Συνανάγνωση: "Μάκβεθ" Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare)

[Ιαβερης]

Καλό μήνα παιδιά και καλώς ήρθατε στην πρώτη μας θεατρική συνανάναγνωση!

Μετά από δημοκρατική ψηφοφορία επιλέξαμε να διαβάσουμε μία από τις διασημότερες τραγωδίες του Σαίξπηρ, τον Μάκβεθ. Η αντίδρασή σας στο κάλεσμά μου ήταν ομολογουμένως απροσδόκητη και χαίρομαι που έχουμε μαζευτεί αρκετά μεγάλη παρέα για την συγκεκριμένη συνανάγνωση. Τα μέλη που έχουν δηλώσει συμμετοχή μέχρι στιγμής, με τυχαία σειρά, είναι :

Λήδα
Σαώρη
Πεταλούδα
Χρυσένια
Τσίου
Το Κουνέλι
Ασάρα
Αντέρωτας
Βιβλιοπόντικας
Βασιλίσα
Μελετητής
Έλεν
Ιαβέρης

Εάν κάποιος έχει δηλώσει συμμετοχή και δεν βλέπει το όνομά του στη λίστα παρακαλώ να μου πει, μπορεί να έκανα λάθος στην καταμέτρηση. Εννοείται ό,τι όποιος θέλει μπορεί να μπει στη παρέα μας, όσοι περισσότεροι τόσο το καλύτερο!

Επειδή οι περισσότεροι από μας θα διαβάσουν το συγκεκριμένο έργο από διαφορετικές εκδόσεις αποφάσισα να χωρίσω το κείμενο σε πράξεις χωρίς αναφορά σελίδων κλπ καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν ανώφελο. Καλώς ή κακώς ο Μάκβεθ είναι από τα συντομότερα έργα του Σαίξπηρ οπότε θεωρώ πως 3 εβδομάδες θα ήταν ιδανικό χρονικό περιθώριο για να βγάλουμε εις πέρας τη συνανάγνωση. Βέβαια θα δούμε πώς πάνε ο ρυθμοί μας κι αναλόγως θα επισπεύσουμε ή θα επιβραδύνουμε τη διαδικασία. Αναλυτικά το πρόγραμμα της συνανάγνωσης έχει ως εξής :

Δευτέρα 1 έως Παρασκευή 5 Μαρτίου
Πράξεις 1 και 2
Σαββατοκύριακο σχολιασμός

Δευτέρα 8 έως Παρασκευή 12
Πράξεις 3 και 4
Σαββατοκύριακο σχολιασμός

Δευτέρα 15 έως Παρασκευή 19 Μαρτίου
Πράξη 5
Σαββατοκύριακο σχολιασμός

Ελπίζω το πρόγραμμα να είναι βολικό, οποιεσδήποτε ενστάσεις ευπρόσδεκτες φυσικά, εάν έχετε καλύτερες προτάσεις για το πώς θα διεξαχθεί η συνανάγνωση θα χαρώ να τις ακούσω. Η αλήθεια είναι πώς για πρώτη μου φορά διοργανώνω ομαδική ανάγνωση και ίσως κάνω κάποια λάθη.

Ετοιμαστείτε λοιπόν, βάλτε τα ζεστά σας και πάμε στη κρύα και ομιχλώδη Σκωτία!

 

[Βασίλισσα]

Καλημέρα σας,

Ξεκινάω με μια εισαγωγή του βιβλίου που έχω σημειώσει.

Ο Θάνατος, σε ολόκληρο τον οντο-γνωστικό του όγκο και δίπλα του ο άνθρωπινος δήμιος: ο φόνος · το Μεγάλο, ως δεδομένο, φυσικό αίτημα της ψυχής και δίπλα του, η ανθρώπινη αναπηρία που το εξαθλιώνει: η πολιτική εξουσία· το Κακό, με όλη την κοσομολογική του ισχύ και δίπλα του, η γήινη θεολογία που το εξανθρωπίζει για να το παραδώσει στον ομόλογο αντίπαλο του: το καλό. Και πάνω απ' όλα, ο Φόβος που εκλύεται από την ανισορροπία αυτών των άνισων διδύμων μεγεθών -- αλλά και παραμερίζει το μεγάλο, για να διασταυρωθούν τα δύο άλλα: η ένωση τους θα γίνει ένας εφιάλτης του Χάους· ή, ένα << αριστούργημα του Χάους>>, όπως αναγγέλεται το έγκλημα του Μάκβεθ.

Έγινε η εισβολή των Νορμανδών στην Αγγλία όπου εκεί ήταν οι στρατηγοί του Ντάλκαν (Βασιλέας της Σκοτίας) ο Μάκβεθ και ο Μπάνκο.

Ένας ευγενής διηγείται τον πόλεμο με τους Νορβηγούς και τι έκανε ο Μακβέθ μπροστά στον Βασιλιά. Ο Μάκβεθ ανάλαβε την προδοσία και πολέμησε για τον βασιλιά και θα λάμβανε με δόξα και τιμή τον τίτλο του θάν Κοντόρ.

Γυρνώντας απο την μάχη συνάντησα τις τρεις μάγισσες (μοίρες) όπου με ψίθυρους, φωνές και κατάρες... με παρομοιώσεις και με αινίγματα είπαν το μέλλον του Μάκβεθ, οτι δηλ επρόκειτο να γίνει ο Βασιλείας.

ο Μάκβεθ εκείνη την στιγμή δεν το είχε σκεφτεί αλλά ούτε μπορούσε να καταλάβει πως θα γίνει αυτό αφού την βασιλεία μπορούσαν να την πάρουν οι υιοί του Βασιλεία ο οποίος ζει και βασιλεύει...
ο Μπάνκο ζήλεψε απο την μαντεία των μαγισσών και ζήτησε κοροϊδευτηκά να μάθει και εκείνος την μοίρα του. Οι μοίρες του είπαν οτι ο ίδιος δεν θα γίνει Βασιλιάς αλλά οι απόγονοι του θα γίνουν.

