Πλουτάρχου, Ηθικών, 827D-832A: Περί του μη δειν δανείζεσθαι, §1

[Παρωνύμιος]

Πλουτάρχου, Ηθικών, 827D-832A: Περί του μη δειν δανείζεσθαι, §1

Ξεκίνησα για πλάκα και κατέληξα να το αποδώσω νεοελληνικά ολόκληρο. Παραθέτω την §1, αν αρέσει, παραθέτω και τις υπόλοιπες, που έχουν και πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Απόδοση δική μου, αρχαίο κείμενο, σχόλια, με Σ, δικά μου.

1. Ο Πλάτων στο έργο του “Νόμοι”1 απαγορεύει στους γείτονες να χρησιμοποιούν ο ένας το νερό του άλλου, αν προηγουμένως δεν σκάψουν για νερό στη δική τους γη μέχρι να φτάσουν σε πηλό και σε άνυδρο έδαφος ακατάλληλο για νεροπήγαδο. Ο πηλός, με την πλούσια και συμπαγή φύση του, απορροφά το νερό που λαμβάνει και δεν του επιτρέπει να τον διαπεράσει. Ωστόσο, ο Πλάτων επιτρέπει σε όσους δεν μπορούν να κατασκευάσουν το δικό τους πηγάδι να χρησιμοποιούν το πηγάδι του γείτονα, καθώς ο νόμος οφείλει να ανακουφίζει την ανάγκη. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να υπάρχει νόμος και για τα χρήματα, ώστε να μην δανείζονται οι άνθρωποι, ούτε να προσφεύγουν σε ξένες πηγές, αν πρώτα δεν έχουν εξετάσει τους δικούς τους πόρους και δεν έχουν συλλέξει σταγόνα-σταγόνα όλα αυτά που τους είναι αναγκαία και χρήσιμα; Τώρα όμως, εξαιτίας της πολυτέλειας και της τρυφηλότητας και της μαλθακότητας, οι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούν τα δικά τους αλλά δανείζονται από τους άλλους, χωρίς να τους είναι αναγκαίο, με μεγάλο τόκο και δεν χρησιμοποιούν τα δικά τους μέσα, μολονότι τα διαθέτουν. Αυτό προκύπτει από το γεγονός πως δεν δίνουν δανεικά στους άπορους αλλά μόνον σε εκείνους που θέλουν να ζουν με καλοπέρασηΣ0. Και φέρνουν και μάρτυρα και ικανό εγγυητή για την οικονομική τους επιφάνεια, χωρίς να έχουν πραγματική ανάγκη δανεισμού.

[827]   Ὁ Πλάτων ἐν τοῖς Νόμοις οὐκ ἐᾷ μεταλαμβάνειν [e] ὕδατος ἀλλοτρίου τοὺς γείτονας, ἂν μὴ παρ' αὑτοῖς ὀρύξαντες ἄχρι τῆς κεραμίτιδος καλουμένης γῆς ἄγονον εὕρωσι νάματος τὸ χωρίον· ἡ γὰρ κεραμῖτις φύσιν ἔχουσα λιπαρὰν καὶ πυκνὴν στέγει παραλαβοῦσα τὸ ὑγρὸν καὶ οὐ διίησι· δεῖν δὲ μεταλαμβάνειν τἀλλοτρίου τοὺς ἴδιον κτήσασθαι μὴ δυναμένους· ἀπορίᾳ γὰρ βοηθεῖν τὸν νόμον. ἆρ' οὐ δὴ ἔδει καὶ περὶ χρημάτων εἶναι νόμον, ὅπως μὴ [f] δανείζωνται παρ' ἑτέρων μηδ' ἐπ' ἀλλοτρίας πηγὰς βαδίζωσι, μὴ πρότερον οἴκοι τὰς αὑτῶν ἀφορμὰς ἐξελέγξαντες καὶ συναγαγόντες ὥσπερ ἐκ λιβάδων τὸ χρήσιμον καὶ ἀναγκαῖον αὑτοῖς; νυνὶ δ' ὑπὸ τρυφῆς καὶ μαλακίας ἢ πολυτελείας οὐ χρῶνται τοῖς ἑαυτῶν, ἔχοντες, ἀλλὰ λαμβάνουσιν ἐπὶ πολλῷ παρ' ἑτέρων, μὴ δεόμενοι· τεκμήριον δὲ μέγα· τοῖς γὰρ ἀπόροις οὐ δανείζουσιν, ἀλλὰ βουλομένοις εὐπορίαν τιν' ἑαυτοῖς κτᾶσθαι· καὶ μάρτυρα δίδωσι καὶ βεβαιωτὴν ἄξιον, ὅτι ἔχει, πιστεύεσθαι, δέον ἔχοντα μὴ δανείζεσθαι.

Σημειώσεις:

1. Πλάτωνος, Νόμοι, 844B: “ἀυδρία δὲ εἴ τισι τόποις σύμφυτος ἐκ γῆς τὰ ἐκ Διὸς ἰόντα ἀποστέγει νάματα, καὶ ἐλλείπει τῶν ἀναγκαίων πωμάτων, ὀρυττέτω μὲν ἐν τῷ αὑτοῦ χωρίῳ μέχρι τῆς κεραμίδος γῆς, ἐὰν δ᾽ ἐν τούτῳ τῷ βάθει μηδαμῶς ὕδατι προστυγχάνῃ, παρὰ τῶν γειτόνων ὑδρευέσθω μέχρι τοῦ ἀναγκαίου πώματος ἑκάστοις τῶν οἰκετῶν: ἐὰν δὲ δι᾽ ἀκριβείας ᾖ καὶ τοῖς γείτοσι, τάξιν τῆς ὑδρείας ταξάμενος παρὰ τοῖς ἀγρονόμοις, ταύτην ἡμέρας ἑκάστης κομιζόμενος, οὕτω κοινωνείτω τοῖς γείτοσιν ὕδατος.“

Σ0. Βασική αλήθεια που επαναλαμβάνει και πιο κάτω. Κάτι θέλει να μας πει. Ας το σκεφτούμε.

 

[Κάποιοθ άλλοθ]

Και το συζητάς; δεν ξέρω για τους άλλους, αλλά εγώ σίγουρα ψήνομαι να διαβάσω το υπόλοιπο.

 

[Γαία]

Κατ' αρχάς, χαρά στο κουράγιο σου που κάθεσαι να το μεταφράσεις. Δεύτερον, κυκλοφορεί στα ιντερνετς αυτό το σημείο απ' όσο έχω δει, λόγω επικαιρότητας.

 

[Παρωνύμιος]

Nαι, κυκλοφόρησε πέρυσι το Σεπτέμβριο μια νεοελληνική μετάφραση σε βιβλίο. Απλώς, έχω εγκαταλείψει εδώ και χρόνια την ιδέα "αγοράζω όποιο βιβλίο μου αρέσει" λόγω χρημάτων αλλά και χώρου. Μια άλλη καλή αλλά κάπως περιοριστική ιδέα είναι οι δανειστικές βιβλιοθήκες. Άρα, ότι κάνω, προσπαθώ να είναι cost-free. Οκ, τρώει χρόνο. Ανακάλυψα επίσης ότι μεταφράζοντας διαβάζω και καταλαβαίνω καλύτερα κάτι. Οκ, κι αυτό τρώει χρόνο.

Τον Πλούταρχο τον ανακάλυψα στο ίντερνετ. Είναι σε όλους γνωστοί οι "Παράλληλοι Βίοι" του, είναι πολύ άγνωστη μια άλλη μεγάλη συλλογή κειμένων του, ποικίλου περιεχομένου (ιστορικού, θρησκευτικού, φιλοσοφικού, ψυχολογικού(!) κλπ), υπό τον γενικό τίτλο "Ηθικά" (Moralia). Το "Περί του μη δειν δανείζεσθαι" είναι ένα από αυτά τα κείμενα, μια ηθική πραγματεία.

Η απόδοση μου βασίστηκε στο αρχ κείμενο και σε αγγλ μεταφράσεις. Ήταν πολλές οι φορές που βασίστηκα στο αρχ για να καταλάβω το αγγλ (ναι, γίνεται κι αυτό!). Ξέρω ελάχιστα αρχ και λίγα αγγλ. Η απόδοση είναι σχετικά ελεύθερη, κατανόηση παρά αυστηρότητα, καθαρά για την απόλαυση του ταξιδιού. Για ευκολότερο εντοπισμό των λαθών μου ή για όσους είναι ευκολότερη η απευθείας ανάγνωση, παραθέτω το αυθεντικό κείμενο, χρήσιμο εργαλείο για τους ειδήμονες.

