζει μια κυριολεκτικά ιστορική στιγμή απόλυτης αξίας: το «Finnegans Wake», το διαβόητο ανάδελφο, τετράτομο, κωμικοπειραματικό και λεξιπλαστικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Τζόις, μόλις κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Κάκτος» με τίτλο «Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν».
Ο άνθρωπος που τόλμησε να αναμετρηθεί με τα 17 (ατιτλοφόρητα, επί σκοπού) κεφάλαια και τους μυριάδες καινοφανείς νεολογισμούς του Τζόις, που δανείζονται στοιχεία από τουλάχιστον 60 γλώσσες της οικουμένης, είναι ο γιατρός Λευτέρης Ανευλαβής, γνωστός ευρύτερα για τις τεατράλε, αθυρόστομες cameo εμφανίσεις του στα αλήστου μνήμης τηλεοπτικά πάνελ του Μάκη (του Τριανταφυλλόπουλου, του δημοσιογράφου; Θυμάστε, δα).
Κι αν η λέξη-λέξη και «μην πετάξεις τίποτα» μετάφραση –με τις πάνω από 3.000 υποσέλιδες σημειώσεις-επεξηγήσεις– «κόστισε» στον Ανευλαβή μια ολόκληρη επταετία σκληρής δουλειάς, του Τζόις του πήρε 17 συναπτά έτη να γράψει εις Παρισίους ένα έργο που θεωρείται από τα δυσκολότερα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Εστιάζοντας σε ένα πιθανόν «ανάρμοστο» περιστατικό στους κόλπους της πενταμελούς δουβλινέζικης οικογένειας των Φίννεγκαν και παραμένονας αυστηρά, επί 1.600 σελίδες (στην ελληνική έκδοση, 628 στο αγγλικό πρωτότυπο), στο πλαίσιο μιας και μόνης νύχτας, ο Τζόις επιχείρησε μέσα από αυτό το εμβληματικό μυθιστόρημα να «αναπαραστήσει τη νυχτερινή ζωή» και να «ερμηνεύσει τη σκοτεινή νύχτα της ψυχής».
Όσον αφορά την «ιστορική» ελληνική έκδοση –που κυκλοφορεί σε δυο τόμους των 755 και 844 σελίδων αντίστοιχα– ο ερασιτέχνης μεταφραστής της επισημαίνει στο προλογικό σημείωμα:
«Άμετρη φιλοδοξία και αποκοτιά, αλλόκοτη επιθυμία και αγάπη με οδήγησε να αποπειραθώ τη μετάφραση, να παλέψω να βρω και να δημιουργήσω τις λέξεις που θα απέδιδαν στα ελληνικά τις νεολογικές δημιουργίες του Τζόυς και το ιστορικό, πολιτικό, φιλοσοφικό, ανθρώπινο φορτίο τους».
Κι έτσι, habemus κι εμείς, στα «ελληνοφιννεγκανικά» αυτό το δύστροπο μα ολόλαμπρο διαμάντι της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που παραχώνει, μέσα σε ετεροσύνθετες και φαινομενικά απροσπέλαστες λέξεις, κουταλιές φιλοσοφίας, μυθοπλασίας, θεολογίας, αλληγορίας, ειρωνείας, χιούμορ, κοινωνιολογίας και λίμπιντο, κάπου στο μεταίχμιο μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, λογοτέχνημα του οποίου η εναρκτήρια φράση είναι θραύσμα της απολύτως τελευταίας, που παραμένει μετέωρη ξαναπιάνοντας το νήμα ενός ατελεύτητου κύκλου.»
Τατιάνα Καποδίστρια
4. LiFO
17 Ιουλίου 2013
Κωστής Παπαγιώργης
Μετά την έκδοση του Οδυσσέα, μεταφρασμένη από τον Σωκράτη Καψάσκη (εκδ. Κέδρος) πριν από μια εικοσαετία περίπου, η έκδοση της Αγρύπνιας των Φίννεγκαν διά της δημιουργικής χειρός του ιατρού Ελευθέριου Ανευλαβή (εκδ. Κάκτος) επιτρέπει πλέον στο ντόπιο κοινό να περηφανεύεται πως κρατάει στη βιβλιοθήκη του όχι μόνο τα δύο ασύγκριτα έργα του Δουβλινέζου μυθιστοριογράφου, μαζί με το Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρά ηλικία (Άρης Μπερλής) και τους Δουβλινέζους, αλλά και την πεμπτουσία του τζοϋσικού εγχειρήματος. Επιμένουμε ειδικά στην περίπτωση του Ανευλαβή, ανθρώπου που έχει την εριστικότητα για πανοπλία και την εργασιομανία ως αποδεικτικό αγάπης για τα σπάνια λογοτεχνικά έργα. Γράφει ο αγαπητός μεταφραστής: «Η μάχη για τη μετάφραση της Αγρύπνιας δόθηκε με τη βεβαιότητα πως θα χαθεί μα και με την προσδοκία ότι "διά του ελέου και του φόβου" της τραγωδίας που ζει ο μεταφραστής –δηλαδή να γνωρίζει το αδύνατο μιας τέτοιας μετάφρασης και εντούτοις να την επιχειρεί– θα επέλθει "η κάθαρσις των παθημάτων", μιας προσπάθειας της οποίας ο μόχθος ποτέ δεν θα φανερωθεί. Και το αποτέλεσμά της θα χαθεί στη ματαιότητα, όπου όμως τα πάντα δικαιώνονται. Όλα είναι θεμιτά στη βανεσσοματαιότητα».
