Συνανάγνωση: "Άπαντα τα Πεζά", Μπρούνο Σουλτς (Bruno Schulz)

[Έλεν]

Καλησπέρα σας,
μετά τη συζήτηση για μια συνανάγνωση που προτάθηκε από το παρελθόν, ξεκίνησα το νήμα αυτό για τη συνανάγνωση του βιβλίου "Άπαντα τα Πεζά"του συγγραφέα Μπρούνο Σουλτς (Bruno Schulz).
Στο βιβλίο αυτό -έκδοση Καστανιώτη και μετάφραση Αλεξάνδρας Δ. Ιωαννίδου- περιλαμβάνονται οι δημοσιευμένες συλλογές του με τίτλο "Τα μαγαζιά της Κανέλας" και "Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα", καθώς και τέσσερα ακόμη κείμενα του συγγραφέα.

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια άλλη έκδοση διαθέσιμη, για αυτό και σύμφωνα με το δικό μου βιβλίο έχω παραθέσει και τα διηγήματα που υπάρχουν σε κάθε ενότητα. Οπότε αν κάποιος έχει άλλη έκδοση να μπορεί να συντονιστεί στη συνανάγνωση.

Το βιβλίο είναι σχετικά μεγάλης έκτασης οπότε προσπάθησα να φτιάξω μικρές εβδομαδιαίες ενότητες στην αρχή, μέχρι να μπούμε στο κλίμα του βιβλίου, και γιατί επίσης πιστεύω ότι λόγω του ύφους του ίσως μας φανεί λίγο δύσκολο. Κάπου στη μέση λόγω του μεγάλου διηγήματος "Άνοιξη" δημιουργήθηκε μια πιο μεγάλη ενότητα, αλλά θεώρησα σωστό να μη χωρίσω την ιστορία σε μέρη.
Παρόλα αυτά, αν υπάρχει διάθεση ή κάπου δυσκολευτούμε μπορούμε να αλλάξουμε κάτι στην πορεία και να το προσαρμόσουμε.

Οι συμμετέχοντες οι οποίοι μέχρι τώρα δήλωσαν ενδιαφέρον είναι οι παρακάτω:

1. Πεταλούδα
2. Νικόλας Δε Κιντ
3. Βιβλιοπόντικας
4. Βασίλισσα
5. Το χω σου λεω
6. Λήδα
7. Τσίου
8. Έλεν

Χώρισα το βιβλίο σε 6 ενότητες και προσπάθησα να τις διαιρέσω ανάλογα με τις αρχικές δημοσιευμένες συλλογές διηγημάτων, και έχουν διαμορφωθεί ως εξής:

Δευτέρα 7/06 ως Παρασκευή 11/06: Τα μαγαζιά της κανέλας I: σελίδες 11-73.

​

Διηγήματα: "Αύγουστος", "Η συμφορά", "Πουλιά", "Ανδρείκελα", "Δοκίμιο περί ανδρεικέλων και περί του Δεύτερου Βιβλίου της Γενέσεως", "Δοκίμιο περί ανδρεικέλων. Συνέχεια", "Δοκίμιο περί ανδρεικέλων. Τέλος", "Νεμρώδ", "Ο Πάνας".​

Σαββατοκύριακο 12/06 -13/06: Σχολιασμός.

-.-​

Δευτέρα 14/06 ως Παρασκευή 18/06: Τα μαγαζιά της κανέλας II: σελίδες 74-134.

​

Διηγήματα: "Ο κύριος Κάρολ", "Τα μαγαζιά της κανέλας", "Η οδός των Κροκοδείλων", "Κατσαρίδες", "Η θύελλα","Η νύχτα της μεγάλης σεζόν".​

Σαββατοκύριακο 19/06 -20/06: Σχολιασμός.

-.-
​

Δευτέρα 21/06 ως Παρασκευή 25/06: Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα I: σελίδες 137-255.

​

Διηγήματα: "Το βιβλίο", "Η ιδιοφυής εποχή", "Άνοιξη".​

Σαββατοκύριακο 26/06 -27/06: Σχολιασμός.

-.-
​

Δευτέρα 28/06 ως Παρασκευή 02/07: Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα II: σελίδες 256-335.

​

Διηγήματα: "Η νύχτα του Ιουλίου", "Ο πατέρας μου μπαίνει στην πυροσβεστική", "Το άλλο φθινόπωρο", "Η νεκρή σεζόν", "Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα".​

Σαββατοκύριακο 03/07 -04/07: Σχολιασμός.

-.-
​

Δευτέρα 05/07 ως Παρασκευή 09/07: Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα III: σελίδες 336-387.

​

Διηγήματα: "Ο Ντόντο", "Ο Έτζιο", "Ο συνταξιούχος", "Μοναξιά", "Η απόδραση του πατέρα".​

Σαββατοκύριακο 10/07 -11/07: Σχολιασμός.

-.-
​

Δευτέρα 12/07 ως Παρασκευή 16/07: Άλλα Πεζά: σελίδες 391-440.

​

Διηγήματα: "Ο κομήτης", "Φθινόπωρο", "Η Δημοκρατία των Ονείρων", "Πατρίδα".​

Σαββατοκύριακο 17/07 -18/07 ή και περισσότερο: Σχολιασμός.

-.-.-.-.-​

Σύμφωνα και με τις προηγούμενες συναναγνώσεις ο σχολιασμός θα γίνεται χωρίς τη χρήση ΠΛΟΚΗΣ και μόνο για τις σελίδες που έχουν οριστεί κάθε φορά. Όταν φτάσουμε στο τέλος του βιβλίου τότε μπορεί ο καθένας από εμάς να γράψει τις εντυπώσεις του συνολικά.

Εννοείται ότι οποιοσδήποτε θέλει να συμμετάσχει στη συνανάγνωση και στο σχολιασμό είναι ευπρόσδεκτος.

Καλό Σαββατοκύριακο και καλή συνανάγνωση!

Αυτοπροσωπογραφία του συγγραφέα, Bruno Schulz.​

Υ.Γ. Παραθέτω άρθρο με πληροφορίες για τη ζωή του συγγραφέα που μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον.
Είναι γραμμένο στα αγγλικά:
The Age of Genius: The Legend of Bruno Schulz. New Yorker, 2009.