Τις σκέψεις μου μεταφράζοντας τις έκανα σχόλια, στο τέλος κάθε §.

 

[Παρωνύμιος]

2. Τί υπηρετείς τον τραπεζίτη ή τον χρηματιστή; Δανείσου από τη δική σου τράπεζα1. Και κούπες έχεις κι ασημένια πιάτα και κατσαρόλες. Χρησιμοποίησέ τα. Η όμορφη Αυλίδα και η Τένεδος σου προσφέρουν τα αντίστοιχα κεραμικά που είναι πιο καθαρά από τα ασημένια, γιατί τα πρώτα δεν έχουν τη δυσοσμία του τόκου που αυτός, καθημερινά, σαν σκουριά θα ρυπαίνει την πολυτέλεια των ασημικών, ούτε και θα σου υπενθυμίζουν το ημερολόγιο και την Νέα Σελήνη2, την οποία, όσο ιερή κι αν είναι σαν ημέρα, ο δανειστής θα σου την καταντήσει αποφράδα και μισητή. Εκείνους που αντί να τα πωλούν βάζουν ενέχυρο τα αγαθά τους, ούτε ο Δίας Κτήσιος, ο προστάτης της ιδιοκτησίας, δεν θα μπορούσε να σώσει: ντρέπονται να πουλήσουν αλλά δεν ντρέπονται να πληρώνουν τόκους για δικά τους αγαθά.


Τί θεραπεύεις τὸν τραπεζίτην ἢ πραγματευτήν;(828a) ἀπὸ τῆς ἰδίας δάνεισαι τραπέζης· ἐκπώματ' ἔχεις, παροψίδας ἀργυρᾶς, λεκανίδας· ὑπόθου ταῦτα τῇ χρείᾳ· τὴν δὲ τράπεζαν ἡ καλὴ Αὐλὶς ἢ Τένεδος ἀντικοσμήσει τοῖς κεραμεοῖς, καθαρωτέροις οὖσι τῶν ἀργυρῶν· οὐκ ὄζει τόκου βαρὺ καὶ δυσχερὲς ὥσπερ ἰοῦ καθ' ἡμέραν ἐπιρρυπαίνοντος τὴν πολυτέλειαν, οὐδ' ἀναμνήσει τῶν καλανδῶν καὶ τῆς νουμηνίας, ἣν ἱερωτάτην ἡμερῶν οὖσαν ἀποφράδα ποιοῦσιν οἱ δανεισταὶ καὶ στύγιον. Τοὺς μὲν γὰρ ἀντὶ τοῦ πωλεῖν τιθέντας ἐνέχυρα τὰ αὑτῶν οὐδ'(828b) ἂν ὁ θεὸς σῴσειεν ὁ Κτήσιος· αἰσχύνονται τιμὴν λαμβάνοντες, οὐκ αἰσχύνονται τόκον τῶν ἰδίων διδόντες.


Κι όμως, ο Περικλής έστησε το χρυσό άγαλμα της Αθηνάς, το οποίο ζύγιζε σαράντα τάλαντα χρυσού3, αφαιρούμενου κατά βούληση, ώστε "έτσι", είπε, "να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον χρυσό σε περίπτωση πολέμου κι όταν αυτός θα τελείωνε θα αντικαθιστούσαμε στο άγαλμα τόσο χρυσό όσο ακριβώς θα έχουμε χρησιμοποιήσει, όχι λιγότερο". Έτσι κι εμείς, όταν θα έχουμε ανάγκη, όπως θα κάναμε σε πολιορκία, να μην δεχτούμε τη φρουρά κατοχής του εχθρικού δανειστή, ούτε να επιτρέψουμε να πουληθούν τα αγαθά μας σαν δούλοι, αλλά, αφαιρώντας τα άχρηστα και περιττά από το τραπέζι μας, από το κρεβάτι μας, από τα οχήματά μας κι από τη διατροφή μας, να διαφυλάξουμε την ελευθερία μας, σκοπεύοντας να τα αποκαταστήσουμε όλα αυτά στο μέλλον, εφόσον σταθούμε τυχεροί.

Καίτοι ὅ γε Περικλῆς ἐκεῖνος τὸν τῆς θεᾶς κόσμον, ἄγοντα τάλαντα τεσσαράκοντα χρυσίου ἀπέφθου, περιαιρετὸν ἐποίησεν, ὅπως, ἔφη, χρησάμενοι πρὸς τὸν πόλεμον αὖθις ἀποδῶμεν μὴ ἔλαττον· οὐκοῦν καὶ ἡμεῖς ὥσπερ ἐν πολιορκίᾳ ταῖς χρείαις μὴ παραδεχώμεθα φρουρὰν δανειστοῦ πολεμίου, μηδ' ὁρᾶν τὰ αὑτῶν ἐπὶ δουλείᾳ διδόμενα· ἀλλὰ τῆς τραπέζης περιελόντες τὰ μὴ χρήσιμα, τῆς κοίτης, τῶν ὀχημάτων, τῆς διαίτης, ἐλευθέρους διαφυλάττωμεν ἑαυτούς, ὡς ἀποδώσοντες αὖθις, ἐὰν εὐτυχήσωμεν.


Σημειώσεις:

1. Στο πρωτότυπο "τράπεζα" σημαίνει και τράπεζα και τραπέζι.
2. Αποδεικνύεται πως οι τόκοι καταβάλλονταν κάθε πρώτη του μηνός, πρβλ. Αριστοφάνη, Νεφέλες, 17: "ὁρῶν ἄγουσαν τὴν σελήνην εἰκάδας" 1134, Οράτιου, Σάτιρες I.3.87 (Tristes kalendae), για την αποστροφή της ημέρας.
3. Θουκυδίδη Ιστορία, Βιβλίο Β', 13. Μεταφρ. Ι. Ζερβού, Εκδ. Φέξη, 1911:
"...[Ο Περικλής] Απηρίθμησε προσέτι και τους όχι ολίγους θησαυρούς των άλλων ναών, τους οποίους ηδύναντο να διαθέσουν, και τέλος, ότι εν εσχάτη ανάγκη, ηδύναντο να κάμουν χρήσιν και αυτών των χρυσών κοσμημάτων της θεάς· εβεβαίου δε ότι το άγαλμα είχεν εις καθαρόν χρυσόν βάρος τεσσαράκοντα ταλάντων δυνάμενον να αποσπασθή ολόκληρον, αφού δε το μεταχειρισθούν προς σωτηρίαν της πόλεως, να το αντικαταστήσουν δι' ίσου βάρους. Τοιουτοτρόπως τους ενεθάρρυνεν ως προς τα οικονομικά..."

 

[Παρωνύμιος]

3. Οι γυναίκες των Ρωμαίων προσέφεραν τα τιμαλφή τουςΣ1 στον Πύθιο Απόλλωνα κι από αυτά κατασκευάστηκε ένας χρυσός κρατήρας που στάλθηκε στους Δελφούς, ενώ οι γυναίκες της Καρχηδόνας κούρεψαν τα μαλλιά τουςΣ1 και από αυτά κατασκευάστηκε σκοινί για τις πολεμικές μηχανές και τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν για την άμυνα της πατρίδας τουςΣ2. Εμείς όμως, ντρεπόμαστε να είμαστε ολιγαρκείς και υποδουλωνόμαστε μέσω υποθηκών και δανειακών συμβάσεων, ενώ οφείλουμε να περιοριζόμαστε στα χρήσιμα και να απαλλασσόμαστε από τα περιττά μέσω της μεταποίησης ή της πώλησής τους, για να οικοδομήσουμε έτσι έναν ναό ελευθερίας για μας, τις γυναίκες μας και τα παιδιά μας.