―Συνομιλία Μακβέθ με λαίδη Μακβέθ―

Η Λαίδη υποτιμάει τον Μακβέθ με ευχές και κατάρες. Λέει αλήθειες αλλά με ένα δόλιο τρόπο που τον παρακινεί να κάνει μια πράξη που δεν θα έχει γυρισμό. Ακουλουθεί διάλογος για το <<Τι είναι άνδρας>>, προσπαθόντας να βάλει την λαίδη στην θέση της.
Το έγκλημα αποφασίστηκε και σχεδιάστηκε με λεπτομέρεια... ο Μακβέθ θα σκοτώσει τον Βασιλειά για να πάρει την θέση του.
Οι γιοί του απέδρασαν στα κρυφά για να μην σκοτωθούν και εκείνοι με αποτέλεσμα να φορτωθούν στον ώμο τους ένα έγκλημα που δεν έκαναν ποτέ.

Ο Μακβέθ σκότωσε τον ύπνο του και δεν θα κοιμηθεί ποτέ ξανά το ίδιο.

 

[Βιβλιοπόντικας]

Τελείωσα κι εγώ την ύλη της εβδομάδας (για να είμαι ειλικρινής προχώρησα και λίγο παρακάτω) και πρέπει να πω πως έχω εντυπωσιαστεί από το έργο μέχρι στιγμής. Είναι ένα σύνθετο και πολυεπίπεδο αριστούργημα το οποίο καταπιάνεται με μερικά σημαντικά θέματα: την προφητεία, τον θάνατο, την προδοσία, τον φόνο. Και πράγματι ο συγγραφέας του ασχολείται με αυτά πολύ επίδοξα και περίτεχνα.

Οι χαρακτήρες του είναι πολύ καλά δομημένοι και γραμμένοι. Η ύπουλη Λαίδη Μάκβεθ, που ωθεί τον σύζυγό της στον φόνο αλλά και ο ίδιος ο Μάκβεθ, που βασανίζεται από απαίσιες τύψεις μετά τη δολοφονία του βασιλιά. Είναι όλοι τους αληθοφανείς και πραγματικοί.

Η γραφή του Σαίξπηρ κυλάει σαν ποίηση, η επιβλητική της δύναμη είναι καταλυτική και ενίοτε αποφθεγματική. Πολλές φορές διαβάζουμε φιλοσοφικά αποφθέγματα από τα στόματα των χαρακτήρων, που αφορούν τον θάνατο, τη γενναιότητα και την αξιοπρέπεια. Το έργο δεν κάνει πουθενά ''κοιλιά''. Παρ' όλη την ηλικία του, διαβάζεται γρήγορα και σχετικά εύκολα.

Τέλος, να προσθέσω πως θεωρώ τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά ένα αριστούργημα από μόνη της. Αποδίδει πιστεύω τέλεια την ατμόσφαιρα του έργου και συχνά ομοιοκαταληκτεί.

ΜΑΚΒΕΘ
{...} Κι αν, τον σκοτώναμε με τα σπαθιά των δυο φρουρών; -
αν βάφαμε κι εκείνους με το αίμα που θα χυθεί δεν θα φαινόταν - πιο καθαρά
ακόμα, πως αυτοί
- αυτοί, έκαναν τον φόνο;

ΛΑΙΔΗ ΜΑΚΒΕΘ
Κι ακόμη πιο καθαρά, θα ακουσθεί η κραυγή από τον δικό μας
πόνο - όταν μαθευτεί, ότι έσφαξαν τον βασιλιά, τόσο
- που όλοι, περισσότερο από κείνον
εμάς τους δυό θα λυπηθούν, κι από εκείνον
πιο πολύ εμάς, όλοι θα πενθούν -

ΜΑΚΒΕΘ
Ναι. Έτσι θα γίνει, Θα γίνει - σ' αγαπώ. Σ' ευχαριστώ.

Οι μάγισσες

ΥΓ: θα θέλατε να τελειώναμε το έργο μια και καλή την επόμενη εβδομάδα; Οι τρεις τελευταίες πράξεις είναι περίπου το ίδιο μεγάλες με τις δύο πρώτες, τουλάχιστον στη δική μου έκδοση.

 

[Ιαβερης]

Διάβασα την ύλη της εβδομάδας αλλά λόγω υποχρεώσεων δεν πρόλαβα να πω τις εντυπώσεις μου. Θα επανέλθω το βραδάκι όμως. Πάντως μου αρέσει τρελά ο Σαίξπηρ, δεν το περίμενα.

 

[Λήδα]

Ο Μακμπέθ είναι το πιο σκοτινή και δυσοίωνη τραγωδία του Σαίξπηρ. Ξεκινά με τις τρεις μάγισες που μας προδιαθέτουν για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. “Fair is foul and foul is fair.” Η φυσική τους εμφάνιση είναι αλλόκοτη και άγρια. Τιο φύλλο τους είναι εσκεμμένα αδιευκρίνιστο - “You should be women, and yet your beards forbid me to interpret,” λέει ο Μπάνκο – καθώς περιγράφουν τη φρίκη και τον τρόμο της μάχης, που είναι συνυφασμένη με την ανδρική βία.

H τραγικότητα του έργου χαρακτηρίζεται από βίαιες συμπεριφορές που σχετίζονται με αρσενικούς χαρακτήρες και συνδέονται με την αδίστακτη απόκτηση εξουσίας. Οι γυναικείες μορφές ή είναι ανύπαρκτες ή μετασχηματίζονται, όπως η Λαίδη Μακμπέθ σε ανδρικούς χαρακτήρες, γεμάτοι από απαράμιλλη φιλοδοξία και σκληρότητα.

Come, you spirits. That tend on mortal thoughts, unsex me here,
And fill me from the crown to the toe, top-full
Of direst cruelty. Make thick my blood;

Αυτό που εντυπωσιάζει κάθε φορά που διαβάζω το έργο είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μακμπέθ μετατρέπει μια προφητεία σε μια ενεργή πρόσκληση για δολοφονία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μακμπέθ ενήργησε ελεύθερα, με την δική του βούληση, αλλά θα ενεργούσε με τον τρόπο που ενήργησε αν δεν υπήρχε η προφητεία; Με άλλα λόγια ήταν το μέλλον ήδη προδιαγραμμένο ή καθορίστηκε από την προφητεία;

Ο Μακμπέθ βρίσκεται σε δίλημμα έως ότου η επιρροή της Λαίδης Μακμπέθ δράσης σφραγίζει οριστικά την απόφαση υπέρ της άμεσης δράσης και σηματοδοτεί την μετάβαση ενός γενναίου και έντιμου άνδρα και πολεμιστή σε έναν άτιμο, βίαιο και καιροσκόπο δολοφόνο.