5."ο αναγνώστης"
Εξομολόγηση ερασιτέχνη μεταφραστή
Ελευθέριος Ανευλαβής.
Δεν είμαι επαγγελματίας μεταφραστής. Γιατρός είμαι. Δηλώνω όμως ερασιτέχνης (εραστής της τέχνης) μεταφραστής. Λένε πως στην Ελλά-δα είσαι ό,τι δηλώσεις. Αυτό, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, είναι κυριολεκτικό. Δηλαδή, όντως, μπορεί να είναι κανείς ερασιτέχνης, γιατί αγαπάει, είναι ερωτευμένος με αυτό που κάνει! Δεν είναι δήθεν. Το κάνει από γνήσιο ενδιαφέρον και με πολύ κόπο και αγάπη. Και την απαραίτητη γνώση και πολύ διάβασμα. Στο κάτω-κάτω, το να νιώσει κάποιος την ανάγκη να κάνει δικό του (γιατί έτσι αντιλαμβάνομαι, πρωτίστως, τη μετάφραση από μια ξένη γλώσσα) ένα ξενόγλωσσο κείμενο και να του αφιερώσει το χρόνο, τα χρόνια, όχι μόνο να το διαβάσει, αλλά και να το μεταφράσει, τουλάχιστον σημαίνει αγάπη. Σημαίνει ενθουσιασμό. Σημαίνει έρωτα, που τον κάνει να νιώθει ικανός και τα πάντα δυνάμενος.
Άμετρη φιλοδοξία και αποκοτιά, αλλόκοτη επιθυμία και αγάπη, λοιπόν, με οδηγεί σε αυτό το εγχείρημα: να αποπειραθώ τη «μετάφραση» του βιβλίου Finnegans Wake (Η αγρύπνια των Φίννεγκαν), να παλέψω να βρω και να δημιουργήσω (αποκοτιά) τις λέξεις που θα απέδιδαν στα ελληνικά τις νεολογικές δημιουργίες του Τζόυς και το ιστορικό, πολιτικό, φιλοσοφικό, ανθρώπινο φορτίο τους. Παράτολμο το εγχείρημα, αλλά το γράπωμα του μυστικού που έκρυβε και που έπρεπε όχι να αποκαλυφθεί, αλλά να περιγραφεί, να διατυπωθεί, φαινόταν να αξίζει τον μόχθο. Σωσίβιο τα βοηθήματα που παραθέτω και οι πολλαπλές αναγνώσεις του έργου, για χρόνια.
Έτσι, «σιγοκαιγόσβηνε» η ελπίδα, ότι θα μπορούσε να κατανοηθεί το μυστικό, και ας μην αποκρυπτογραφηθεί, έστω και αυθαίρετα, αλλά όχι ετσιθελικά. Αυτό το έργο δέχεται όλες τις ερμηνείες και καμία. Έτσι προχώρησε η «μετάφραση». Επτά χρόνια κράτησε η μάχη με το Finnegans Wake, του Τζόυς και τη μετάφραση:Η Aγρύπνια των Φίννεγκαν, εν γνώσει του τελικού αποτελέσματος της ήττας, με την πίστη, όμως, πως «οι μόνες μάχες που έχασες είναι αυτές που δεν έδωσες».
Η πίστη στο «εφικτό» της προσπάθειας για «πιστή μετάφραση» παρέμενε ακλόνητη. (Εξ ου και το τόλμημα ή το θράσος αυτής της μετάφρασης) Η ελπίδα οιστρηλατούσε την κατάκτηση του τζοϋσικού κειμένου. «Εάν μη έλπηται, ανέλπιστον ουκ εξευρήσει», μου φώναζε ο ελπιδοφόρος Ηράκλειτος [1.] Και η αγάπη, οδηγούσε το μάταιο αυτού του εγχειρήματος: την αποκοτιά της απόλυτης μίμησης.