(828c) Αἱ μὲν οὖν Ῥωμαίων γυναῖκες εἰς ἀπαρχὴν τῷ Πυθίῳ Ἀπόλλωνι τὸν κόσμον ἐπέδωκαν, ὅθεν ὁ χρυσοῦς κρατὴρ εἰς Δελφοὺς ἐπέμφθη· αἱ δὲ Καρχηδονίων γυναῖκες ἐκείραντο τὰς κεφαλὰς καὶ ταῖς θριξὶν ἐντεῖναι τὰς μηχανὰς καὶ τὰ ὄργανα παρέσχον ὑπὲρ τῆς πατρίδος· ἡμεῖς δὲ τὴν αὐτάρκειαν αἰσχυνόμενοι καταδουλοῦμεν ἑαυτοὺς ὑποθήκαις καὶ συμβολαίοις, δέον εἰς αὐτὰ τὰ χρήσιμα συσταλέντας καὶ συσπειραθέντας ἐκ τῶν ἀχρήστων καὶ περιττῶν κατακοπέντων ἢ πραθέντων ἐλευθερίας αὑτοῖς ἱερὸν ἱδρύσασθαι καὶ τέκνοις καὶ γυναιξίν.

Η Άρτεμις στην Έφεσο παρέχει άσυλο και προστασία από τους δανειστές στους οφειλέτες που καταφεύγουν στο ναό της. Αλλά, ανοιχτό κι ελεύθερο άσυλο υπάρχει παντού για όλους τους μυαλωμένους και τους προσφέρεται επαρκής κι ευχάριστη και τιμημένη ευρυχωρία. Γιατί, όπως η Πυθία των Δελφών είπε στούς Αθηναίους την εποχή των Μηδικών Πολέμων πως ο θεός τους πρόσφερε ξύλινα τείχη, κι εκείνοι εγκατέλειψαν την χώρα και την πόλη και τα υπάρχοντά τους και τα σπίτια τους καταφεύγοντας στα (ξύλινα) πλοία για χάριν της ελευθερίας τους, έτσι κι ο θεός μας προσφέρει ένα ξύλινο τραπέζι και ένα πήλινο πιάτο κι ένα τραχύ ρούχο, αν θέλουμε να ζούμε ελεύθεροι.Σ3

(828d) Ἡ μὲν γὰρ Ἄρτεμις ἡ ἐν Ἐφέσῳ τοῖς χρεώσταις, ὅταν καταφύγωσιν εἰς τὸ ἱερὸν αὐτῆς, ἀσυλίαν παρέχει καὶ ἄδειαν ἀπὸ τῶν δανείων· τὸ δὲ τῆς εὐτελείας καὶ ἄσυλον καὶ ἄβατον πανταχοῦ τοῖς σώφροσιν ἀναπέπταται, πολλῆς σχολῆς εὐρυχωρίαν παρέχον ἱλαρὰν καὶ ἐπίτιμον. Ὡς γὰρ ἡ Πυθία τοῖς Ἀθηναίοις περὶ τὰ Μηδικὰ τεῖχος ξύλινον διδόναι τὸν θεὸν ἔφη, κἀκεῖνοι τὴν χώραν καὶ τὴν πόλιν καὶ τὰ κτήματα καὶ τὰς οἰκίας ἀφέντες εἰς τὰς ναῦς κατέφυγον ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας, οὕτως ἡμῖν ὁ θεὸς δίδωσι ξυλίνην τράπεζαν καὶ κεραμεᾶν λεκάνην καὶ τραχὺ ἱμάτιον, ἐὰν ἐλεύθεροι ζῆν ἐθέλωμεν.

Γι'άλογα ευγενικάΣ4 και
για άμαξες χρυσοστόλιστες κι ασημοπλουμισμένες
μη σε μέλλει,

που ο γοργός ο τόκοςΣ5 γρήγορα θα τις φτάσει και θα τις προσπεράσει μάλιστα, αλλά καβάλησε όποιο μουλάρι βρεις μπροστά σου και προσπάθησε να ξεφύγεις από τον εχθρικό και τύραννο δανειστή, που ''γη και ύδωρ''Σ6 σαν τον Μήδο βέβαια μπορεί να μην ζητά αλλά παρεμβαίνει στην ελευθερία σου και σε εξαθλιώνει: Αν δεν τον πληρώνεις, σε παρενοχλεί. Αν του δώσεις χρήματα, δεν τα παίρνει. Αν πουλάς κάτι, μειώνει την τιμή. Αν δεν θες να πουλήσεις, σε αναγκάζει να το κάνεις. Αν τον πας στα δικαστήρια, έρχεται σε συμφωνία μαζί σου. Αν εσύ ορκίζεσαι, σε πιέζει επιμένοντας. Αν πας σπίτι του, σου κλείνει κατάμουτρα την πόρτα, αν κάτσεις σπίτι σου, τότε θα έρθει να καταλύσει απ' έξω και θα σου χτυπάει την πόρτα ασταμάτητα.

(828e) « Μηδὲ σύ γ' ἱπποσύνας τε μένειν,
μηδ' ὀχήματα ζευκτὰ κερασφόρα καὶ κατάργυρα, «»
ἃ τόκοι ταχεῖς καταλαμβάνουσι καὶ παρατρέχουσιν· ἀλλ' ὄνῳ τινὶ τῷ τυχόντι καὶ καβάλλῃ χρώμενος φεῦγε πολέμιον καὶ τύραννον δανειστήν, οὐ γῆν αἰτοῦντα καὶ ὕδωρ ὡς ὁ Μῆδος, ἀλλὰ τῆς ἐλευθερίας ἁπτόμενον καὶ προγράφοντα τὴν ἐπιτιμίαν· κἂν μὴ διδῷς, ἐνοχλοῦντα· κἂν ἔχῃς, μὴ λαμβάνοντα· κἂν πωλῇς, ἐπευωνίζοντα· κἂν μὴ πωλῇς, ἀναγκάζοντα· κἂν δικάζῃς, ἐντυγχάνοντα· κἂν (828f) ὀμόσῃς, ἐπιτάττοντα· κἂν βαδίζῃς ἐπὶ θύρας, ἀποκλείοντα· κἂν οἴκοι μένῃς, ἐπισταθμεύοντα καὶ θυροκοποῦντα.


Σημειώσεις:

Σ1. Όλα, τα πάντα, από τα πιο πολύτιμα (τιμαλφή) μέχρι τα πιο άχρηστα (τα μαλλιά), για την πατρίδα: Οι Καρχηδόνιες μας λένε: "Ξυρισμένες γουλί ναι, δούλες όχι".
Σ2. Αππιανός, Βιβλίο 8, 13, 93. Από τις αρχές του 4ου π.Χ. αι. οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν διάφορες μηχανές ρίψης βλημάτων (καταπέλτες). Η δύναμή τους βρισκόταν στην ελαστικότητα των ξύλινων δοκαριών που κάμπτονταν με σκοινιά που τεντώνονταν με το στρίψιμο, εξ ου και η λατινική ονομασία tormentum.
Σ3. Εδώ ο Πλούταρχος μας κλείνει το μάτι και θέτει το διαχρονικό δίλημμα: "Στερημένοι αλλά Ελεύθεροι Ή Χορτάτοι αλλά Δούλοι;". Αυτό που συνέχεια προτάσσει ο Πλούταρχος σε όλο το κείμενο είναι η ελευθερία, συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη αξία.
Σ4. Ηρόδοτος, Βιβλίο 7, 141. Η ρήση προέρχεται από το μαντείο των Δελφών σε εξάμετρο και δόθηκε στους Αθηναίους από την Πυθία ιέρεια όταν οι Μήδοι εισέβαλλαν στην Αττική το 480 π.Χ. πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Σ5. Τέθριπποι ή Mercedes CLK Cabrio μένουν πίσω και τρώνε τη σκόνη των υπερηχητικών τόκων που τις φτάνουν και τις ξεπερνούν.
Σ6. Η ορολογία παράδοσης στον εχθρό, πρβλ. Παυσανίας, Βιβλίο 3, 12, Βιβλίο 10, 20, Ηρόδοτος Βιβλίο 5, 17, 18, Βιβλίο 7, 133.

