είχα ακούσει πολύ κολακευτικά σχόλια
Παρομοίως είχα διαβάσει εξίσου κολακευτικά σχόλια και ήταν ένα από τα (πολλά) βιβλία που ήθελα να διαβάσω.
μιας και είσαι πολύ των επιχειρημάτων και των εύστοχων αξιολογήσεων / αναλύσεων,
Κόλακα!!!
Η βασική ιδέα του βιβλίου είναι η εξής: η πρωταγωνίστρια, μια ιερόδουλη, δολοφονείται κάπου στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τη δολοφονία, ο εγκέφαλός της έμεινε "ζωντανός" για 10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα. Κάθε λεπτό που περνάει είναι ένα κεφάλαιο όπου περιγράφεται η ζωή της πρωταγωνίστριας με βάση μια ανάμνηση που έρχεται εκείνη τη στιγμή (αυτό που λέμε "περνάει η ζωή μπροστά από τα μάτια μου").
Στο
πρώτο μέρος λοιπόν είναι αυτά τα δέκα λεπτά των αναμνήσεων, όπου ξετυλίγεται η ζωή της πρωταγωνίστριας, από την παιδική της ηλικία στο Βαν της Τουρκίας, έως τη δολοφονία της σαράντα και κάτι χρόνια αργότερα. Η συγγραφέας μας εξηγεί τι συνέβη και έφυγε από την πόλη της στα δεκαέξι της, πώς την έβγαλε τον πρώτο καιρό στην Κων/πολη, τους ανθρώπους που συνάντησε εκεί (πέντε στενούς φίλους που θα τους δούμε στο δεύτερο μέρος), πως σφυρηλατήθηκαν οι σχέσεις τους, ένας γάμος που τέλειωσε τραγικά και η τελική της κατάληξη μετά τον γάμο που, κατά κάποιο τρόπο, οδήγησε στη δολοφονία.
Αυτό το πρώτο μέρος είναι μια χαρά, σε αρκετά γενικές γραμμές όμως. Βέβαια,
προσωπικά πάντα, είχα ένα θεματάκι με τον τρόπο που στήθηκε η ιστορία αφενός, με το πώς εισάγεται κάθε κεφάλαιο της ζωής της πρωταγωνίστριας, αφετέρου. Δηλαδή, κάθε λεπτό εναπομείναντος χρόνου ζωής, που αντιστοιχεί σε κεφάλαιο της ζωής της πρωταγωνίστριας, μου φάνηκε πως εισάγεται κάπως ατσούμπαλα, κάπως μη-αληθοφανώς. Η νεκρή πρωταγωνίστρια, δηλαδή, βρίσκεται σ'έναν κάδο και θυμάται γεύσεις και αρώματα άσχετα με την κατάστασή της τη δεδομένη στιγμή. Θα μου πεις, "και λοιπόν;" και θα'χεις δίκιο. Απλά, βρήκα αυτόν τον τρόπο εισαγωγής κάπως "βίαιο", σαν να καθοδηγεί η συγγραφέας την ιστορία με το έτσι θέλω.
Αυτό το τελευταίο, ειδικά, η χειραγώγηση (ας πούμε) της ιστορίας, μου χτυπούσε καθ' όλη τη διάρκεια του πρώτου μέρους. Ένιωσα δηλαδή ότι η Σαφάκ προσπαθούσε πολύ να φανεί λυρική, να γράψει κάποια βαρυσήμαντα πράγματα, όμορφες λογοτεχνικές εκφράσεις, εικόνες κλπ. Και αρκετές φορές μου φάνηκε ότι πίεζε πολύ τη διήγηση προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, οι οποίες θα κατέληγαν σε κάποιο λυρισμό ή όμορφες εικόνες. Δεν άφηνε, δηλαδή, την ιστορία να τρέξει αβίαστα, ακολουθώντας τη δική της ροή, αλλά επέβαλλε κατά κάποιο τρόπο τη θέλησή της. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν πολύ όμορφες στιγμές στο πρώτο μέρος. Ωστόσο, η πίεση που αναφέρω νομίζω είχε κάπως αρνητικό αντίκτυπο στο στήσιμο της ιστορίας. Αυτή η τελευταία, παρά το ότι έχει λογική ακολουθία και χρονολογική συνέπεια, μου φάνηκε ότι "έμπαζε", ότι είχε σημαντικές αδυναμίες. Αυτό για δυο λόγους: (α) λόγω του δεύτερου μέρους (θα τα πούμε παρακάτω) και (β) λόγω του τόπικ:
Το τόπικ του βιβλίου δεν "με έψηνε".
Το τόπικ αφορά στο πώς η κοινωνία μπορεί να καταστρέψει τη ζωή μιας γυναίκας, τα δικαιώματα των γυναικών, των τρανσέξουαλ κλπ.