Η μάχη για τη μετάφραση της Αγρύπνιας δόθηκε με τη βεβαιότητα πως θα χαθεί, μα και με την προσδοκία, ότι, «διά του ελέου και του φόβου» της τραγωδίας, που ζει ο μεταφραστής —δηλαδή να γνωρίζει το αδύνατο μιας τέτοιας μετάφρασης και, εντούτοις, να την επιχειρεί—, θα επέλθει η «κάθαρσις των παθημάτων» μιας προσπάθειας της οποίας ο μόχθος ποτέ δεν θα φανερωθεί. Και το αποτέλεσμά της θα χαθεί στη ματαιότητα, όπου όμως τα πάντα δικαιώνονται. «Όλα δικαιώνονται στη βανεσσοματαιότητα [2.])» (ΑΤΦ ΤΑ 45: 3-4, FW 3:11-12 [3.]
Μετέφρασα το έργο επιχειρώντας μια ανασκαφή για να ανακαλύψω τον χρυσό που έκρυβε. Ίσως κατέστρεψα μέρος του έργου, κατά την ανασκαφή, αλλά όσο χρυσάφι μπόρεσα να εξορύξω, άξιζε τον μόχθο των επτά ετών της μεταφραστικής προσπάθειας. «Χρυσόν γαρ οι διζήμενοι γην πολλήν ορύσσουσι και ευρίσκουσιν ολίγον. [4.]»
Προσπάθησα να στήσω μια αερογέφυρα ανάμεσα στον αναγνώστη και στο μετάφρασμα, η οποία συνέχεια ταλαντεύεται, έτοιμη να ρίξει, κάθε στιγμή, αυτόν τον ανευλαβή που τη διαβαίνει.
Ιδού, λοιπόν, το αποτέλεσμα μιας μεταφραστικής δουλειάς, με διαγνωστικές παραμέτρους και εργαλεία ενός γιατρού, σε δημόσια έκθεση. Ο Τζόυς επινόησε μια καινούργια, δική του γλώσσα: τα «φιννεγκανική», που υποχρεώνει σε έναν νέο τρόπο ανάγνωσης.
Η δική μου προσπάθεια, ο δικός μου αγώνας ήταν να δώσω στον αναγνώστη, στον «ιδανικό αναγνώστη που υποφέρει από ιδανική αϋπνία» (ΑΤΦ ΤΑ 390: 2, FW 120:13-14), μια κατά λέξη μετάφραση (δεν παρέλειψα ούτε μία λέξη, ούτε μία φράση του πρωτοτύπου), κατασκευάζοντας αντίστοιχες ετεροσύνθετες λέξεις στα δικά μου «ελληνοφιννεγκανικά».
Ο Τζόυς δεν μπορεί να δει το «Foenix culprit!: Φοινικοευτυχές ενο-χολάθος» αυτής της μίμησης του «Finnegans Wake» του, της δικής μου «Αγρύπνιας των Φίννεγκαν». «Όλα για μένα σφάλασι και πάσιν άνω κάτω, για με ξαναγεννήθηκεν η τάξη των πραμάτω» (Ερωτόκριτος).
«Ανάπηρος δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς» (Μανόλης Αναγνωστάκης). «Έτσι κι αλλιώς θα έλθουν και άλλοι τρομεροί εργάτες. Θ’ αρχίσουν από τους ορίζοντες όπου ο άλλος έχει βουλιάξει» (Arthur Rimbaud).
Η Αγρύπνια είναι μια καμπάνα. Αν τη χτυπήσεις, καμπανίζει και ο ήχος της εξαρτάται από εσένα, Καμπανάρη αγρυπνοαναγνώστη. Αν δεν την καμπανίσεις, θα μένει βουβή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ηράκλειτος, Αποσπάσματα. Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια Αποσπασμάτων: Αθανάσιος Κυριαζόπουλος, Δ.Φ. ΚΑΚΤΟΣ 1995 (απόσπασμα 18)
2. All’s fair in vanessy: Όλα δικαιώνονται στη βανεσσοματαιότητα: in vain: στη ματαιότητα + Vanessa: Βανέσσα, η ερωμένη του Σουίφτ.
3. ΑΤΦ: Αγρύπνια των Φίννεγκαν. Τζέημς Τζόυς, Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν,. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια, Ελευθέριος Ανευλαβής, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 2013. ΤΑ (Τόμος Α΄), ΤΒ (Τόμος Β΄) FW: Finnegans Wake, Εκδόσεις Penguin, 1992. Ο πρώτος αριθμός παραπέμπει στη σελίδα, ενώ ο δεύτερος, στην αράδα και στα δύο έργα.
4. Ηράκλειτος, απόσπασμα 22 (Ό.π.)
Υγ. 1. Σας ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΘΕΡΜΑ, αγαπητέ Φαροφύλακα, διότι μου δώσατε την ευκαιρία να εκθέσω την δική μου θέση ως προς την μετάφραση αυτού του έργου. Θα περιμένω και την δική σας γνώμη για την ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ.
Υγ. 2. Χαίρομαι που δεν βλέπετε πολύ τηλεόραση. Ούτε εγώ.
) Δεν έχει καμία σχέση με το γραπτό μου που παραθέτεις.