 

[Παρωνύμιος]

4. Ποιο λοιπόν είναι το καλό που προσέφερε ο Σόλων στους Αθηναίους, βάζοντας τέλος στο να οφείλουν ακόμα και με το ίδιο τους το σώμα στους δανειστές τους;Σ0 Δούλοι είναι και πάλι όλοι στους δανειστές0 τους (υπάρχει μεγαλύτερο κακό από αυτό; ) αλλά κι όχι μόνο σε αυτούς. Αυτοί λοιπόν είναι υπόδουλοι σε βάρβαρους κι άγριους δούλουςΣ1, όπως κι ο Πλάτων1 ονομάζει τους πυριφλεγείς βασανιστές και εκτελεστές του Άδη ο οποίος επιβλέπει την τιμωρία των ασεβών. Κι έτσι αυτοί καθιστούν την κοινωνία ("αγορά") μια χώρα εξαθλιωμένων οφειλετών και σαν τους γύπες κομματιάζουν και καταβροχθίζουν τις σάρκες τους,

"δυό αγιούπες απ' τα δυό πλευρά του τρώγαν το συκώτι",2

και στέκονται από πάνω τους σαν αυτοί να είναι ο κακότυχος ο Τάνταλος3 που δεν τον αφήνουν να γευθεί από τα δικά του αμπέλια κι από τη δική του σοδειά.


Τί γὰρ ὤνησε Σόλων Ἀθηναίους ἀπαλλάξας τοῦ ἐπὶ τοῖς σώμασιν ὀφείλειν; δουλεύουσι γὰρ ἅπασι τοῖς ἀφανισταῖς, μᾶλλον δ' οὐδ' αὐτοῖς· τί γὰρ ἦν τὸ δεινόν; ἀλλὰ δούλοις ὑβρισταῖς καὶ βαρβάροις καὶ ἀγρίοις, ὥσπερ οὓς ὁ Πλάτων φησὶ καθ' Ἅιδου διαπύρους κολαστὰς καὶ δημοκοίνους ἐφεστάναι τοῖς ἠσεβηκόσι. Καὶ γὰρ οὗτοι τὴν ἀγορὰν ἀσεβῶν χώραν ἀποδείξαντες τοῖς ἀθλίοις χρεώσταις (829a) γυπῶν δίκην ἔσθουσι καὶ ὑποκείρουσιν αὐτοὺς
« Δέρτρον ἔσω δύνοντες, »
τοὺς δ' ὥσπερ Ταντάλους ἐφεστῶτες εἴργουσι γεύσασθαι τῶν ἰδίων τρυγῶντας καὶ συγκομίζοντας.

Κι όπως ο Δαρείος έστειλε τον Δάτη και τον Αρταφέρνη κατά της Αθήνας, φέρνοντας αυτοί στα χέρια τους αλυσίδες και δεσμά για τους αιχμαλώτους, έτσι και οι δανειστέςΣ2 φέρνουν στην Ελλάδα αγγεία γεμάτα με έγγραφα και συμβόλαια, σαν νά 'ναι αλυσίδες, και επισκέπτονται τις πόλεις και οργώνουν τη χώρα απ΄ άκρη σ΄ άκρη και σπέρνουν, όχι όπως ο Τριπτόλεμος ήμερους σπόρους, αλλά φυτεύουν ρίζες επώδυνες και πολύτοκες και ατελέσφορες χρεών, οι οποίες βλασταίνουν καθ' όλο το έτος κι εξαπλώνονται παντού και καταπνίγουν τις πόλεις.Σ3 Λέγεται πως οι λαγοί μόλις γεννήσουν, αμέσως μετά συλλαμβάνουν και πάλι. Τα χρέη όμως αυτών των αχρείων βαρβάρων γεννοβολάνε4 πριν τη σύλληψη, αφού την ίδια στιγμή που δανείζουν απαιτούν τα χρήματα πίσω, μαζεύουν την πραμάτεια που μόλις άπλωσαν και δανείζουν αυτά που μόλις έλαβαν ως αποπληρωμή χρεών.


Ὡς δὲ Δαρεῖος ἐπὶ τὰς Ἀθήνας ἔπεμψε Δᾶτιν καὶ Ἀρταφέρνην ἐν ταῖς χερσὶν ἁλύσεις ἔχοντας καὶ δεσμὰ κατὰ τῶν αἰχμαλώτων, παραπλησίως οὗτοι τῶν χειρογράφων καὶ συμβολαίων ὥσπερ πεδῶν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα κομίζοντες ἀγγεῖα μεστὰ τὰς πόλεις ἐπιπορεύονται καὶ διελαύνουσι, (829b) σπείροντες οὐχ ἥμερον καρπὸν ὡς ὁ Τριπτόλεμος, ἀλλ' ὀφλημάτων ῥίζας πολυπόνους καὶ πολυτόκους καὶ δυσεκλείπτους τιθέντες, αἳ κύκλῳ νεμόμεναι καὶ περιβλαστάνουσαι κάμπτουσι καὶ ἄγχουσι τὰς πόλεις. Τοὺς μὲν γὰρ λαγὼς λέγουσι τίκτειν ἅμα καὶ τρέφειν ἕτερα καὶ ἐπικυΐσκεσθαι πάλιν, τὰ δὲ τῶν μαστιγιῶν τούτων καὶ βαρβάρων χρέα πρὶν ἢ συλλαβεῖν τίκτει· διδόντες γὰρ εὐθὺς ἀπαιτοῦσι καὶ τιθέντες αἴρουσι καὶ δανείζουσιν ὃ λαμβάνουσιν ὑπὲρ τοῦ δανεῖσαι.



Σημειώσεις:

Σ0. Θέλει να πει:"Ε, και τι έγινε;" Ναι, καλά διαβάσετε: πριν το Σόλωνα, ο Αθηναίος που δεν μπορούσε να αποπληρώσει τα χρέη του, δεν έχανε μόνο το σπίτι του ή το χωράφι του του αλλά ακόμα και την προσωπική του ελευθερία και πωλούνταν δούλος. Ο Σόλων έβαλε τέρμα σ'αυτό. Περισσότερα για τον Σόλωνα μπορείτε να μάθετε στον ομώνυμο βίο του Πλούταρχου. Με την φράση τώρα αυτή ο Πλούταρχος θέλει να δώσει έμφαση στο ότι: ακόμα κι αν ο Σόλωνας κατήργησε την δουλεία λόγω χρεών, ε, και τι έγινε; Ο κάθε οφειλέτης (παντού και πάντα), μολόνοτι μπορεί να νιώθει «πλούσιος» κι ευκατάστατος, παραμένει, στην ουσία, δούλος του δανειστή του.

0. Σε άλλες γραφές "ἀφανισταῖς", σε άλλες "δανεισταῑς". Οι αντιγραφείς δεν έκαμαν και κανένα μεγάλο σφάλμα.

Σ1. Οφειλέτες υπόδουλοι σε δανειστές που είναι δούλοι, λοιπόν; Ποιοι όμως είναι οι αφέντες των δανειστών-δούλων;

1. Πλάτων, Πολιτεία, 615e, ''....ἐνταῦθα δὴ (κάτω στον Άδη) ἄνδρες, ἔφη, ἄγριοι, διάπυροι ἰδεῖν, παρεστῶτες καὶ καταμανθάνοντες τὸ φθέγμα, τοὺς μὲν διαλαβόντες ἦγον... ''

2. Ομήρου, λ, 576, μετάφρ. Α. Εφταλιώτη:
Και τον Τιτυό είδα, της Γής της δοξασμένης θρέμμα,
που απάς στο χώμα κοίτουνταν και σκέπαζε εννιά πλέθρα·
δυό αγιούπες απ' τα δυό πλευρά του τρώγαν το συκώτι.

3. Ομήρου, λ, 583, μετάφρ. Α. Εφταλιώτη:
Κι ακόμα είδα τον Τάνταλο, βαριά τυραννισμένο·
ως το πηγούνι στέκονταν μες στα νερά της λίμνης,
διψούσε, και μήτε σταλιά να πάρη δε δυνόταν·
μόνε, άμα ο γέρος έσκυβε να πιή να ξεδιψάση,
κάτου ρουφιόταν το νερό κι έφευγε, και στα πόδια
γύρω φαινόταν μαύρη γης, ξερόκαυτη απ' τη μοίρα.
Και δέντρα αψηλοφύλλωτα κρεμούσαν τον καρπό τους,
ροϊδιές, αφράτες απιδιές, μηλιές καλοκαρπούσες,
συκιές μελόγλυκες, κι ελιές φουντόκλωνες κι ανθάτες·
κι άμ' άπλωνε τα χέρια του καρπό να κόψη ο γέρος,
οι ανέμοι παίρναν τα δεντρά στώ συννεφιών τους ίσκιους.