 

[Βασίλισσα]

Ευχαριστούμε πολύ @Έλεν

Προμηθεύτηκα το βιβλίο και είμαι έτοιμη για την Δευτέρα.

 

[Το χω σου λέω]

Έτοιμη κι εγώ! Καλή μας συνανάγνωση!

 

[Βασίλισσα]

Καλημέρα. Να έχετε ένα όμορφο σ/κ.

Ο Σούλτς ξεκινάει την αφήγηση του με όμορφα περίτεχνα λόγια. Του αρέσει να περιγράφει φρούτα, φυτά, ποτά, τοπία και σου δημιουργεί την αίσθηση της εικόνας καθώς τα περιγράφει με συναισθήματα.
Μου έκανε μεγάλη εντύπωση για την αναλυτική περιγραφή που αφιέρωσε για την Θεία του καθώς την θεωρούσε στριφνή ίσως και ξυνή και ο κυρίως λόγος ήταν ότι δεν είχε γονιμοποιηθεί.

* Την ίδια αναφορά για τις γυναίκες την έχω δει στα βιβλία του Καζαντζάκη. Αν η γυναίκα περάσει κάποια ηλικία και στενάζει όλο της το είναι χωρίς να έχει ένα χάδι, χωρίς να έχει φέρει κάποιον απόγωνο στην ζωή γίνεται στριφνή και ξυνή. Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν και άλλες τέτοιες αναφορές στην λογοτεχνία.

ο Σούλτς κάνει μια μεγάλη αναφορά για την οικογένεια που πρωταγωνιστεί σε αυτές τις σελίδες που διαβάσαμε. Θεωρώ ότι ο Πατέρας παίζει μεγαλύτερο ρόλο στην ιστορία παρά η μητέρα. Φυσικά περιγραφές για την ζωή υπάρχουν και των δυο όμως δίνει μεγαλύτερη έκταση στον Πατέρα και στις θεωρίες του Πατέρα. Φυσικά δεν λείπει σε αυτό το σπίτι ένα χαριτωμένο κατοικίδιο... Μια μικρή φουντωτή μπαλίτσα καθώς μπήκε στην ζωή της οικογένειας ως μωρό. Θα σταθώ στο κουταβάκι θα πώ ότι έβγαλε πολύ συναίσθημα καθώς φανερώθηκαν οι παιδικές αναμνήσεις (ίσως) του Σούλτς.

Τέλος για αυτές τις σελίδες θέλω να πώ αν και ο Σούλτς είναι Πολωνός είναι επηρεασμένος από την ιστορία της Αγγλίας, Γαλλίας και Ελλάδας εξού και ο Πάνα.

 

[Έλεν]

Καλημέρα σας,

Στα πρώτα δύο διηγήματα μου φάνηκε λίγο δύσκολο να παρακολουθήσω όλες τις περιγραφές και να καταλάβω αν υπήρχε μια βασική ιστορία η οποία κατέληγε κάπου. Όταν άρχισα να διαβάζω τα "Πουλιά", άρχισα να μπαίνω στο νόημα, οπότε επέστρεψα και ξαναδιάβασα και τα δύο προηγούμενα.
Για αρχή ακούγοντας συλλογή διηγημάτων νόμιζα ότι θα διαβάζαμε ανεξάρτητες ιστορίες, αλλά μέχρι στιγμής οι ιστορίες που αποτελούν τα "Μαγαζιά της κανέλας" περιγράφουν τη ζωή μέσα από τα μάτια ενός μικρού παιδιού σε μια μικρή πόλη.

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της συλλογής "Τα μαγαζιά της κανέλας" και σκίτσο του συγγραφέα.​

Ο αφηγητής μας δίνει μια ιδέα της περιοχής αυτής στην πρώτη ιστορία όταν τη διασχίζουν ένα Σάββατο με τη μητέρα του για να πάνε επίσκεψη στο σπίτι της θείας του. Σε αυτή την πρώτη ιστορία μαθαίνουμε για πρώτη φορά ότι υπάρχει και ο πατέρας, η Αντέλα (που αργότερα μαθαίνουμε ότι είναι μια νεαρή -αν κατάλαβα καλά- οικιακή βοηθός) και μάλλον θα πρέπει να έχει και άλλα αδέρφια γιατί συνήθως μιλάει στον πληθυντικό, δηλαδή "μας είπε να κλείσουμε τα μάτια" και "ξεφυλλίζαμε , αποβλακωμένοι από το φως...".
Ακόμη ζουν στο σπίτι τους, σε ένα σχετικά μεγάλο κτίριο, που στο ισόγειο πρέπει να έχει κατάστημα με υφάσματα ή ρούχα και κάποια από τα δωμάτια τα νοικιάζουνε είτε σε "ξένους" ή στους "πωλητές". Και υπάρχει και ένα δωμάτιο όπου μαζεύονται κάποιες νεαρές -μάλλον εργάτριες- που προετοιμάζουν τα υφάσματα για πώληση.
Καθώς περνάει ο καιρός και οι εποχές αλλάζουν, ο πατέρας σιγά-σιγά μοιάζει να αποτραβιέται από την καθημερινή ζωή, μάλλον σαν αποτέλεσμα κάποιας ψυχικής ασθένειας. Αν και από τις περιγραφές φαίνεται ότι γενικά ήταν απόμακρος και αφοσιωμένος "βυθιζόταν ολόκληρος στα λογιστικά του βιβλία."
Από τις αγαπημένες μου ιστορίες είναι τα "Πουλιά" και ο "Πάνας". Και αυτό, μέχρι στιγμής, το αγαπημένο μου απόσπασμα (σ.35):
"{...} Όσο ο πατέρας μου μελετούσε μεγάλα ορνιθολογικά εγχειρίδια και ξεφύλλιζε πολύχρωμες εικόνες, τα φτερωτά φαντάσματα έμοιαζαν να βγαίνουν από μέσα τους και να γεμίζουν το δωμάτιο με πολύχρωμα φτερουγίσματα, με πιτσιλιές πορφύρας, με θραύσματα ζαφειριού, πατίνας και ασημιού. Την ώρα του ταΐσματος σχημάτιζαν στο πάτωμα ένα χρωματιστό κυματιστό χαλί που αν κάποιος το πατούσε κατά λάθος έσπαγε σε πολλά κομμάτια, διαλυόταν σε κινούμενα λουλούδια που φτερούγιζαν στον αέρα για να προσγειωθούν τελικά στους επάνω χώρους του δωματίου. {...}"

Ζωγραφιά της Aleksandra Czudżak, με τίτλο Herons (ερωδιοί), εμπνευσμένη από τα "Πουλιά".
​

Τέλος, κλείνοντας να πω ότι φαίνεται ότι η Αντέλα έχει αναπτύξει μια περίεργη μάλλον σχέση με τον πατέρα που φαίνεται να περιλαμβάνει και ως ένα βαθμό και το ερωτικό στοιχείο. Παρόλο που επειδή ο αφηγητής -σαν παιδί που είναι- δε φαίνεται να καταλαβαίνει ακριβώς τι γίνεται, αφήνει και εμάς να αιωρούμαστε στο μυστήριο της επίδρασης της Αντέλας πάνω στον πατέρα του.