Δεν φαίνεται. Δηλαδή, θα μπορούσε να είχε γράψει πολλά περισσότερα για την κακομεταχείρηση και την καταπίεση των γυναικών,
ειδικά στη συγκεκριμένη κοινωνία στην οποία αναφέρεται. Αλλά δεν το έχει κάνει. Δεν είναι επιφανειακή η Σαφάκ. Απλά νομίζω ότι δεν ανέπτυξε περισσότερο το θέμα. Ομοίως, δεν εκμεταλλεύτηκε την πολύ Ανατολή. Οι χαρακτήρες της έρχονται από μια περιοχή (Ανατολία) και μια εποχή (δεκαετία του '50) που έχει να προσφέρει πάρα πολύ υλικό, πάρα πολλές εικόνες, γεύσεις, αναμνήσεις, κοινωνικές και θρησκευτικές απόψεις, προκαταλήψεις κλπ. Ξανά, δεν το τερματίζει.
Νομίζω ότι, αν εκμεταλλευόταν αμφότερα το τόπικ και την αύρα της περιοχής και της εποχής, το βιβλίο θα ήταν καταπληκτικό. Όμως, νιώθω (χωρίς να το γνωρίζω) ότι η Σαφάκ απλά δεν έζησε ποτέ στην Τουρκία. Διάβασε πολύ για την Τουρκία, άκουσε πολλά αλλά δεν την έζησε, άρα δεν μπόρεσε να μεταφέρει όλα αυτά που επιδίωξε (ή τουλάχιστον, αυτά που διαφημίζει) το βιβλίο της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι ιστορίες των πέντε φίλων που πλαισιώνουν τη βασική πρωταγωνίστρια είναι εξαιρετικά σύντομες και σχετικά ρηχές. Υπάρχει ένας φίλος (που αλλάζει φύλο και γίνεται φίλη) από κάπου βαθιά στην Ανατολία, μια Σομαλή από μητέρα Χριστιανή και πατέρα Μουσουλμάνο, μια φίλη απο τον βόρειο Λίβανο, μια ακόμα από ένα χωριό κοντά στο μοναστήρι του Μαρ Γκάμπριελ, στα σύνορα με τη Συρία (στη Μεσοποταμία). Όλα αυτά θα μπορούσαν να είχαν προσθέσει μαγεία, βάθος, ομορφιά στο βιβλίο. Τέτοια στοιχεία τα είχε εκμεταλλευτεί ένας ξένος και έγραψε το μαγευτικό
ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου, στο οποίο απλά χανόσουν στον χώρο και τον χρόνο. Τα ίδια ισχύουν και για την Κωνσταντινούπολη, όπου εκτυλίσσεται η ιστορία. Περιγράφεται πολύ ελλειπτικά, πολύ απλοϊκά. Κομβικά γεγονότα για την ιστορία της Τουρκίας περνάνε εν τάχει, απλά αναφέρονται για να αιτιολογήσουν μια συμπεριφορά, την προέλευση ενός αντικειμένου, την είσοδο ενός χαρακτήρα στη ζωή της πρωταγωνίστριας. Δεν αξιοποιούνται για να καταδείξουν έτι περισσότερο τα αντανακλαστικά μιας συντηρητικής (και ενίοτε υπερ-συντηρητικής) κοινωνίας, η οποία ευθύνεται για την κατάληξη (την αρχική: στο πορνείο, την τελική: στο θάνατο) της πρωταγωνίστριας.
In any case, που λένε και στο χωριό μου, μέχρι εδώ ήταν καλά. Αλλά ήρθε το δεύτερο μέρος.
Το
δεύτερο μέρος για μένα ήταν τελείως περιττό, άσε που μου φάνηκε ότι το έγραψε όχι μόνο πολύ μετά από το πρώτο μέρος, αλλά και κάποιος άλλος, όχι η Σαφάκ. Χωρίς να δώσω spoiler, το β΄μέρος μπορεί να ονομαστεί "η περιπέτεια των πέντε φίλων να προσφέρουν στη δολοφονημένη φίλη τους μια αξιοπρεπή κηδεία" και θυμίζει ό,τι πιο παιδιάστικο και κλισεδιάρικο έχει γράψει ο χειρότερος Stephen King. Εντάξει, ήταν κακό. Κάποια επεισόδεια της κοινής ζωής των πέντε φίλων θα μπορούσαν να είχαν ενσωματωθεί στην αφήγηση του α΄ μέρους. Και είναι το β΄ μέρος που αιτιολογεί την
κάθετη άποψη επί του ζητήματος που ανέφερες
@ΚρίτωνΓ.
Καταλήγοντας. Κατά τη γνώμη μου (πάντα), θα μπορούσε να είναι ένα καταπληκτικό, ένα φανταστικό βιβλίο. Οι προϋποθέσεις υπήρχαν. Αλλά νιώθω ότι δεν αξιοποιήθηκαν. Και θα γίνω κακός λέγοντας πως φυσιολογικά δεν αξιοποιήθηκαν, επειδή ο άνθρωπος που έγραψε αυτό το δεύτερο μέρος, τόσο εκτός τόπου και χρόνου (με την κυριολεκτική σημασία των όρων, μιας και αναφερόμαστε στην Κωνσταντινούπολη της δεκαετίας του '90), δεν θα μπορούσε ποτέ να τις αξιοποιήσει.
Δεν προτρέπω σε καμία περίπτωση να μην το διαβάσει κανείς -έχει καλές στιγμές. Απλά, είναι λίγες.