Σ2. Ο Δαρείος ήταν εξωτερικός εχθρός όλης της (τότε) Ελλάδας. Με την παρομοίωση αυτή μας εφιστά την προσοχή σε όχι οποιουσδήποτε δανειστές (πχ. άλλες Ελληνικές πόλεις ή άλλοι Έλληνες γενικά) αλλά σε δανειστές εκτός Ελλάδας, σε εξωτερικούς δανειστές. Ενδιαφέρον, ε; Μιλά λοιπόν για "πόλεμο" που διεξάγει η Ελλάδα απέναντι σε εξωτερικό εχθρό αναφέροντας τη λέξη κλειδί «Δαρείος». Μας υποδεικνύει λοιπόν την έννοια «πόλεμος» (με τον Δαρείο οι Έλληνες έδωσαν πόλεμο ανεξαρτησίας). Έτσι και τώρα, πάλι συνειρμικά, έρχεται στο νου η έννοια «πόλεμος», μόνο που με τα εξωτερικά δάνεια ο πόλεμος είναι οικονομικός. Επίσης, μας εφιστά την προσοχή με το "φέρνουν στην Ἑλλάδα" στο "πανελλήνιο" ζήτημα του δανεισμού, δηλ. δεν ήταν θύματα εξωτερικού δανεισμού μόνον μια ή μερικές Ελληνικές πόλεις αλλά το σύνολο σχεδόν των πόλεων της εποχής που ο Πλούταρχος θεωρεί "Ελλάδα". Συνεπώς, με απλά λόγια: με τα εξωτερικά δάνεια η Ελλάδα υφίσταται οικονομικό πόλεμο και οικονομική υποδούλωση και εξάρτηση. Στην περίπτωση του Δαρείου το αποτέλεσμα θα ήταν η υποδούλωση της Ελλάδας. Στην περίπτωση των εξωτερικών, ξένων δανειστών, το αποτέλεσμα είναι, και πάλι, η υποδούλωση της Ελλάδας.

Σ3. Να ένα βασικό αποτέλεσμα του εξωτερικού δανεισμού: θηλιά στο λαιμό των Ελληνικών πόλεων και ασφυξία. Παρακάτω βέβαια μιλά για ξεφύλλισμα βιβλίων χρεών...

4. "Τόκος"=τέκνο, το παιδί αλλά και "τόκος"=το (πασίγνωστο) τέκνο του χρέους.




5. Οι Μεσσήνιοι λένε:

"Υπάρχει μιά Πύλος πριν την Πύλο και υπάρχει κι άλλη Πύλος".

Έτσι και για τους δανειστές μπορεί κανείς να πει:

"Υπάρχει ένας τόκος πριν τον τόκο και υπάρχει κι άλλος τόκος".

Αυτοί λοιπόν κοροϊδεύουν εκείνους τους φυσικούς φιλοσόφους που ισχυρίζονται πως
"τίποτα δεν γεννάει το τίποτα"Σ1
αφού διεκδικούν τόκο πάνω σε κάτι που δεν υπάρχει ούτε και υπήρξε ποτέ. Επιπλέον, οι ίδιοι αυτοί δυσαρεστούνται από τη φορολογία την οποία ο νόμος επιτρέπει, ενώ, ταυτόχρονα, οι ίδιοι παραβαίνουν τον ίδιο νόμο επιβάλλοντας φόρο για όσα δανείζουν, ή καλύτερα, για να πούμε την αλήθεια, εξαπατούν δανείζοντας, αφού αυτός που λαμβάνει λιγότερα από όσα έχει υπογράψει ουσιαστικά εξαπατάται.


Λέγεται μὲν παρὰ Μεσσηνίοις
(829c) « Ἔστι Πύλος πρὸ Πύλοιο, Πύλος γε μὲν ἔστι καὶ ἄλλος·»
λεχθήσεται δὲ πρὸς τοὺς δανειστὰς
« Ἔστι τόκος πρὸ τόκοιο, τόκος γε μὲν ἔστι καὶ ἄλλος. »
Εἶτα τῶν φυσικῶν δήπου καταγελῶσι, λεγόντων μηδὲν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γενέσθαι· παρὰ τούτοις γὰρ ἐκ τοῦ μηκέτ' ὄντος μηδ' ὑφεστῶτος γεννᾶται τόκος· καὶ τὸ τελωνεῖν ὄνειδος ἡγοῦνται, τοῦ νόμου διδόντος· αὐτοὶ γὰρ παρανόμως δανείζουσι τελωνοῦντες, μᾶλλον δ', εἰ δεῖ τἀληθὲς εἰπεῖν, ἐν τῷ δανείζειν χρεωκοποῦντες· ὁ γὰρ οὗ γράφει λαμβάνων ἔλαττον χρεωκοπεῖται.


Οι Πέρσες μάλιστα το ψεύδος το θεωρούν δευτερεύον παράπτωμα, πρωταρχικό όμως το να χρωστάει κανείς, γιατί πολλές φορές όσοι έχουν χρέη λένε ψέματα στους δανειστές τους. Αυτοί πάλι με τη σειρά τους λένε ακόμα περισσότερα ψέματα καθώς εγγράφουν απατηλά στοιχεία στα βιβλία τους γράφοντας σ΄ αυτά ότι έχουν δανείσει στον δείνα τόσα χρήματα, έχοντας στην πραγματικότητα δανείσει λιγότερα. Και τα ψεύδη τους έχουν αιτία την πλεονεξία τους, (δεν έχουν αιτία) ούτε την ανάγκη ούτε την πενία, αλλά την την απληστία που για τους ίδιους δεν είναι παρά μια απόλαυσηΣ2 που τους είναι άχρηστη κι ανώφελη, ολέθρια όμως για τους οφειλέτες που αδικούν.


Καίτοι Πέρσαι γε τὸ ψεύδεσθαι δεύτερον ἡγοῦνται τῶν ἁμαρτημάτων, πρῶτον δὲ τὸ ὀφείλειν· ὅτι καὶ τὸ ψεύδεσθαι τοῖς ὀφείλουσι (829d) συμβαίνει πολλάκις· ψεύδονται δὲ μᾶλλον οἱ δανείζοντες καὶ ῥᾳδιουργοῦσιν ἐν ταῖς ἑαυτῶν ἐφημερίσι, γράφοντες ὅτι τῷ δεῖνι τοσοῦτον διδόασιν, ἔλαττον διδόντες· καὶ τὸ ψεῦδος αἰτίαν ἔχει πλεονεξίαν, οὐκ ἀνάγκην οὐδ' ἀπορίαν, ἀλλ' ἀπληστίαν, ἧς ἀναπόλαυστόν ἐστιν αὐτοῖς τὸ τέλος καὶ ἀνωφελὲς ὀλέθριον δὲ τοῖς ἀδικουμένοις.


Οι δανειστές ούτε καλλιεργούν τα χωράφια που αρπάζουν από τους οφειλέτες τους, ούτε μένουν στα σπίτια από τα οποία τους πέταξαν έξω, ούτε τρώνε στα κατασχεμένα τραπέζια των οφειλετών τους ούτε φοράνε τα ρούχα τουςΣ3. Καταστρέφεται λοιπόν πρώτος κάποιος οφειλέτης και έχοντας αυτόν ως φόβητρο, καταδιώκουν έναν δεύτερο. Και ο όλεθρος εξαπλώνεται σαν την πυρκαγιά, καταστρέφοντας κι εξολοθρεύοντας όλους όσους βρεθούν στο διάβα της και κατατρώγει τον έναν μετά τον άλλον. Κι ο δανειστής, που φυσά και δυναμώνει αυτή τη φλόγα για να παγιδέψειΣ4 πολλούς, δεν κερδίζει τίποτα παραπάνωΣ5 από το ότι μετά από λίγο καιρό θα πιάσει τα βιβλία του και θα διαβάσει πόσους οφειλέτες πούλησε δούλους, πόσους ξεσπίτωσε και πόσο πολύ αυξήθηκε ο πλούτος που έχει συσσωρεύσειΣ6.