Σκηνή από τις ιστορίες των ανδρεικέλων.
​

Μέχρι στιγμής μου αρέσει πολύ το βιβλίο, αν και θέλει σίγουρα συγκέντρωση γιατί κάποιες φορές παρασύρομαι από τις περιγραφές και μου φαίνεται σαν να χάνω λεπτομέρειες από την πλοκή έτσι όπως τα γράφει.

 

[Βασίλισσα]

Καλημέρα & καλό Σαβ/κο.

Κατά την πορεία της ανάγνωσης μας ο Σλούτς μας παρουσιάζει τον Θείο Καρλ ως έναν άνθρωπο μονόχνωτο, μοναχικό, επιλεκτικό. Έναν άνθρωπο που χανόταν στον κόσμο του.
Ο Θείος Καρλ ένας μοναχικός σύζυγος, όταν έφυγε η γυναίκα του με τα παιδιά για διακοπές στο εξοχικό... εκείνος αφέθηκε στην τεμπελιά του, στην ακαταστασία σαν να έβρισκε παρηγοριά, σαν να αποτίναξε ένα βάρος από πάνω του.

Τα μαγαζιά της κανέλας: Μια πολύ ωραία αφήγηση για αυτά τα μαγαζιά που πλημμύρισαν οι σελίδες από τα αρώματα.
Γοητευμένος από τα βιβλιοπωλεία και τα σπάνια βιβλία, τα σοκάκια που οδηγούσαν στους πίνακες. Τα μαγαζάκια της κανέλας είναι μια αφήγηση που κουμπώνει σε κάθε βιβλιόφιλο.

Η οδός των Κροκοδείλων: Μπορώ να πω οτι με μπέρδεψαν αρκετά.
Από την μια το ποτάμι της Ουκρανίας, από την άλλοι οι Άγγλοι. Ο Σλούτς παρουσιάζει την αγάπη του Θείου για τα βιβλιοπωλεία, τους πωλητές, και φυσικά για τα απόκρυφα βιβλία ως λαγνεία.

Σε αυτήν την πόλη της φθηνής ανθρώπινης ύλης υπάρχει και έλλειψη ενστίκτου, έλλειψη ασυνήθιστων και σκοτεινών παθών.

Σε αυτήν την πόλη συναντάς πόρνες, λαγνείες, βιβλία. Αυτή ήταν η οδός των Κροκοδείλων.

 

[Έλεν]

Καλημέρα και καλή Κυριακή!

Αυτή τη βδομάδα τελείωσα και το δεύτερο μέρος από "Τα μαγαζιά της κανέλας". Συνεχίζουμε, λοιπόν, να παρακολουθούμε την καθημερινότητα του ήρωα μας.

Μαθαίνουμε για το "Θείο Κάρολ" που τις αργίες μένει μόνος του στο σπίτι, από τη μία φαίνεται να απολαμβάνει την απρόσμενη ησυχία, αλλά από την άλλη του φαίνεται κάπως ξένο το περιβάλλον γύρω του.

Κάνουμε μια βόλτα μέσα στη χιονισμένη πόλη και χανόμαστε στους δρόμους της. Έτσι ρίχνουμε μια φευγαλέα ματιά στο δρόμο με "Τα μαγαζιά της κανέλας". Καθώς τριγυρνάμε στην πόλη, περνάμε και από τις αίθουσες του σχολείου που διδάσκει ζωγραφική τα βράδια ο καθηγητής Άρεντ.

Εικονογράφηση για τα "Μαγαζιά της κανέλας", Bruno Schulz, 1934.​

Μια άλλη μέρα περιδιαβαίνουμε σε έναν από τους "σκοτεινούς" δρόμους της πόλης -την ¨Οδό των Κροκοδείλων". Εκεί έχει κάθε λογής πράγματα, ρούχα, αντίκες και απαγορευμένα βιβλία για να χαζέψουμε. Μην ξεγελιέστε όμως από τις βιτρίνες των μαγαζιών, γιατί στο πίσω μέρος, αν το ζητήσετε, κρύβονται κι άλλα εμπορεύματα. Από εκείνο το δρόμο, που πλέον είναι πολυσύχναστος, περνάει το τραμ, γίνεται χαμός με τις άμαξες και τους αμαξάδες, και είναι και ο σταθμός του τρένου. Ακόμη αν είστε τυχεροί μπορεί να δείτε "προκλητικά ντυμένες με μακριές δαντελένιες φούστες να καταφτάνουν οι πόρνες. Μπορεί να είναι όμως και οι γυναίκες των κομμωτών ή των μουσικών των καφέ."

Σκίτσα του Bruno Schulz​

Μετέπειτα, θα γυρίσουμε σπίτι για να μάθουμε ότι ο λόγος που εξαφανίστηκε ο πατέρας, μπορεί να είναι ο ίδιος με τον ήρωα του Κάφκα. Οπότε το φαινόμενο μεταμόρφωσης μπορεί να είναι πιο συχνό από ότι φανταζόμαστε.
Γινόμαστε μάρτυρες της θύελλας, μέσα από μια φανταστική περιγραφή των ήχων και των εικόνων που μπορεί να δημιουργήσει ένα τέτοιο καιρικό φαινόμενο. Εδώ να συμπληρώσω ότι η παρομοίωση των θορύβων της βροντής με μαγειρικά αντικείμενα, μου θύμισε τον παππού μου! Ο οποίος για να μη φοβάμαι τις βροντές, μου έλεγε: "Τίποτα δεν είναι, μονό ο Θεός που μετακινεί τα βαρέλια του στην αποθήκη. Ε, άμα του σπάσει και κανένα κατά λάθος θα βρέξει."