 

[Λήδα]

Πάντως μου αρέσει τρελά ο Σαίξπηρ, δεν το περίμενα.

@Ιαβερης Διαβάζω και ξανά-διαβάζω Σαιξπηρ πάνω απο 30 χρόνια, Κάθε φορά ανακαλύπτω καινούγια πραγματα. Ελαχιστοι συγραφείς εχουν περιγράψει τις αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης όπως ο Σαίξπηρ.

 

[Το κουνέλι]

Δεν θα γράψω πολλά για να μην επαναλαμβάνομαι, καθώς οι προλαλησαντες εκαναν πολύ ωραία και λεπτομερή αναφορά.
Αν και διαβάζω την παλιά έκδοση, με την μετάφραση του Βικέλα, μπορώ να πω οτι ειναι ευανάγνωστο και μπορεί εύκολα κάποιον να μεταφέρει με τις εικόνες του σε εκείνη την εποχή.
Μου δημιουργήθηκε και εμενα η ίδια απορία με τη Ληδα, αν δηλαδη δεν έπαιρνε ο Μάκβεθ την κατάσταση στα χέρια του, η προφητεία των μαγισσών θα ειχε πραγματοποιηθεί; Κ αν ναι με ποιον τρόπο, αφου οι γιοι και διάδοχοι του βασιλιά ζούσαν;

 

[Έλεν]

Καλησπέρα και από μένα.

Τελείωσα και εγώ την ανάγνωση των δύο πρώτων πράξεων του βιβλίου μας. Ομολογώ πως στην αρχή με δυσκόλευε ο τρόπος γραφής, σαν ποίημα που όμως οι προτάσεις δεν τελειώνουν στο τέλος της γραμμής. Δεν έχω ξαναδιαβάσει θεατρικό από όσο θυμάμαι, αλλά μου αρέσει πολύ ο Μάκβεθ μέχρι στιγμής.

Εγώ διαβάζω τη μετάφραση και απόδοση του Κ. Καρθαίου, από τις εκδόσεις Πατάκη, με δυσκολεύει λίγο σε κάποια σημεία αλλά και και αυτό αποδίδει την ατμόσφαιρα του έργου, την αγωνία και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις των χαρακτήρων.

Συμφωνώ με όλους τους προλαλήσαντες. Ο Μάκβεθ άκουσε την προφητεία από τις μάγισσες και αφού είδε να εκπληρώνεται το πρώτο της κομμάτι - ο βασιλιάς τον χρίζει "θάνη του κάουντορ" - αρχίζει να σκέφτεται αν είναι πιθανό να ολοκληρωθεί η προφητεία και να χριστεί βασιλιάς. Μου δίνει την εντύπωση ότι όντως θα ήθελε να είναι βασιλιάς, αλλά μέχρι να μιλήσει από κοντά με τη Λαίδη Μάκβεθ δε θέλει να το προκαλέσει ο ίδιος και ομολογεί:

{..} "Ο λογισμός μου
-όπου ο φόνος ακόμα είναι ανύπαρκτη εικόνα-
τρομάζει ολάκερη την ύπαρξη μου
τόσο, που η κάθε της ενέργεια πνίγεται
σε προαισθήματα δεινά" {...}

και αμέσως μετά συμπληρώνει:

{...} "Θέλει να γίνω βασιλιάς η μοίρα, τότε
το στέμμα ας μου το βάλει η μοίρα, δίχως
καμμιά δική μου ενέργεια." {...}

Επίσης μου δίνει την εντύπωση ότι πιστεύει ότι αν κάνει κακό, θα αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεων του σε αυτό τον κόσμο. Δε δείχνει δηλαδή να τον ενοχλούν οι συνέπειες όσον αφορά τη θρησκεία (ελπίζω να είναι κατανοητό αυτό που θέλω να πω, δεν έβρισκα καλύτερο τρόπο να το εκφράσω). Αφού ο ίδιος δηλώνει:

"{...,} δε θα με ένοιαζε καθόλου
για την άλλη ζωή. Μα οι τέτοιες πράξεις
βρίσκουν πάντα εδώ κάτω
την κρίση τους." {...}

Ανάμεσα σε αυτά που του λέει η Λαίδη Μακβεθ για να τον πείσει να προχωρήσουν είναι το εξής:
{...} "Θέλεις να 'χεις αυτό που είναι για σένα
η ομορφιά της ζωής, και στη δική σου
την εχτίμηση να ΄σαι ο φοβητσιάρης,
που έχει το "δεν τολμώ" πάντα να κρύβεται
από πίσω από το "θέλω", σαν τη γάτα
στην παροιμία;"{...}

Μήπως γνωρίζετε σε ποια παροιμία μπορεί να αναφέρεται; Υπάρχει κάποια ελληνική παροιμία που να αντιστοιχεί σε αυτή την περιγραφή ή είναι μετάφραση από το αρχικό κείμενο;

Τέλος, παρατήρησα όντως διαφορές στις εκδόσεις μας αφού τα αποσπάσματα που παρέθεσε ο @Βιβλιοπόντικας από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά διαφέρουν λίγο σε σχέση με του Κ. Καρθαίου και εξηγώ:

Μετάφραση Γιώργου Χειμωνά

Μετάφραση Κ. Καρθαίου

ΜΑΚΒΕΘ {...} Κι αν, τον σκοτώναμε με τα σπαθιά των δυο φρουρών; - αν βάφαμε κι εκείνους με το αίμα που θα χυθεί δεν θα φαινόταν - πιο καθαρά ακόμα, πως αυτοί - αυτοί, έκαναν τον φόνο; ΛΑΙΔΗ ΜΑΚΒΕΘ Κι ακόμη πιο καθαρά, θα ακουσθεί η κραυγή από τον δικό μας πόνο - όταν μαθευτεί, ότι έσφαξαν τον βασιλιά, τόσο - που όλοι, περισσότερο από κείνον εμάς τους δυό θα λυπηθούν, κι από εκείνον πιο πολύ εμάς, όλοι θα πενθούν - ΜΑΚΒΕΘ Ναι. Έτσι θα γίνει, Θα γίνει - σ' αγαπώ. Σ' ευχαριστώ.