Οὔτε γὰρ ἀγροὺς οὓς ἀφαιροῦνται τῶν χρεωστῶν γεωργοῦσιν, οὔτ' οἰκίας αὐτῶν, ἐκβαλόντες ἐκείνους, οἰκοῦσιν, οὔτε τραπέζας παρατίθενται οὔτ' ἐσθῆτας ἐκείνων· ἀλλὰ πρῶτός τις ἀπόλωλε, καὶ δεύτερος κυνηγετεῖται ὑπ' ἐκείνου δελεαζόμενος. Νέμεται γὰρ ὡς πῦρ τὸ (829e) ἄγριον αὐξόμενον ὀλέθρῳ καὶ φθορᾷ τῶν ἐμπεσόντων, ἄλλον ἐξ ἄλλου καταναλίσκον· ὁ δὲ τοῦτο ῥιπίζων καὶ τρέφων ἐπὶ πολλοὺς δανειστὴς οὐδὲν ἔχει πλέον ἢ διὰ χρόνου λαβὼν ἀναγνῶναι πόσους πέπρακε καὶ πόσους ἐκβέβληκε καὶ πόθεν που κυλινδόμενον καὶ σωρευόμενον διαβέβηκε τὸ ἀργύριον.


Σημειώσεις:

Σ1. Αναφέρεται στον Δημόκριτο που έλεγε: "μηδέν τε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίνεσθαι μηδὲ εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεσθαι. καὶ τὰς ἀτόμους δὲ ἀπείρους εἶναι κατὰ μέγεθος καὶ πλῆθος".

Σ2. Καμιά χαρά δεν απολαμβάνει ο δανειστής λοιπόν. Άρα όλο αυτό το κακό, τόσος κόπος, τόση γύρα όλη την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη και «καμιά χαρά»; Ε, δεν μπορεί...

Σ3. Τίποτα από όλα αυτά λοιπόν δεν απολαμβάνει ο δανειστής. Όλα αυτά του είναι άχρηστα. Τότε, γιατί δανείζει ο δανειστής και με τόκο μάλιστα;

Σ4. Εδώ κάτι πάει να μας πει αλλά το υπονοεί. Τι πετυχαίνει ο δανειστής παγιδεύοντας τους οφειλέτες του;

Σ5. Εδώ ο Πλούταρχος θέλει ίσως να μας σοκάρει. Θέλει δηλαδή να μας πει πως όλη αυτή η συμφορά του δανεισμού δεν δίνει καμιά χαρά στο δανειστή, τα κατασχεμένα υπάρχοντα του οφειλέτη (καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βοσκοτόπια, σπίτια, ρούχα κλπ) δεν τα χρησιμοποιεί ο ίδιος και τού είναι ουσιαστικά άχρηστα, καταστρέφονται άνθρωποι, άνθρωποι χρεωμένοι πωλούνται δούλοι, ολόκληρες πόλεις ασφυκτιούν και πνίγονται και όλο αυτό το κακό και η καταστροφή γίνεται μόνο και μόνο για να απολαμβάνει ο δανειστής ένα σκέτο ξεφύλλισμα βιβλίων χρεών; Μήπως ο δανειστής τελικά κερδίζει και κάτι άλλο; Τι είναι αυτό;

Σ6. Τον οποίο βέβαια δεν απολαμβάνει αλλά τον επαναχρησιμοποιεί για νέο δανεισμό, για να περάσει τη θηλιά και σε άλλους ανθρώπους, και σε άλλες πόλεις (και σε άλλα κράτη; )

 

[Παρωνύμιος]

6. Και μην νομίσετε πως αυτά τα λέω επειδή εγώ θέλω να κηρύξω πόλεμο στους δανειστές,

"Τα βόδια μήτε τ’ άλογα δεν βγήκαν να μου πάρουν"1,

αλλά για να αποδείξω σε όσους δανείζονται με προχειρότητα κι εύκολα πόση ντροπή και υποτέλεια είναι [ο δανεισμός], έσχατη τρέλα και μαλθακότητας.Σ1 Έχεις; Μην δανείζεσαι, δεν τό 'χεις ανάγκη. Δεν έχεις; Μην δανείζεσαι γιατί ποτέ δεν θα μπορέσεις να ξεχρεώσεις.Σ2Ας δούμε αυτές τις δυο περιπτώσεις χωριστά.


Καὶ ταῦτα μή μ' οἴεσθε λέγειν πόλεμον ἐξενηνοχότα πρὸς τοὺς δανειστάς·
 « Οὐ γὰρ πώποτ' ἐμὰς βοῦς ἤλασαν οὐδὲ μὲν ἵππους· »
(829f) ἀλλ' ἐνδεικνύμενον τοῖς προχείρως δανειζομένοις, ὅσην ἔχει τὸ πρᾶγμα αἰσχύνην καὶ ἀνελευθερίαν καὶ ὅτι τὸ δανείζεσθαι τῆς ἐσχάτης ἀφροσύνης καὶ μαλακίας ἐστίν. Ἔχεις; Μὴ δανείσῃ, οὐ γὰρ ἀπορεῖς. Οὐκ ἔχεις; μὴ δανείσῃ, οὐ γὰρ ἐκτίσεις. Κατ' ἰδίαν δ' οὕτως ἑκάτερα σκοπῶμεν.

Ο Κάτων είπε σε κάποιον πονηρό γέρο: ''Γιατί, άνθρωπέ μου, πάνω στα γεράματά σου, πού από μόνα τους είναι μεγάλο βάσανο, εσύ φορτώνεις της πονηριάς την ντροπή;'' Έτσι κι εσύ, πάνω στη πενία σου, που ήδη από μόνη της έχει πολλά βάσανα, μην φορτώνεις τον τρομερό κίνδυνο του δανεισμού και του χρέους. Μην αφαιρείς από την πενία σου το ένα και μοναδικό προτέρημά της απέναντι στον πλούτο: την αμεριμνησία.Σ3Γιατί υπάρχει και αυτή η παροιμία που λέει,

"Τη γίδα δεν μπορώ να σηκώσω, φορτώστε μου και το βόδι,"

Αδυνατώντας λοιπόν να σηκώσεις την δική σου πενία, θα φορτώσεις στις πλάτες σου και τον δανειστή, βάρος δυσβάστακτο ακόμα και για έναν πλούσιο; "Και πώς λοιπόν", θα πεις, "θα τα βγάλω πέρα;" Το ρωτάς εσύ αυτό, όταν έχεις δυο χέρια, δυο πόδια και μια γλώσσα, δηλαδή όντας άνθρωπος σωστός, που μπορεί να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να δώσει και να λάβει ευεργετήματα; Δεν μπορείς να γίνεις δάσκαλος ή παιδαγωγός ή θυρωρός ή ναύτης ή να κάνεις παράκτιες θαλάσσιες μεταφορές;Σ4 Όλοι αυτοί οι τρόποι για να βγάζεις τα προς το ζειν είναι ευκολότεροι και έχουν μικρότερη ντροπή από το να ακούς συνέχεια το "ξόφλησέ με".Σ5


Ὁ Κάτων πρός τινα πρεσβύτην πονηρευόμενον
« Ὦ ἄνθρωπε, τί τῷ γήρᾳ, » ἔφη, « πολλὰ κακὰ ἔχοντι τὴν ἐκ τῆς πονηρίας αἰσχύνην προστίθης; »
οὐκοῦν καὶ σὺ (830a) τῇ πενίᾳ, πολλῶν κακῶν προσόντων, μὴ ἐπισώρευε τὰς ἐκ τοῦ δανείζεσθαι καὶ ὀφείλειν ἀμηχανίας μηδ' ἀφαιροῦ τῆς πενίας, ᾧ μόνῳ τοῦ πλούτου διαφέρει, τὴν ἀμεριμνίαν. Ἐπεὶ τὸ τῆς παροιμίας ἔσται γελοῖον
« Οὐ δύναμαι τὴν αἶγα φέρειν, ἐπί μοι θέτε τὸν βοῦν. »
 Πενίαν φέρειν μὴ δυνάμενος δανειστὴν ἐπιτίθης σεαυτῷ, φορτίον καὶ πλουτοῦντι δύσοιστον. Πῶς οὖν διατραφῶ; τοῦτ' ἐρωτᾷς, ἔχων χεῖρας, ἔχων
 πόδας, ἔχων φωνήν, ἄνθρωπος ὤν, ᾧ τὸ φιλεῖν ἔστι καὶ φιλεῖσθαι καὶ τὸ χαρίζεσθαι καὶ τὸ εὐχαριστεῖν; (830b) γράμματα διδάσκων, καὶ παιδαγωγῶν, καὶ θυρωρῶν, πλέων, παραπλέων· οὐδέν ἐστι τούτων αἴσχιον οὐδὲ δυσχερέστερον τοῦ ἀκοῦσαι « ἀπόδος.»