Και όλα αυτά για να καταλήξουμε στη "νύκτα της μεγάλης σεζόν" για την οποία ο πατέρας και οι πωλητές του προετοιμαζόντουσαν πολύ καιρό. Βέβαια οι πωλητές άργησαν να εμφανιστούν, αλλά τελικά όλοι ήταν εκεί για να υποδεχτούν τις ορδές των αγοραστών υφασμάτων.

Σχέδιο του Henryk Feilhauer, 1988​

Πόλη περιγραφικός ο Bruno Schulz, όντως όπως έχουν πει και πολλοί άλλοι, οι περιγραφές του μοιάζουν με αυτές που θα περιέγραφε ένα παιδί. Μου μοιάζει όμως ότι ξαναδραστηριοποιείται η φαντασία μου, και προσπαθεί να αναπαραστήσει τα χρώματα και τις εικόνες που περιγράφει.

Υ.Γ. Αυτή είναι μια εικόνα πάλι από τον Bruno Schulz, αλλά μάλλον από την προηγούμενη ενότητα και είναι μάλλον ένα σκίτσο με τον Νεμρώδ και σας την παραθέτω εδώ.

Σκίτσο του Bruno Schulz
​

 

[Το χω σου λέω]

Έχω ερωτευτεί την γραφή του Σουλτς. Αυτές οι μαγικές περιγραφές με τις πιο αναπάντεχες μεταφορές, που σε παρασύρουν σε εικόνες σχεδόν ψυχεδελικές, με έχουν ενθουσιάσει. Η σκέψη του κινείται σε εντελώς άλλα επίπεδα. Πιάνω τον εαυτό μου σχεδόν να μη δίνει σημασία στην πλοκή και να εστιάζει σε ιδέες πρωτόγνωρες για μένα.
Για παράδειγμα, αυτό που μου έμεινε τόσο ζωντανό ως ιδέα είναι η αντίληψη ότι ένα ξύλινο αντικείμενο μπορεί να είναι κατασκευασμένο από κομμάτια ξύλου που προέρχονται από ασύμβατα φυτά και μπορεί να ενέχουν αρνητική ενέργεια μεταξύ τους. Και μόνο η ιδέα πως ένα τεχνητό κατασκεύασμα μπορεί να αποτελείται από δυστυχισμένη, βιασμένη ύλη, πραγματικά μου έμεινε ανεξίτηλη.
Ένας νους που βλέπει πέρα από την επιφάνεια, που εμβαθύνει τόσο υπαρξιακά σε όσα για εμάς του κοινούς είναι απλά και κοινότοπα. Αν αυτό δεν είναι ισχυρό κίνητρο να δούμε τον κόσμο διαφορετικά, τότε ποιο είναι;

 

[Έλεν]

Τα προηγούμενα διηγήματα αποτελούσαν τη συλλογή Τα μαγαζιά της κανέλας ή Sklepy cynamonowe στο πρωτότυπο, ενώ στα αγγλικά κυκλοφορούν με τον τίτλο The Street of Crocodiles. Σε αυτά μάλλον πήραμε μια πρώτη γεύση από τη ζωή του ήρωά μας.

Με το διήγημα "Το Βιβλίο" ξεκινάει η συλλογή Το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα. Στο διήγημα αυτό ο ήρωας μας προσπαθεί να ανακαλύψει την κρυψώνα του βιβλίου που βλέπει να ξεφυλλίζει ο πατέρας του, τότε που περνούσε περισσότερο χρόνο μαζί του. Δεν έχω καταλάβει τι βιβλίο μπορεί να ήταν αυτό και γιατί του έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση, αλλά μέσα σε αυτό υπάρχει η προσωπογραφία και η ιστορία της Άννας Τσίλαγκ (Anna Csillang). Η εικόνα που είδε πρέπει να ήταν η παρακάτω:

​

Βρήκα ακόμη δύο φωτογραφίες της, ενώ πληροφορίες υπάρχουν και στο μπλοκ αυτό, όπου και υπάρχει και η μετάφραση του αποκόμματος.