ΜΑΚΒΕΘ {...} Δε θα πιστέψουν όλοι, όταν βάψουμε μ' αίμα τους δυο αποκοιμισμένους αυλικούς και μεταχειριστούμε τα μαχαίρια τους, πως το ΄καναν αυτοί; ΛΑΙΔΗ ΜΑΚΒΕΘ Ποιος θα τολμήσει να σκεφτεί τίποτ' άλλο, άμα ακουστούνε του μεγάλου μας πόνου οι στεναγμοί κι οι θρήνοι για το φόνο του; ΜΑΚΒΕΘ Τετέλεσται. {..}

 

[Ιαβερης]

Δεν θα κάνω περίληψη της υπόθεσης για να μη επαναλαμβανόμαστε, άλλωστε έχετε κάνει υπέροχη δουλειά στα σχόλιά σας ήδη και δεν μου μένουν και πολλά να προσθέσω.
Διάβασα δύο φορές την ύλη της εβδομάδας παράλληλα με μια ακουστική εκδοχή που βρήκα στο audioble και το αποτέλεσμα ήταν μαγικό. Στην πρώτη ανάγνωση διάβασα το κείμενο χωρίς σημειώσεις και η αλήθεια είναι πως μου διέφευγαν πολλά πράγματα, παρόλα αυτά το άκουσμα της σαίξπηρικης γλώσσας εχει κάτι το σαγηνευτικό, άλλωστε ο Σαίξπηρ είναι ποιητής. Στη δεύτερη ανάγνωση πλέον κατέφυγα στις σημειώσεις του βιβλίου και στίχο στίχο ξαναδιάβασα το κείμενο αποκτώντας μια καθαρή εικόνα του τι γίνεται.
Ο Μάκβεθ είναι αμφίρροπος χαρακτήρας : από τη μια είναι ικανός στρατηγός και πιστός στον βασιλιά του κι από την άλλη διακατέχεται από μια ακαταμάχητη φιλοδοξία. Η προφητείες των μαγισσών που τον θέλουν θάνη του Κόντορ και μετέπειτα βασιλιά της Σκωτίας είναι το έναυσμα για να βγάλει στην επιφάνεια τη δίψα του για εξουσία. Του λείπει όμως το θάρρος κι εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η Λαίδη Μάκμπεθ, ο πιο ενδιαφέρων χαρακτήρας του έργου μέχρι στιγμής. Πιο σκληρή από τον άνδρα της, αδίστακτη κι αποφασισμένη να πετύχει το σχέδιο της, να σκοτώσει δηλαδή τον βασιλιά και να δει τον Μάκβεθ στο θρόνο της Σκωτίας.
Μου έκανε τρομερή εντύπωση ένα απόσπασμα του κειμένου όπου φαίνεται πόσο σκληρή κι αποφασισμένη να πετύχει το στόχο της είναι η λαίδη Μάκβεθ :

Come you spirits that tend on mortal thoughts, unsex me here
And fill me from the crown to the toe, top-full
Of direst cruelty. Make thick my blood,
Stop up th'access and passage to remorse,
That no compunctius visitings of nature
Shake my fell purpose, nor keep peace between th'effect and it. Come to my woman's breasts,
And take my milk for gall, and you murdering ministers,
Wherever, in your sigthless substances,
You wait on nature's mischief. Come thick night,
And pall thee in the dunnest smoke of hell,
That my keen knife see not the wound it makes,
Nor heaven peep through the blanket of the dark
To cry, " Hold, Hold".

Στη δεύτερη πράξη ο βασιλιάς Ντάνκαν δολοφονείται από τον Μάκβεθ, με τη βοήθεια πάντα της γυναίκας του, ο φόνος στρέφει τους γιους του δολοφονημέου προς τη φυγή κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φορτωθούν την αισχρή πράξη.
Είναι ιδιαίτερο ζεύγος οι Μάκβεθ και έχω μεγάλη περιέργεια να δω πώς θα διαχειριστούν τη κατάσταση στη συνέχεια της ιστορίας. Τώρα που η δολοφονία είναι γεγονός δεν υπάρχει πλέον γυρισμός γι'αυτούς. Είναι το δεύτερο έργο του Σαίξπηρ που διαβάζω, μετά τον Άμλετ πριν 20 και κάτι χρόνια, δεν ξέρω τη υπόθεση και πραγματικά καίγομαι για το τι θα γίνει μετά.

 

[Τσίου]

Καταρχάς χαίρομαι, διότι από τις αναρτήσεις σας βλέπω ότι έχουμε σταθεί στα ίδια πράγματα.
Οι μάγισσες μου δημιουργούν μια αμφιθυμία. Από την μία χαμογέλασα στην γκροτέσκα εικόνα με τα μούσια, ξέρω, δεν ήταν αυτή η πρόθεση. Από την άλλη νιώθω άβολα με την αλλοκοτιά τους, ειδικά εκεί που χόρευαν ανατρίχιασα.
Οι βίαιες εικόνες, πριν τον φόνο, και το υπερφυσικό δημιουργούν ατμόσφαιρα τρόμου. Ο Μάκβεθ αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην τοξική του φιλοδοξία και το σωστό, ανάμεσα στο ηθικό και το ανήθικο, μέχρι που η Λαίδη θίγει τον ανδρισμό του, και ο Μακβεθ (άλλο που δεν ήθελε), κάνει αυτό που προστάζει η κατεστραμμένη ηθική του πυξίδα. Πριν τον φόνο, όσο μονολογεί, φαίνεται πως η επιθυμία του αρχίζει και ξεθυμαίνει, μετά τον φόνο δείχνει πως αρχίζει να τα χάνει, δεν κρατά την ψυχραιμία του. Αν και αιμοσταγής, αυτά τα δύο σκηνικά δεν κολλάνε στο προφίλ του ψυχρού εκτελεστή. Η Λαίδη, όμως, και εδώ θα χρησιμοποιήσω έκφραση από άλλο έργο του Σαίξπηρ για να είμαι πιο σχετική, sets my teeth on edge , η Λαίδη, λοιπόν, δεν έχει φρένο. Μπορεί να μην διέπραξε η ίδια τον φόνο, αλλά είναι το ίδιο κτήνος με τον Μάκβεθ. Πατάει, κυριολεκτικά, επί πτωμάτων, και χωρίς τον παραμικρό δισταγμό ενοχοποιεί τους αθώους φύλακες.