Σημειώσεις:

1. Ομήρου, Ιλιάδα, Α', στ.154, μετ. Ι. Πολυλά

Σ1. Στο πρωτότυπο: "τὸ δανείζεσθαι τῆς ἐσχάτης ἀφροσύνης καὶ μαλακίας ἐστίν". Πάρτε αυτήν την φράση και κάνετέ την αφίσα, t-shirt, ταμπέλα, φωτεινή επιγραφή neon, ό,τι θέλετε. Εδώ ο Πλούταρχος μιλά για τον εαυτό του και δηλώνει πως ίσως δεν δανείστηκε ποτέ ή αν δανείστηκε "δεν του κατασχέσανε ποτέ ούτε τα άλογα ούτε τα βόδια" χρησιμοποιώντας τα λόγια του Αχιλλέα λίγο πριν. Άρα, δεν είναι δύσμοιρος οφειλέτης. Ευκατάστατος ή ολιγαρκής ή και τα δυο;

Σ2. Η πεμπτουσία όλης της πραγματείας. Την υπογράμμισα γιατί περιέχει όλο το νόημα της.

Σ3. Ο φτωχός δεν έχει έγνοιες, είναι αμέριμνος. Αυτό που ίσως ξέχασε να πει είναι πως μπορεί να κοιμάται σε φτηνό στρώμα αλλά σίγουρα κάνει πιο ήρεμο ύπνο από πάρα πολλούς "πλούσιους" που δανείζονται.

Σ4. Καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή. Επιπλέον, όποια κι αν διαλέξεις, δεν θα βγάλεις πλούτη αλλά εγγυημένα θα ζεις ελεύθερος από το άγχος των δανειστών.

Σ5. Στη σύγχρονη εποχή αυτό το κάνουν οι Τράπεζες με τους λογαριασμούς που στέλνουν στους οφειλέτες τους ή τις κλήσεις εισπρακτικών εταιριών προς οφειλέτες.

 

[Παρωνύμιος]

7. Ο Ρουτίλιος, εκείνος ο πλούσιος Ρωμαίος, πλησίασε μια μέρα τον φιλόσοφο Μουσώνιο και του ψιθύρισε στ' αυτί: "Μουσώνιε, ο Δίας Σωτήρ, αυτός που εσύ μιμείσαι και ακολουθείς, δεν δανείζεται". Κι ο Μουσώνιος χαμογελώντας του απάντησε: "Ναι, αλλά ούτε και δανείζει". Αυτός ο Ρουτίλιος λοιπόν, που ο ίδιος ήταν τοκογλύφος, λοιδωρούσε τον άλλον επειδή δανειζόταν. Τώρα, τι ανόητη στωική αλαζονεία ήταν αυτή! Τι ανάγκη υπήρχε να αναφέρει τον Δία Σωτήρα όταν θα μπορούσε κάλλιστα να νουθετήσει τον άλλον με πράγματα τόσο οικεία και ολοφάνερα; Τα χελιδόνια δεν δανείζονται, ούτε και τα μυρμήγκια, μολονότι η Φύση δεν τους έδωσε ούτε νόηση, ούτε χέρια, ούτε τέχνη. Έχει προικίσει όμως τους ανθρώπους με άφθονη δύναμη αντίληψης με την οποία μπορούν και θρέφουν όχι μόνον τους εαυτούς τους αλλά μπορούν και εκτρέφουν άλογα, σκυλιά, πέρδικες, λαγούς και καλιακούδες. Γιατί λοιπόν απελπίζεσαι, εσύ που είσαι πιο φανταχτερός από μια καλιακούδα, έχεις καλύτερη φωνή από μια πέρδικα και είσαι πιο ευγενής από έναν σκύλο και δεν βρίσκεις κάποιον να είναι φίλος σου, να τον προσέχεις, να τον ψυχαγωγείς, να παλεύεις τις μάχες του; Δεν βλέπεις πόσες ευκαιρίες υπάρχουν τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσαΣ1;

Ὁ Ῥουτίλιος ἐκεῖνος ἐν Ῥώμῃ τῷ Μουσωνίῳ προσελθὼν
« Μουσώνιε, » εἶπεν, « ὁ Ζεὺς ὁ σωτήρ, ὃν σὺ μιμῇ καὶ ζηλοῖς, οὐ δανείζεται. »
Καὶ ὁ Μουσώνιος μειδιάσας εἶπεν
« Οὐδὲ δανείζει. »
Ὁ γὰρ Ῥουτίλιος, δανείζων αὐτὸς ὠνείδιζεν ἐκείνῳ δανειζομένῳ. Στωική τις αὕτη τυφομανία· τί γάρ σε δεῖ τὸν Δία τὸν σωτῆρα κινεῖν, αὐτόθεν ὑπομνῆσαι τοῖς φαινομένοις ἐνόν; οὐ δανείζονται χελιδόνες, οὐ δανείζονται μύρμηκες, οἷς ἡ φύσις οὐ (830c) χεῖρας, οὐ λόγον, οὐ τέχνην δέδωκεν· ἄνθρωποι δὲ περιουσίᾳ συνέσεως διὰ τὸ εὐμήχανον ἵππους παρατρέφουσι, κύνας, πέρδικας, λαγωούς, κολοιούς· τί οὖν γε σεαυτοῦ κατέγνωκας, ἀπιθανώτερος ὢν κολοιοῦ καὶ ἀφωνότερος πέρδικος καὶ κυνὸς ἀγεννέστερος, ὥστ' ἀπ' ἀνθρώπου μηδενὸς ὠφελεῖσθαι περιέπων, ψυχαγωγῶν, φυλάττων, προμαχόμενος; οὐχ ὁρᾷς, ὡς πολλὰ μὲν γῆ παρέχει πολλὰ δὲ θάλαττα;


Λέει ο Κράτης: "Είδα τον Μίκκυλο και την γυναίκα του, μαλλί να γνέθουνΣ2, την πείνα να αποφεύγουν σ' αυτούς τους δύσκολους καιρούς".

Κι ο βασιλιάς Αντίγονος ρώτησε τον ΚλεάνθηΣ2+, όταν τον είδε στην Αθήνα μετά από πολύ καιρό:

"Αλέθεις ακόμα στάριΣ3, Κλεάνθη;"

Κι εκείνος απάντησε: "Αλέθω, βασιλιά, ώστε να μην απομακρυνθώ από τον ΖήνωναΣ3- και από την φιλοσοφία." Τόσο αξιοθαύμαστο ήταν το πνεύμα αυτού του Κλεάνθη που, αφού έφευγε από τον αλευρόμυλο, έγραφε για τους θεούς και για τη Σελήνη και τα άστρα και τον Ήλιο, με το ίδιο χέρι που είχε πιο μπροστά κοπιάσει ν' αλέθει στάριΣ4. Κι εμείς αυτές τις εργασίες τις θεωρούμε δουλικές.

«Καὶ μὴν Μίκκυλον εἰσεῖδον» φησὶν ὁ Κράτης
«τῶν ἐρίων ξαίνοντα, γυναῖκά τε συγξαίνουσαν,
τὸν λιμὸν φεύγοντας ἐν αἰνῇ δηιοτῆτι.»
Κλεάνθη δ' ὁ βασιλεὺς Ἀντίγονος ἠρώτα διὰ χρόνου θεασάμενος ἐν ταῖς Ἀθήναις
« Ἀεῖς ἔτι, Κλέανθες; »
(830d) « Ἀλῶ, » φησίν, « ὦ βασιλεῦ· ὃ ποιῶ ἕνεκα τοῦ Ζήνωνος μὴ ἀποστῆναι μηδὲ φιλοσοφίας.»
Ὅσον τὸ φρόνημα τοῦ ἀνδρός, ἀπὸ τοῦ μύλου καὶ τῆς μάκτρας πεττούσῃ χειρὶ καὶ ἀλούσῃ γράφειν περὶ θεῶν καὶ σελήνης καὶ ἄστρων καὶ ἡλίου. Ἡμῖν δὲ δουλικὰ δοκεῖ ταῦτ' ἔργα.