​

Μετά από καιρό τελικά ο ήρωας ανακαλύπτει Το Βιβλίο (που μάλλον μπορεί να είναι και διαφημιστικός κατάλογος) αλλά για αυτόν είναι το Αυθεντικό "που ζει και εξαπλώνεται" (σ.149), που έχει την παράξενη ιδιότητα και θα έπρεπε να γίνει σαφείς στους αναγνώστες "ότι εξελίσσεται την ώρα της ανάγνωσης, ότι έχει ανοικτά τα σύνορά του προς όλες τις κατευθύνσεις για κάθε διακύμανση και επιρροή" (σ.151). Και μέσα από την αφήγηση θα προσεγγίσουμε την Ιδιοφυή εποχή, "θα συλλέξουμε αυτές τις αναφορές, αυτές τις γήινες προσεγγίσεις, αυτούς τους σταθμούς και τα στάδια στους δρόμους της ζωής μας, σαν τα θραύσματα ενός σπασμένου καθρέφτη. Θα μαζέψουμε κομμάτι κομμάτι ό,τι είναι μοναδικό και αδιάσπαστο, τη μεγάλη μας εποχή, την ιδιοφυή εποχή της ζωής μας" (σ. 153).
Στην επόμενη ιστορία ο ήρωας μας αρχίσει να ζωγραφίζει συνεχώς, τα χαρτιά δεν του έφταναν και ζωγράφιζε παντού. Αποφάσισε μια μέρα να δείξει τις ζωγραφιές του στο Σλόμα, που περνούσε έξω από το σπίτι του - μια μέρα που ο "κόσμος ήταν άδειος" και οι δυο τους ήταν μόνοι σε όλη την πλατεία. Και σκέφτηκαν ότι μαζί "θα μπορούσαν να κόψουν και να βαφτίσουν" τον κόσμο, "τόσο ανοικτός ήταν, ανυπεράσπιστος και μικρός" (σ. 166). Και ο ήρωας μας του εκμυστηρεύτηκε ότι βρήκε το Αυθεντικό και ότι μάλλον αυτό κατεύθυνε τις ζωγραφιές του, αλλά στο συρτάρι που βρισκόταν ήταν και το παντοφλάκι της Αντέλας. Και ο Σλόμα σαν άλλος Αδάμ ξέχασε την απίστευτη δημιουργία που εξελισσόταν μπροστά στα μάτια του και τον συμβούλεψε: "Οι έξι μέρες της δημιουργίας ήταν θεϊκές και ολόφωτες. Αλλά την έβδομη μέρα ένιωσε μια άγνωστη πτυχή κάτω από τα δάκτυλά του και φοβισμένος τα τράβηξε από τον κόσμο. Κι αυτό, παρόλο που ο δημιουργικός του οίστρος μπορεί να διαρκούσε για πολλές μέρες και νύχτες ακόμα. Αχ, Γιούζεφ πρόσεχε την έβδομη μέρα..." (σ. 169).
Και ακολουθεί το -μέχρι στιγμής- μεγαλύτερο σε έκταση διήγημα του Schulz, η Άνοιξη. Σε αυτό περιδιαβαίνουμε την πόλη και τα σοκάκια της την περίοδο "μιας συγκεκριμένης άνοιξης, μιας άνοιξης πιο αληθινής, πιο αστραφτερής και εκτυφλωτικής από άλλες ανοίξεις, η οποία πήρε στα σοβαρά το κείμενό της, εκείνο το ενθουσιώδες μανιφέστο που είχε γραφτεί με το πιο φωτεινό, το πιο εορταστικό κόκκινο, το κόκκινο της σφραγίδας και το κόκκινο του ημερολογίου, με το κόκκινο της ξυλομπογιάς και το κόκκινο του ενθουσιασμού, με τον αμάραντο των ευτυχισμένων τηλεγραφημάτων από εκεί..." (σ. 170).
Και αυτή ακριβώς την άνοιξη ο ήρωας μας, μαθαίνει και ξεφυλλίζει το άλμπουμ γραμματοσήμων του Ρούντολφ. Αυτό ήταν η αφορμή για τη δημιουργία της ιστορίας του Φραγκίσκου Ιωσήφ Α' και ένα σωρό άλλων φανταστικών αφηγήσεων, με αφορμή τα γραμματόσημα. Ιστορίες που μπλέκονται μεταξύ τους σε ένα φανταστικό και μεγάλο μυστήριο.

"Τι σημαίνει για εσένα, αγαπητέ αναγνώστη, το γραμματόσημο; Τι είναι εκείνο το προφίλ του Φραγκίσκου Ιωσήφ Α' με τη δαφνοστόλιστη φαλάκρα;" (σ.180).
​

Ένα μεσημέρι γνωρίζουμε την Μπιάνκα που πάντα συνοδεύεται από την γκουβερνάντα της και που μένει σε μια απομονωμένη βίλα, με πλατιές βεράντες που όμως είναι απρόσιτη. Το άλμπουμ με τα γραμματόσημα έχει όμως τις απαντήσεις και για αυτό. "Πώς κι έτσι; Το άλμπουμ των γραμματοσήμων ασχολείται και με την ψυχολογία; Αφελής ερώτηση! Το άλμπουμ των γραμματοσήμων είναι ένα οικουμενικό βιβλίο, είναι ένα σύγγραμμα της μεγάλης γνώσης περί των ανθρωπίνων πραγμάτων. Φυσικά, μόνο με υπαινιγμούς, επιφυλάξεις και μισόλογα" (σ. 206).
Ένα απόγευμα επισκεπτόμαστε το μουσείο των κέρινων ομοιωμάτων, όπου είναι η αρχή του μυστηρίου και του ρομάντζου με τη Μπιάνκα.

Bruno Schulz: The Rites of Spring​

Είναι αλήθεια πολύ ονειρικό, αλλά και πολύ δύσκολο το διάβασμα του Schulz. Και μου φάνηκε δυσκολότερο μες τον καύσωνα και με όλα αυτά που συμβαίνουν να συγκεντρωθώ. Ελπίζω να είστε όλοι καλά, ελπίζω να μην έπαθε κανείς ζημιές από τις πυρκαγιές... Δε ξέρω καν τι να πρωτοπώ και τι να πρωτοσχολιάσω, ελπίζω να είστε καλά. Το είχα το βιβλίο πάντα κάπου να το βλέπω για να θυμάμαι την υπόσχεση της ανάγνωσης, οπότε καλώς εχόντων των πραγμάτων θα επιστρέφω όταν τελειώσω και το επόμενο μέρος της ανάγνωσης.

 

[Έλεν]

Καλησπέρα και καλό μήνα!

Συνεχίζω με τα διηγήματα από το Σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα και σε αυτή την ενότητα.
Καθώς προχωράω την ανάγνωση του βιβλίου σε κάθε κεφάλαιο μου φαίνεται η διήγηση του Schulz κάπως να αλλάζει. Μου φαίνεται ότι ο ήρωας μεγαλώνει και μαζί του μεταμορφώνεται και το ύφος γραφής του.

Νομίζω μέχρι στιγμής η "νύκτα του Ιουλίου" είναι η αγαπημένη μου ιστορία, ίσως επειδή και σε εμένα αρέσουν οι κινηματογράφοι τόσο πολύ και ειδικά οι καλοκαιρινές παραστάσεις. Όταν μέναμε στη Θεσσαλονίκη, το σπίτι μας ήταν κοντά στον κινηματογράφο "Κολοσσαίον" και πολλές φορές πηγαίναμε στις τελευταίες παραστάσεις και μετά περπατούσαμε στην παραλία πριν καταλήξουμε σπίτι, οπότε η ιστορία μου φάνηκε κάπως οικεία. Η Άστα Νίλσεν που αναφέρεται στην ιστορία συγκαταλέγεται στις γνωστές και δημοφιλείς σταρ του βωβού κινηματογράφου στις αρχές του 20ού αιώνα.