Εντύπωση μου έκαναν τα λόγια του Μάκβεθ προς τη Λαίδη του.
False face must hide what the false heart doth know = Hide with a false pleasant face what you know in your false, evil heart.
Μεταξύ κατεργαρέων... αναγνώριση.

@Έλεν την ίδια απορία είχα με την παροιμία. Είναι η αγγλική παροιμία: the cat would eat fish, but would not wet her feet. Αυτην την ώρα δεν μου έρχεται αντίστοιχη στα ελληνικά.

 

[Ασάρα]

Ο Μάκβεθ είναι γενικότερα ένα ιδιαίτερο έργο. Ξεκινάει με τις τρεις μάγισσες. Χρησιμοποιώ τον όρο μάγισσες αλλά στο κείμενο αναφέρονται ως Weird Sisters, νομίζω ότι η λέξη μάγισσα-witch αναφέρεται μόνο στο 1.3-6.

Η αρχική σημασία της λέξης Weird ήταν μοίρα οπότε σίγουρα υπάρχει μια αντιπαραβολή με τις τρεις μοίρες από την μυθολογία. Η συνάντηση του πρωταγωνιστή με υπερφυσικά όντα θυμίζει τον Άμλετ, όπου στην αρχή του έργου ο ήρωας συναντάει το φάντασμα του πατέρα του. Η διαφορά είναι η εξής- στον Άμλετ το φάντασμα το συναντάνε πρώτα οι φρουροί του παλατιού και στην συνέχεια ο Οράτιος, ο κολλητός του Άμλετ και μετά ο ίδιος ο Άμλετ και έτσι αποφασίζει να εκδικηθεί τον πατέρα του.

Στον Μάκβεθ οι θεατές με το που ξεκινάει το έργο βρίσκονται στον αλλόκοτο κόσμο των μαγισσών κατευθείαν. Όπως ανέφερε η @ Λήδα ακόμα και το φύλο τους είναι αδιευκρίνιστο. (ψιλοάσχετο αλλά έχει ενδιαφέρον το πώς ο κάθένας παρουσιάζει τις μάγισσες, η Άγκαθα Κρίστι είχε προτείνει να εμφανιστούν ως μάγισσες τρεις σκοτσέζες γιγαγιάδες με απειλητικό βλέμμα).

Η ιστορία ξεκινάει από το υπερφυσικό(Μάγισσες) και μετά συνεχίζει στο φυσικό (το στρατόπεδο όπου βρίσκονται οι άνθρωποι). Ο Άμλετ καταστρώνει το σχέδιο εκδίκησης όταν μαθαίνει την αλήθεια από το φάντασμα του πατέρα του. Ο Μάκβεθ όμως ακούει την προφητεία από τις μάγισσες και στην συνέχεια προχωράει στην δολοφονία του βασιλιά με την παρότρυνση της γυναίκας του και έτσι τίθεται το ερώτημα που ήδη έχει αναφερθεί παραπάνω- θα δολοφονούσε ο Μάκβεθ εάν δεν είχε ακούσει την προφητεία? Σε αντίθεση με τον Άμλετ που θα μπορούσε να μάθει και από άλλη πηγή την προδοσία στον πατέρα του, ο Μάκβεθ φαίνεται να έχει ως κίνητρο την προφητεία. Δεδομένου ότι ο Μάκβεθ δεν σκοτώνει απλά για να σκοτώσει (ο Όσκαρ Γουάλντ έχει γράψει μια παρόμοια ιστορία το Το έγκλημα του Λόρδου Άρθουρ Σάβιλ όπου ένας χειρομάντης λέει στον ήρωα ότι θα σκοτώσει και εκείνος ψάχνει να βρει θύμα ) αλλά για να γίνει βασιλιάς. Ίσως ρόλο παίζει το γεγονός ότι ο πατέρας της Ελισάβετ Ι, ο Ερρίκος ήταν εκείνος που όρισε τον εαυτό του ως αρχηγό της εκκλησίας της Αγγλίας, αποδίδοντας έτσι και θεϊκό δικαίωμα στην εξουσία και ήταν η πρώτη περίπτωση νομίζω άγγλου μονάρχη που είχε και θρησκευτικό ρόλο.

Από την άλλη η απότομη μετάβαση στην σκηνή από το υπερφυσικό στο φυσικό ίσως να προοικονομεί και την απότομη μετάβαση του ζεύγους Μάκβεθ- εκείνος από ήρωας σε δολοφόνος και εκείνη από αρχόντισσα σε τέρας.

Η γενικότερη έννοια του αλλόκοτου στην αρχή τονίζεται και από την αναφορά στις λέξεις graymalkin και paddοck που σημαίνουν γάτα και φρύνος, πλάσματα τα οποία συνήθως ήταν δαιμονικά κατοικίδια μαγισσών.

Κάτι ενδιαφέρον για την είσοδο των μαγισσών έχει πει ο Μαλλαρμέ, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο συμφωνώ.
Στο δοκίμιο του «Η ψευδής είσοδος των μαγισσών στον Μακβεθ» υποστηρίζει ότι οι μάγισσες δεν μπαίνουν στην σκηνή αλλά ως μοίρες προϋπάρχουν. Ούτε μπαίνουν ούτε βγαίνουν απλά εμφανίζονται και εξαφανίζονται.
Δεν ξέρω εάν κανείς έχει βρει αναφορές για την παρουσία των μαγισσών στο έργο, καθώς έχει αναφερθεί ότι οι μάγισσες ήταν μια προσθήκη στο έργο και δεν ήταν εξαρχής. Εάν όντως ισχύει αυτό ποιο θα ήταν το αρχικό κίνητρο του Μάκβεθ?

@ Το κουνέλι στο 1.4-40 ο Ντάνκαν χρήζει τον Μάλκολμ πρίγκηπα του Κάμπερλαντ. Ο τίτλος αυτός είναι κάτι αντίστοιχο με τον πρίγκηπα της Ουαλίας που είναι ο τίτλος για τον διάδοχο του αγγλικού θρόνου. Αυτό σημαίνει πως η γέννηση του Μάλκολμ δεν αρκούσε για να χριστεί διάδοχος. Προφανώς εκείνη την περίοδο η βασιλεία δεν ήταν κληρονομική και μπορούσαν να την διεκδικήσουν διάφοροι πολέμαρχοι.