Φωτογραφίες από ταινίες με την Άστα Νίλσεν και πόστερ από ταινία της.​

Οι επόμενες ιστορίες έχουν σαν κύριο πρόσωπο και πάλι τον πατέρα. Στην ιστορία με την πυροσβεστική, όπου ο πατέρας φιλοξενεί τους πυροσβέστες στο σπίτι και τους φιλεύει βυσσινάδα και φαγητά. Και εδώ μαθαίνουμε που πάνε οι πυροσβέστες το χειμώνα:
"Επιπλέον, κατά το τέλος του φθινοπώρου γίνονται νωθροί και υπναλέοι, αποκοιμιούνται όρθιοι, και όταν πέσει το πρώτο χιόνι, χάνονται από προσώπου γης. Ένας γέρος τεχνίτης για σόμπες μού είπε πως όταν δουλεύει καμινάδες τους βρίσκει κολλημένους στο μέσα μέρος του αγωγού, ακίνητους σαν χρυσαλλίδες στις πορφυρές στολές τους, με τα αστραφτερά κράνη τους στο κεφάλι. Κοιμούνται όρθιοι, μεθυσμένοι από τη βυσσινάδα, γεμάτοι από κολλώδη γλύκα και φωτιά {...}" (σ. 272).

Καθώς συνεχίζω την ανάγνωση συνεχίζω να έχω την ίδια εντύπωση που ανέφερα και πιο πάνω, ότι η αφήγηση σιγά-σιγά ωριμάζει, όπως και ο ήρωας. Εξακολουθεί να έχει απίστευτες παρομοιώσεις και περιγραφές καθημερινών πραγμάτων με έναν φανταστική τρόπο. Αλλά μου φαίνεται ότι οι εικόνες είναι πιο ξεκάθαρες, οι περιγραφές δεν είναι τόσο μπερδεμένες και επίσης υπάρχουν και διάλογοι του ήρωα με άλλα πρόσωπα. Αν δεν κάνω λάθος, στις προηγούμενες ιστορίες δεν πρέπει να υπήρχαν διάλογοι.
Στο "Άλλο φθινόπωρο" ο πατέρας περιγράφει και μας παρουσιάζει τη συνοπτική περιγραφή μιας γενικής ταξινόμησης του φθινόπωρου και ο ήρωας μας τα φύλλα που πέφτουν από τα δέντρα (σ.280): "{...} υπέροχοι φοίνικες και παγόνια που δεν χρειάζεται παρά να τιναχτούν και να χτυπήσουν τα φτερά τους για να χάσουν το υπέροχο, ελαφρύτερο κι από τσιγαρόχαρτο, ξεπουπουλιασμένο και αχρείαστο πλέον φτέρωμα τους".
Στη "Νεκρή σεζόν" παρακολουθούμε λίγο τη ζωή μέσα στο μαγαζί με τα υφάσματα που -από ότι κατάλαβα- ήταν η πηγή εισοδήματος της οικογένειας. Παρατηρούμε τι γινότανε τις μέρες που δεν είχε καθόλου δουλειά, αλλά και το κλείσιμο μιας προσοδοφόρας συμφωνίας για την εξέλιξη του καταστήματος.

Και φτάνουμε στο διήγημα που φέρει και τον τίτλο της συλλογής "Το σανατόριο κάτω από την κλεψύδρα". Εδώ μαθαίνουμε ότι ο πατέρας δε ζει πια, αλλά ο ίδιος δεν το ξέρει και μένει πλέον στο Σανατόριο όπου με μια πρωτοποριακή θεραπεία που βασίζεται κατά κύριο λόγο στον ύπνο μπορεί να θεραπευτεί. Όπως μας ενημερώνει ο δόκτωρ Γκοτάρντ " {...} επανενεργοποιούμε εδώ το παρελθόν με όλες του τις δυνατότητες, οπότε και με τη δυνατότητα της ίασης"¨(σ. 308). Ο ήρωας έχει πλέον μεγαλώσει και αυτό φαίνεται στον τρόπο που περιγράφει τα πράγματα γύρω του, κατά κάποιο τρόπο είναι ξεκάθαρο μέσα στο κείμενο. Ο πατέρας σε αυτή τη ιστορία ζει και δε-ζει. Στον κόσμο του Σανατόριου ο πατέρας έχει νοικιάσει ξανά ένα μαγαζί και καταπιάνεται ξανά με τα λογιστικά του βιβλία και τους πωλητές, ο χρόνος εδώ κυλάει περίεργα και τα πάντα μπλέκονται μεταξύ ύπνου και ξύπνιου και ο χρόνος διαλύεται, αναστέλλεται. Η κατάσταση όμως είναι ανυπόφορη για τον ήρωα μας που τελικώς εγκαταλείπει το σανατόριο και μαζί και τον "ζωντανό" πατέρα του.

Σκίτσο του Bruno Schulz.
​

Υ.Γ. Βρήκα και αυτό το βίντεο για τη ζωή του Bruno Sculz, από το DW News. Είναι στα αγγλικά αλλά είναι αρκετά ενδιαφέρον.

Υστερόγραφου συνέχεια: Και η κατάλληλη μουσική υπόκρουση.

Για τις νύκτες του Ιούλη με βραδινό σινεμά. Σκίτσο του Έκτορα.​

 

[Έλεν]

Καλησπέρα!

Έφτασα επιτέλους στο τρίτο και τελευταίο μέρος του "Σανατορίου κάτω από την κλεψύδρα". Η αλήθεια είναι ότι λίγο αν μπεις στο κλίμα πορώνεσαι με τον κύριο Shulz , οπότε από όταν ξαναξεκίνησα το βιβλίο οι σελίδες γυρνούν πλέον πολύ εύκολα. Οπότε λογικά μέχρι και την επόμενη βδομάδα θα έχω τελειώσει αυτή την περιπετειώδη ανάγνωση.

Σε αυτές τις ιστορίες μαθαίνουμε για τον "Ντόντο" και τον "Έτζιο", δύο ιστορίες που αφορούν ανθρώπους με κάποιας μορφής αναπηρία. Στον Νόντο "{...} Η αβίωτη ζωή παιδευόταν, αγωνιούσε απελπισμένη, στριφογύριζε σαν γάτα στο κλουβί της. Στο κορμί του Ντόντο, σε αυτό το κορμί ενός παρανοϊκού, κάποιος γερνούσε χωρίς να έχει ζήσει, κάποιος ωρίμαζε για να πεθάνει χωρίς ψίχουλο νοήματος" (σ.345). Ενώ ο Έτζιο "{...} κινείται με δυο πατερίτσες, πατερίτσες εξαιρετικής κατασκευής, υπέροχα γυαλισμένες έτσι ώστε να μοιάζουν σαν από μαόνι. Μα αυτές τις πατερίτσες κατεβαίνει κάθε μέρα κάτω για να αγοράσει εφημερίδες, και αυτό είναι ο μόνος του περίπατος και η μόνη ποικιλία στη ζωή του" (σ.346). Μέσω του ήρωα μας ρίχνουμε μια ματιά στις ζωές τους και πώς κατάφεραν να μεγαλώσουν παρόλες τις δυσκολίες, αλλά μπορούμε μόνο να δούμε μέσα από τις χαραμάδες της καθημερινότητας και της ρουτίνας τους-μόνο όσα κατάφερε να δει και να ακούσει ο ήρωας μας.

Σε αυτό το σύνδεσμο υπάρχει μια ανάλυση για τους ανθρώπους με "disabilities" και πως αυτοί παρουσιάζονται στα έργα του Bruno Schulz.

Ο θείος Χιερονίμ και το λιοντάρι στον τοίχο, σελίδα από την εικονογραφημένη έκδοση με σκίτσα του Bruno Schulz και ο Έτζιο με τις πατερίτσες του.
​

Στον συνταξιούχο, ο ήρωας μας έχει πλέον βγει στη σύνταξη, ο οποίος νομίζω ότι φοβάται λίγο τη μοναξιά και τη ζωή ενός μεγάλου σε ηλικία ανθρώπου αφού συνεχώς επισκέπτεται τους παλιούς του συναδέλφους με την πρώτη ευκαιρία. Επίσης αναφέρεται και στο φθινόπωρο, που σε προηγουμένη ιστορία ο πατέρας του προσπαθούσε να αποκρυπτογραφήσει. Λέει λοιπόν ότι "Για εμάς, τους συνταξιούχους, το φθινόπωρο είναι άκρως επικίνδυνη εποχή. Όποιος μπορεί να φανταστεί πόσο δύσκολο είναι για εμάς τους συνταξιούχους το να αποφεύγουμε τη διάσπαση της προσοχής μας, το να χάσουμε τον έλεγχο του εαυτού μας, θα καταλάβει πως το φθινόπωρο με τις ανεμοθύελλες του, τις αναταράξεις και τις ατμοσφαιρικές αναστατώσεις του δεν βοηθάει την ήδη απειλούμενη κατάστασή μας" (σ.362). Και μια μέρα με νηνεμία αποφάσισε ότι θα μπορούσε να επιστρέψει πίσω στο σχολείο, στο δημοτικό για την ακρίβεια και όπου σιγά-σιγά μεταμορφώνεται ξανά σε παιδάκι. Ώσπου μια ανεμοθύελλα τον παρέσυρε μακριά, οι συμμαθητές του δεν κατάφεραν να τον σώσουν και "Εγώ πάλι σηκωνόμουν όλο και πιο ψηλά, στους κίτρινους, ανεξερεύνητους, φθινοπωρινούς αιθέρες" (σ.376).

Τελικά καταλήγει στο πατρικό του σπίτι, και στη "Μοναξιά" για να μας περιγράψει την "τελευταία απόδραση του πατέρα". Εδώ μαθαίνουμε ότι η Αντέλα κάποια στιγμή έφυγε για την Αμερική και ότι την καινούρια υπηρέτρια τη λένε Γκένια.

Εδώ μπορείτε να βρείτε το αγγλικό κείμενο όπως είχε δημοσιευθεί στον New Yorker το 1978 και εδώ ένα άρθρο με συνταγές που υπάρχουν στα κείμενα του Bruno Schulz από τη The Paris Review.

Ξανασυνταντούμε το θείο Καρόλ που έρχεται να μείνει στο σπίτι τους, και το σκυλάκο τον Νεμρώδ. Μαθαίνουμε επίσης ότι ο πατέρας "Είχε πεθάνει πολλές φορές, ποτέ όμως τελειωτικά, πάντα με κάποιες αναστολές που τον ανάγκαζαν να αναθεωρήσει το γεγονός" (σ.381). Οπότε ο πατέρας εξαφανιζόταν και επανεμφανιζόταν μεταμορφωμένος. Αυτή τη φορά σε μορφή κάποιου καβουριού, αλλά αυτή ήταν και η τελευταία του μεταμόρφωση αφού μετά από τις περιπέτειες του "σύρθηκε με τα υπολείμματα των δυνάμεων του παραπέρα, σε μια περιήγηση δίχως στέγη, και έκτοτε δεν τον ξαναείδαμε ποτέ πια στα μάτια μας" (σ.387).

Έργο του Mathew Beese εμπνευσμένο από την "Τελευταία απόδραση του πατέρα" και έργο της Ofra Amit εμπνευσμένο από το έργο και τη ζωή του Bruno Schulz.
​

Υ.Γ. Η σημερινή μουσική υπόκρουση Dredg - Bug Eyes.

 

[Έλεν]

Καλησπέρα και καλή εβδομάδα,

Τελείωσα και το τελευταίο μέρος του βιβλίου με τα τελευταία γνωστά κείμενα του Bruno Schulz.
Είναι τέσσερα ακόμη διηγήματα από διάφορες χρονικές περιόδους της ζωής του ήρωά μας.

Το πρώτο έχει τον τίτλο "Ο κομήτης" και λαμβάνει χώρα τότε που ακόμη η Αντέλα δούλευε στο σπίτι, ο ήρωας πρέπει να ήταν ακόμη κάπου στο δημοτικό και ο πατέρας περνούσε την ώρα του σε ένα -κατά κάποιο τρόπο- αλχημιστικό εργαστήριο. Δύο αξιοσημείωτα πράγματα λαμβάνουν χώρα σε αυτήν την περίεργη ιστορία: ο πατέρας αποσυνθέτει τον θείο Έντβαρντ, οποίος πλέον ζει μόνιμα πάνω ή μέσα στον τοίχο του σπιτιού και ένας κομήτης φαίνεται -λόγω της πορείας του- ότι θα συγκρουστεί με τη γη φέρνοντας μαζί με αυτό και το τέλος του κόσμου.
Ο κομήτης όμως -και μαζί του το τέλος του κόσμου "{...} Είχε μείνει πίσω στην κούρσα, η δύναμη της επικαιρότητας της είχε εξαντληθεί, κανείς δεν ενδιαφερόταν πια γι΄αυτήν, την ξεπερασμένη. Αφημένη στον εαυτό της, μαραινόταν εν μέσω γενικής αδιαφορίας.
Επιστρέψαμε με κατεβασμένα κεφάλια στις καθημερινές μας ασχολίες, πλουσιότεροι κατά μία απογοήτευση. Οι κοσμολογικές προοπτικές μαζεύτηκαν βιαστικά, η ζωή επέστρεψε στα συνηθισμένα της μονοπάτια" (σ.413).