 

[Τσίου]

#walkingthoughts (σχετικό-άσχετο με την συνανάγνωση)
Μου φαίνεται πως η λογοτεχνία (και ο κινηματογράφος) φταίει στο γεγονός πως τον κακό άνθρωπο τον έχουμε στον νου μας ως έναν τύπο που προκαλεί το ενδιαφέρον. Ο villain σε απωθεί αλλά παράλληλα σε τραβάει. Υπάρχει σίγουρα η ασφάλεια της απόστασης (διαβάζεις για κάποιον που ούτε αληθινός είναι, ούτε πρόκειται να τον γνωρίσεις, και σε οποιαδήποτε στιγμή τον αφήνεις κλείνοντας το βιβλίο), υπάρχει όμως ένα βάθος στην προσωπικότητα, σου αρέσει-δεν σου αρέσει. Στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι τα πράγματα, οι κακοί δεν έχουν τίποτα από την αίγλη των κακών του χαρτιού ή του πανιού. Στην πραγματικότητα οι κακοί είναι απλώς ηλίθιοι.

 

[ΚρίτωνΓ]

#walkingthoughts (σχετικό-άσχετο με την συνανάγνωση)
Στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι τα πράγματα, οι κακοί δεν έχουν τίποτα από την αίγλη των κακών του χαρτιού ή του πανιού. Στην πραγματικότητα οι κακοί είναι απλώς ηλίθιοι.

Οι κακοί είναι κακοί (Έχω κάποιες ενστάσεις στο δίπολο καλού κακού - είναι πολύ Αμερικάνικό. Δεν είναι του παρόντος να το συζητήσω, θα κουράσω). Οι ηλίθιοι είναι χειρότεροι από τους κακούς γιατί προξενούν μεγαλύτερες ζημιές (από ότι οι πρώτοι ηθελημένα).
Η διαφορά σύμφωνα με τον Cipolla (και συμφωνώ μαζί του) είναι ότι ο κακός κάνει κάτι κακό για να ωφεληθεί (ωφελείται από αυτό). Ο ηλίθιος θα κάνει κάτι. "κακό" χωρίς να το συνειδητοποιεί και χωρίς να ωφελείται ο ίδιος- η μεγαλοπρέπεια της ηλιθιότητας. @Τσίου Για αίγλη δεν ξέρω, αλλά υπάρχει το στερεότυπο (δυστυχώς βασισμένο στην αληθινή εμπειρία) - ότι "καλό" παιδί = βαρετό.

 

[Τσίου]

Οι κακοί είναι κακοί, σύμφωνοι, τώρα που το σκέφτομαι έχεις δίκιο, ήταν και ατυχής ο χαρακτηρισμός, κουτοπόνηροι είναι το σωστό. Αυτό που ήθελα να πω είναι πως δεν έχουν τις μυθικές διαστάσεις που η τέχνη μας έχει πείσει (βλ. αίγλη). Κατά τη γνώμη μου δεν έχουν καν 3 διαστάσεις. Είναι καρικατούρες και συνήθως τους βλέπεις αγκαζέ με τους ηλίθιους. Κουμπώνουν τέλεια. Στο στερεότυπο καλό παιδί=βαρετό, έχει βάλει και εκεί το χέρι της η τέχνη (νομίζω), άσε που έχουν μεγαλώσει γενιές με το "Όποιος αγαπά, παιδεύει" (προσωπικά, το άκουγα κάθε φορά που η μικρότερη ξαδέλφη μου μου έχωνε τσιμπιές, και δυστυχώς ή ευτυχώς (ποιος αλήθεια ξέρει;), είχα αρχίσει ήδη να αντιλαμβάνομαι το χάλι της ηθικής και νοητικής κατάστασης των ανθρώπων γύρω μου, οπότε ήξερα ότι η συγκεκριμένη ατάκα ήταν φθηνή δικαιολογία ωστέ να μην τους ζαλίζω με παράπονα). Οι γυναίκες έχουν πιο πολύ αυτό το: αχ μου τράβηξε την κοτσίδα στο διάλειμμα, μάλλον έχει συναισθήματα για μένα, ή πιστεύουν πως οι "βασανισμένες" ψυχές αυτές περίμεναν για να σωθούν. Με αυτό το σκεπτικό πως να μην πέσουν στην αγκαλιά τοξικών ανθρώπων (που τους μυρίζονται όπως ο καρχαρίας το αίμα), πως να μην καταλήξουν στους ψυχιάτρους. Οι έξυπνοι άντρες ανθίζεστε πιο εύκολα την κατάσταση, αν και ο μαζοχισμός και η χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν κάνουν διακρίσεις.

 

[Πεταλούδα]

Άργησα να τελειώσω την ύλη γιατί όσο το προχώραγα, τόσο δεν με τράβαγε η μετάφραση της εποχής του Βικέλα. Παρόλη αυτή την συνθήκη, με ενθουσίασε η πρώτη επαφή μου σε έργο του Σαίξπηρ και θα επιδιώξω να το διαβάσω ξανά από κάποια πιο νέα έκδοση.

Στάθηκα κι εγώ σε αρκετά από αυτά που διάβασα στις παραπάνω αναρτήσεις και θα προσθέσω κάποιες λίγες σκέψεις μου. Είναι ενδιαφέρον ο ρόλος των τριών μαγισσών, που όπως αναφέρει η @Ασάρα υπάρχει μία σχέση με τις τρεις μοίρες. Η εμφάνισή τους φτιάχνει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο στο τι θα ακολουθήσει, κάτι κακού που πλανάται. Γνωρίζουν τα μελούμενα και καθώς η εξωτερική τους εμφάνιση έχει κάτι το στρεβλό (γυναίκες με μουστάκια), σαν να καθρεπτίζεται αυτό το στρεβλό στα λόγια τους, που το βλέπει ο Βάγκος:

ΒΑΓΚΟΣ
Μη το πολυπιστεύης,
και σου ανάψη την ψυχήν και η ελπίς του θρόνου,
μετά τον τίτλον Καουδώρ. — Και όμως είναι θαύμα!
Αλλά συμβαίνει κάποτε τα όργανα του Σκότους
να λέγουν την αλήθειαν διά να μας κολάσουν,
με τα μικρά χαρίσματα μας δελεάζουν πρώτα
και μας ελκύουν έπειτα 'ς τα φοβερά των δίκτυα!