Alexander Helwig Wyant, Ο κομήτης του 1882.​

Το επόμενο έχει και πάλι κεντρικό του θέμα το Φθινόπωρο και ο ήρωας μας είναι "{...} δεκαπέντε χρονών και εντελώς άπειρος σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις της καθημερινής ζωής" (σ.416). Πανέμορφο κείμενο που περιγράφει την επιστροφή μας από τις καλοκαιρινές διακοπές, πίσω στην ρουτίνα και την καθημερινότητα.
"Έχε γεια, Εποχή! Ήσουν πολύ όμορφη και πλούσια! Κανένα άλλο καλοκαίρι δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί Σου. Σήμερα το αναγνωρίζω, παρόλο που δεν ήταν μια και δυο οι φορές που υπήρξα πολύ δυστυχής και θλιμμένος με τη συμπεριφορά Σου. Σου αφήνω για ενθύμιο όλες μου τις περιπέτειες, σκορπισμένες στο πάρκο, στους δρόμους, στους κήπους. Δεν μπορώ να πάρω μαζί μου τα δεκαπέντε μου χρόνια, αυτά θα μείνουν εδώ για πάντα" (σ. 417).

Σε αυτήν την ενότητα η αγαπημένη μου ιστορία είναι "Η Δημοκρατία των ονείρων". Δεν έχω και πολλά να πω για αυτή την ιστορία, μόνο ότι μάλλον σκιαγραφεί με απόλυτο τρόπο τον τρόπο σκέψης του Schulz. Βαθιά αποτυπωμένο θα μου μείνει για πάντα το εξής:

"{...} είμαστε τελικά όλοι ονειροπόλοι εκ φύσεως, αδέλφια κάτω από τον αστερισμό του μυστριού, είμαστε εκ φύσεως χτίστες..." (σ.431)


​

Η τελευταία ιστορία με τίτλο "Πατρίδα" βρίσκει τον ήρωα μας κατασταλαγμένο, με μια καλή δουλειά, παντρεμένο σε μια πόλη στο εξωτερικό. Ο ίδιος σκέφτεται: "{...} τίποτα κακό δεν μπορεί να μου συμβεί τώρα, βρήκα το λιμάνι μου, τη γαλήνη. Τώρα πια θα έρθει μια μακριά σειρά ευτυχισμένων και χορτασμένων χρόνων, μια ατέλειωτη διαδοχή καλών και φωτεινών καιρών. Μερικοί τελευταίοι, ρηχοί, γλυκοί αναστεναγμοί γεμίζουν το στήθος μου μέχρι πάνω πάνω με ευτυχία. Σταματάω να αναπνέω. Ξέρω: Όπως καθετί ζωντανό, μια μέρα θα με αγκαλιάσει ο θάνατος, θρεπτικός και χορταστικός. Χορτασμένος όσο δεν πάει άλλο θα κείμαι στο πράσινο, στο όμορφο, περιποιημένο τοπικό νεκροταφείο" (σ.439).

Τι κρίμα για τον καημένο μου τον Schulz... Πολύ μου άρεσαν οι ιστορίες του και το βιβλίο είναι από τα καλύτερα που έχω διαβάσει μέχρι σήμερα. Οι ιστορίες του είναι γεμάτες φανταστικές περιγραφές, χρώματα, αρώματα και αναμνήσεις. Όσο διάβαζα το βιβλίο έψαχνα παράλληλα και για τη ζωή του και κατάλαβα ότι οι ιστορίες του βασίζονται στη ζωή του, διακοσμημένες με την ατελείωτη και τεράστια φαντασία του. Πολύ θα ήθελα να δω και την εικονογραφημένη μορφή των ιστοριών του, γιατί οι εικόνες που έβρισκα όταν έψαχνα τις ιστορίες ξεχωριστά πολλές φορές ήταν κοινές, οπότε τις περισσότερες φορές δε μπορούσα να καταλάβω αν έχουν σχέση με κάποια συγκεκριμένη ιστορία για να τις συνδέσω.

Πολύ τραγικό και το τέλος του, μάλλον δεν κατάφερε να ζήσει τα "ευτυχισμένα και χορτασμένα χρόνια" όπως εξιστορεί.
Τι κρίμα για τη λογοτεχνία που δεν έζησε για να γράψει κι άλλες τέτοιες ιστορίες...
Δεν έχω και πολλά να προσθέσω ακόμη, αξίζει να το διαβάσετε παρόλο που φαίνεται δύσκολο στην αρχή και απαιτητικό.

Αυτοπροσωπογραφία, Bruno Schulz.​

Υ.Γ. Πρόσφατα ανακάλυψαν ακόμη μια ιστορία του με τίτλο Undula (Αντέλα). Στο άρθρο αυτό μπορείτε να διαβάσετε τη βιογραφία του και να βρείτε στα αγγλικά την ιστορία αυτή. Σε αυτή τη σελίδα υπάρχουν πάλι στοιχεία από τη ζωή του καθώς και κάποια από τα έργα του. Επίσης αυτή η σελίδα από το προσωπικό της Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης περιέχει στοιχεία για τη μυθολογία του Schulz.

Υ.Γ. 2. Βρήκα και αυτή τη φανταστική σελίδα με τίτλο "Republic of dreams", είναι οπτικοακουστική εμπειρία βασισμένη στο έργο του Schulz. Χρειάζονται ακουστικά και με το ποντίκι μπορείτε να κάνετε βόλτα στους κόσμους του Bruno. Στοιχεία για την παραγωγή και τον καλλιτέχνη μπορείτε να βρείτε εδώ.

 

[Τσίου]

Ο μονος λογος που δεν πηγε αδικοχαμενη αυτη η συναναγνωση, ειναι που η @Έλεν συνεχισε απτοητη
Δεν υποσχομαι το πότε, αλλα σιγουρα οταν ξεκινησω το βιβλιο θα ερχομαι συχνα σ'αυτο το νημα.