Με αυτό τον τρόπο προοικονομείται η συνέχεια, στο πως ταράχτηκε ο Μάκβεθ στο άκουσμα της είδησης της διαδοχής, αλλά και στην σκληρότητα των λόγων της γυναίκας του, που παρέκαμψαν εύκολα τις όποιες ηθικές αντιστάσεις του. Εγκλημάτισαν καθοδηγούμενοι από την δίψα για εξουσία και δολοπλόκισαν για να απομακρύνουν τις υποψίες από πάνω τους, μπλέκοντας τους φύλακες στον φόνο.

 

[Ιαβερης]

Ενδιαφέρων ο διάλογος @Τσίου - @ΚρίτωνΓ και θα ήθελα να παραθέσω και τη δική μου άποψη. Η τέχνη σίγουρα έχει μεγεθύνει την αίγλη και τη γοητεία των κακών χαρακτήρων όμως όχι χωρίς λόγο. Πολύ απλά όντως τα " κακά παιδιά" προκαλούν περισσότερο ενδιαφέρον κι αυτό, κατά την ταπεινή μου άποψη, οφείλεται στο γεγονός ότι όλοι μας, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, κουβαλάμε κάποια σκοτεινά ένστικτα. Δεν εννοώ βέβαια ότι όλοι μας θα θέλαμε να σκοτώσουμε κάποιον όπως έκανε ο Μάκβεθ αλλά σίγουρα είμαστε ικανοί ή τουλάχιστον επιθυμούμε να κάνουμε κάποια κακή πράξη. Δείτε στον πόλεμο για παράδειγμα πώς άνθρωποι, καθώς πρέπει στην κανονική τους ζωή, αφήνουν τον χειρότερο τους εαυτό να πάρει το πάνω χέρι και κάνουν πράξεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα τολμούσαν. Οπότε μέσω της τέχνης ίσως οι αναγνώστες αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία και τους ενδοιασμούς τους και δημιουργούν, εξιτάρονται και τη βρίσκουν γενικά με τους κακούς ήρωες. Γιατί αυτοί ( οι κακοί της τέχνης) κάνουν αυτά που δεν θα τολμούσαν οι αναγνώστες οπότε μέσω αυτών ίσως εκπληρώνονται κάποιες κρυφές επιθυμίες. Δεύτερος παράγοντας βεβαία είναι η καθαρή περιέργεια για το πώς λειτουργεί το μυαλό ενός κακού ήρωα και η θέληση μας να κατανοήσουμε τους λόγους των πράξεων του.

 

[Ασάρα]

@Πεταλούδα

Αναφορικά με το απόσπασμα που παρέθεσες

Αλλά συμβαίνει κάποτε τα όργανα του Σκότους
να λέγουν την αλήθειαν διά να μας κολάσουν,
με τα μικρά χαρίσματα μας δελεάζουν πρώτα
και μας ελκύουν έπειτα 'ς τα φοβερά των δίκτυα!

μου θύμισε μια θεωρία του Kenneth Muir, ενός μελετητή, σύμφωνα με την οποία ο Σαίξπηρ παίζει να είχε διαβάσει τη Δαιμονολογία που έιχε γράψει ο βασιλιάς Ιάκωβος και ειδικότερα ένα σημείο στην Δαιμονολογία όπου λέει ότι το ερπετό ξέρει αυτά που θέλουμε και τα χρησιμοποιεί εναντίον να μας για να μας καταστρέψει.

Λέγεται ότι έμπνευση για τον Μάκβεθ υπήρξαν οι δίκες μαγισσών που ξεκίνση ο Ιάκωβος στην Σκωτία όπου αρκετά άτομα, κυρίως γυναίκες κατηγορήθηκαν για πολλά κακά, όπως δηλητηρίαση του βασιλιά και ότι ξεκίνησαν τρικυμίες για να βουλιάξουν καράβια.

Στην π΄ραξη 1.3 25 εξάλλου οι μάγισσες λένε ότι θα στέλνουν ανέμους για να ταλαιπωρούν τον κόσμο.

Επίσης η Πεταλούδα ανέφερε ότι

στην σκληρότητα των λόγων της γυναίκας του, που παρέκαμψαν εύκολα τις όποιες ηθικές αντιστάσεις του.

Στην Δαιμονολογία ο Ιάκωβος υποστηρίζει ότι οι γυναίκες όπως η Έυα έλκονται πιο εύκολα από το κακό από ότι οι άντρες.

 

[Πεταλούδα]

Πολύ χρήσιμες οι πληροφορίες σου @Ασάρα. Λογικό φαίνεται να έχει τέτοιου είδους επιρροές ο Σαίξπηρ, μιας και η εποχή του ήταν λίγο μετά το τέλος του Μεσαίωνα και το κάψιμο των μαγισσών. Η εποχή εκείνη θα ήταν ακόμα γεμάτη προκαταλήψεις και ίσως να ήταν τολμηρό μάγισσες να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην δολοφονία ενός βασιλιά.

Όσον αφορά τις γυναίκες που έλκονται πιο εύκολα από το κακό, και από ένα έργο της αρχαιότητας έχει βγει η ρήση με τα τρία κακά του κόσμου που είναι πυρ, γυνή και θάλασσα. Πεποίθηση που πέρασε μέσα στους αιώνες και πλέον έχει αλλάξει χροιά και λέγεται με έναν τόνο κολακευτικό για το γυναικείο φύλο.

 

[Αντέρωτας]

Εχω προχωρησει πολυ αργα οποτε λεω να γραψω κι εγω μερικες αμπελοφιλοσοφιες.

Για την παροιμια με τη γατα: νομιζω το μονο αντιστοιχο που μπορω να σκεφτω ειναι "και την πιτα ολακερη και το σκυλο χορτατο".

Οι μαγισσες ειναι αινιγματικα οντα, δεν γνωριζουμε το κινητρο τους, αν θελουν για καποιο λογο να καταστρεψουν τον Μακβεθ απλα απο κακια, ή απλα αν ειναι οργανα του πεπρωμενου. Σιγουρα ομως ειναι αρνητικα και δαιμονικα οντα κατα τις πεποιθησεις της εποχης. Ειναι αυτονοητο οτι το υπερφυσικο ερχεται παντα απο την κολαση.

Πιθανοτατα και Λαιδη Μακβεθ ειναι μαγισσα, αφου αμεσως πηγαινει με την πλευρα του κακου, οποιαδηποτε αμφιβολια ή δισταγμο τα θεωρει αδυναμιες που πρεπει οπωσδηποτε να ξεπεραστουν. Μαλιστα επικαλειται σκοτεινα πνευματα να τη βοηθησουν, που δεν ξερω κατα ποιο ειναι απλα παρομοιωση ή αν οντως τα επικαλειται σαν μαγισσα. Ολα αυτα φυσικα ειναι συμβατα με τη στερεοτυπικη "σκοτεινη" πλευρα της θηλυκοτητας, τη σκοτεινη μαγεια, τον πειρασμο, τη χειριστικοτητα. Ειναι σοκαριστικα και τα λογια της που λεει οτι αν το ειχε αποφασισει, θα ελιωνε το κεφαλι του μωρου που μολις θηλασε. Βεβαια, οταν αμφιβαλει για το κουραγιο της, παρακαλαει τα πνευματα να αφαιρεσουν τη θηλυκοτητα της (δε θυμαμαι ακριβως τη διατυπωση) δηλαδη την οποια ευαισθησια.

Ειναι μεγαλη σκεψη αυτη του Μπανκο που προειδοποιει τον Μακβεθ, οτι το κακο, και το ψευδος, χρησιμοποιουν μια αληθεια για να επιβεβαιωθουν. Αυτο συμβαινει σε πολλους παραγοντες, απο τη δαιμονολογια, οπως ειπωθηκε πριν, μεχρι και τα fake news και τη συνωμοσιολογια.

Ειναι επισης εντυπωσιακο το οτι αφου γινει το εγκλημα, ο Μακβεθ ξερει οτι θα παει στην κολαση, και το μονο που τον νοιαζει ειναι αν αποκαλυφθει το εγκλημα του σε αυτη τη ζωη, χωρις κανενα ιχνος μετανοιας.

Εμενα προσωπικα με προϊδεασε λεγοντας οτι ο Μακβεθ θα γινει βασιλιας, αλλα θα τον διαδεχτουν τα παιδια του Μπανκο. Καταλαβα οτι ο Μακβεθ θα γινει βασιλιας αλλα (οντας και τραγικος χαρακτηρας) θα σκοτωθει υπερ του Μπανκο. Εδω εμενα μου κανει και ενα κενο στο σεναριο. Πως γινεται να δολοφονησουν το βασιλια ενω οι γιοι του ειναι παροντες στο καστρο; Δεν φανταστηκε οτι αν σκοτωνε το βασιλια θα γινοταν αμεσως ο Μαλκολμ διαδοχος; Πως ηξερε οτι τα αδελφια θα εφευγαν για να γινει αυτος βασιλιας;

 

[Βασίλισσα]

Η Ιστορία συνεχίζεται πάνω κάτω στον ίδιο ρυθμό.

Ο Μάκβεθ τρελαίνεται από την σκοτεινή πράξη του φόνου και εμφανίζει στρέςς και άγχος όπου σταθεί και όπου βρεθεί.
Σκότωσε τον ύπνο του αλλά ταυτόχρονα σκότωσε και την μέρα του και η συνείδηση του δεν ησυχάζει. Η Λαίδη Μάκβεθ τέρας ψυχραιμίας προκαλεί τον Μάκβεθ να σταθεί ως άνδρας. Απογοητευμένη από την μη ανδρεία του Μάκβεθ ονομάζει τους φόβους του Κύριου της ως αρρώστια. Μέχρι στιγμής κανένας δεν υποψιάζεται ποιός έκανε τον φόνο.

Ο Μάκβεθ από την πολύ ταραχή οραματίζεται το φάντασμα του Μπάνκο. Ο Μπάνκο ζητάει το αίμα του πίσω και ο Μάκβεθ δεν μπορεί να ησυχάσει.
Η Σκηνή διαδραματίζεται μπροστά στους ευγενής και η Λαίδη προσπαθεί να καλύψει το παραμίλημα και τα οράματα του Κυρίου της με την αρρώστια που του βάφτισε.

Η τρέλα δεν σταματάει εδώ καθώς θέλει να μάθει την αλήθεια. Ποιά αλήθεια; των μαγισσών... Ήταν το πεπρωμένο να σκοτώσει τον Μπανκό ή εκείνος έγραψε το πεπρωμένο του; Οι 3ης Μάγισσες με γέρικη φωνή και με κάποια ακαταλαβίστικα ουρλιαχτά του δείχνουν μια αλήθεια το σκοτάδι. Οκτώ εξουσίες με αίμα, κι απο το αίμα του Μπάνκο θα χυθούν σε δύο κόσμους και απο τρεις εκκλησίες θα ευλογηθούν. Ο Μάκβεθ καταλαβαίνει ότι τίποτα ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο. Η Αγγλία, η Σκοτία και η Νορβηγία βρίσκονται σε πόλεμο... όποιος νικήσει θα καθίσει στο θρόνο του Βασιλιά.

*

Μάκβεθ! Μάκβεθ! Μάκβεθ!
Σκότωνε! Σκότωνε! Σκότωνε! Γυναίκα
τους έχει όλους γεννήσει. Γυναίκα
―δέν τον έχει γεννήσει·
εκείνον ― που θα σε νικήσει·
― θα σε νικήσει·
― νικήσει

* Πιθανολογώ οτι ο Μάκβεθ θα πεθάνει με φυσικό θάνατο ή με απότομο.

Ο Μακντόφφ ευγενής του Ντάλκαν άφησε την οικογένεια του για να βρει τον γιό του Ντάλκαν τον Μάλκολμ. Να τον προετοιμάσει να γυρίσει πίσω με το αέρα του Βασιλιά. Η οικογένεια του Μακντόφφ σκοτώθηκε γιατί δεν την προστάτεψε και τώρα χρέος του είναι να προστατέψει την χώρα του, αυτή είναι η οικογένεια του.

Υ.Γ Είδα που αναφέρετε παραπάνω οτι στο κείμενο δεν φανερώνεται το φύλο των μαγισσών. Διαβάζω από εκδόσεις κάκτος μετάφραση Γιώργος Χειμωνάς και αναφέρει ότι είναι γυναίκες. Είναι λάθος; στο αγγλικό τι λέει;