Έτσι, για να περνιόμαστε για ελεύθεροι δανειζόμαστε και κολακεύουμε αργόσχολους σπίτια μας και περιτριγυριζόμαστε από κόσμο, και τους κάνουμε τραπέζια και τους προσφέρουμε δώρα κι έτσι φορτωνόμαστε τόκους όχι εξαιτίας της πενίας μας ( γιατί κανένας δεν δανείζει σε φτωχόΣ5) αλλά εξαιτίας της αγάπης μας για πολυτέλεια. Γιατί, αν είχαμε αυτάρκεια μόνο στα απαραίτητα για να ζήσουμε, τότε η φυλή των τοκογλύφων και των δανειστών δεν θα υπήρχε, όπως δεν υπάρχουν οι Κένταυροι και οι Γοργόνες. Είναι η πολυτέλεια αυτή που δημιούργησε τη φυλή των τοκογλύφων καθώς επίσης και εκείνες των σιδηρουργών, των αργυροχρυσοχόων, των αρωματοποιών κι αυτών που βάφουν ενδύματα με λαμπερά χρώματα.

Δεν χρωστάμε για το ψωμί και το κρασί. Χρωστάμε για ακίνητα κι εκτάσεις, για δούλους και για μουλάρια και για τραπεζαρίες και τρίκλινα, και για γεμάτες χλιδή δημόσιες διασκεδάσεις, από αχάριστη κι άκαρπη φιλοδοξία. Κι αυτός που εμπλέκεται άπαξ με χρέη, εμπλέκεται για πάντα, και μετά φορτώνεται τον έναν αναβάτη μετά τον άλλον όπως τα άλογα που τα έχουν περάσει χαλινάρι και δεν έχει γι' αυτά πλέον διαφυγή σε πράσινα λιβάδια και βοσκοτόπια αλλά περιπλανιόνται όπως κι εκείνοι οι δαίμονες που αναφέρει ο Εμπεδοκλής, που τους εκδίωξαν οι θεοί από τον ουρανό:

Τοιγαροῦν ἵν' ἐλεύθεροι ὦμεν δανεισάμενοι, κολακεύομεν οἰκοτριβέας ἀνθρώπους καὶ δορυφοροῦμεν καὶ δειπνίζομεν καὶ δῶρα καὶ φόρους ὑποτελοῦμεν, οὐ διὰ τὴν πενίαν (οὐδεὶς γὰρ δανείζει πένητι), ἀλλὰ διὰ τὴν πολυτέλειαν. Εἰ γὰρ ἠρκούμεθα τοῖς ἀναγκαίοις πρὸς τὸν βίον, οὐκ ἂν ἦν γένος δανειστῶν, ὥσπερ οὐδὲ Κενταύρων ἔστιν οὐδὲ Γοργόνων· (830e) ἀλλ' ἡ τρυφὴ δανειστὰς ἐποίησεν οὐχ ἧττον ἢ χρυσοχόους καὶ ἀργυροκόπους καὶ μυρεψοὺς καὶ ἀνθοβάφους. Οὐ γὰρ ἄρτων οὐδ' οἴνου τιμὴν ὀφείλομεν, ἀλλὰ χωρίων καὶ ἀνδραπόδων καὶ ἡμιόνων καὶ τρικλίνων καὶ τραπεζῶν, καὶ χορηγοῦντες ἐκλελυμένως πόλεσι, φιλοτιμούμενοι φιλοτιμίας ἀκάρπους καὶ ἀχαρίστους. Ὁ δ' ἅπαξ ἐνειληθεὶς μένει χρεώστης διὰ παντός, ἄλλον ἐξ ἄλλου μεταλαμβάνων ἀναβάτην, ὥσπερ ἵππος ἐγχαλινωθείς· ἀποφυγὴ δ' οὐκ ἔστιν ἐπὶ τὰς νομὰς ἐκείνας καὶ τοὺς λειμῶνας, ἀλλὰ πλάζονται καθάπερ οἱ θεήλατοι καὶ οὐρανοπετεῖς ἐκεῖνοι τοῦ Ἐμπεδοκλέους δαίμονες·

"Μέσα στη θάλασσα η δύναμη των ουρανών τους σπρώχνει,
Κι αυτή τους διώχνει πάλι πίσω στη στεριά,
Κι αυτή πάλι η ανήσυχη τους στέλνει στις ακτίνες του Ήλιου,
Κι αυτός τους πετά μ' ανεμοστρόβιλους πάλι πάνω
και πίσω στα ουράνια."

Έτσι, ο ένας πίσω από τον άλλον έρχονται οι τοκογλύφοι και οι χρηματιστές, άλλος από Κόρινθο, άλλος από Πάτρα, άλλος Αθηναίος, μέχρι που, καθώς τον χτυπάνε όλοι αυτοί μαζί τον οφειλέτη, να διαλυθεί και να κατακερματιστεί εξαιτίας των τόκων. Γιατί, κάποιος πού έπεσε στο πηγάδι πρέπει ή να σηκωθεί και να βγει απ' αυτό ή να παραμείνει εκεί μέσα ακίνητος, γιατί αν αρχίσει και στριφογυρίζει εκεί μέσα βρέχεται σε όλο του το σώμα και χειροτερεύει η υγεία του, έτσι και κάποιος που δανείζεται από έναν τοκογλύφο για να ξεπληρώσει έναν άλλονΣ6, αλλάζοντας συνεχώς τοκογλύφους, κολλάνε πάνω του φρέσκα επιτόκια και επιφορτίζεται με πρόσθετες δανειακές υποχρεώσεις και μοιάζει με εκείνους που υποφέρουν από τη χολέρα. Των χολερικών η περίπτωση είναι ανίατη γιατί ξερνάνε αυτά που τους έχουν χορηγηθεί από τους γιατρούς κι έτσι ολοένα και χειροτερεύουν.


« Αἰθέριον μὲν γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει,
πόντος δ' ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε· γαῖα δ' ἐς  αὐγὰς
ἠελίου ἀκάμαντος· ὁ δ' αἰθέρος ἔμβαλε δίναις· »
(831a) « ἄλλος δ' ἐξ ἄλλου δέχεται » τοκιστὴς ἢ πραγματευτὴς Κορίνθιος, εἶτα Πατρεύς, εἶτ' Ἀθηναῖος, ἄχρι ἂν ὑπὸ πάντων περικρουόμενος εἰς τόκους διαλυθῇ καὶ κατακερματισθῇ. Καθάπερ γὰρ ἀναστῆναι δεῖ τὸν πεπηλωμένον ἢ μένειν, ὁ δὲ στρεφόμενος καὶ κυλινδούμενος ὑγρῷ τῷ σώματι καὶ διαβρόχῳ προσπεριβάλλεται πλείονα μολυσμόν· οὕτως ἐν ταῖς μεταγραφαῖς καὶ μεταπτώσεσι τῶν δανείων τοὺς τόκους προσαναλαμβάνοντες αὑτοῖς (831b) καὶ προσπλάττοντες ἀεὶ βαρύτεροι γίγνονται καὶ τῶν χολερικῶν οὐδὲν διαφέρουσιν, οἳ θεραπείαν μὲν οὐ προσδέχονται, τὸ δὲ προστεταγμένον ἐξερῶντες, εἶτα πλέον αὖθις συλλέγοντες ἀεὶ διατελοῦσι·


Έτσι κι οι οφειλέτες δεν θα καθαρθούν ποτέ από την ασθένεια των χρεών αλλά κατά τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στη χρονιά θα σκέφτονται και θα πληρώνουν τους τόκους τους με πόνο κι αγωνία, κι ευθύς αμέσως κάποιος άλλος πιστωτής θα εμφανίζει τον λογαριασμό του κι έτσι πάλι θα ζαλίζονται και θα πονοκεφαλιάζουν ενώ θα έπρεπε με μιας να αποτινάξουν όλα τα χρέη τους και να κερδίσουν και πάλι την ελευθερία τους.

καὶ γὰρ οὗτοι καθαρθῆναι μὲν οὐ θέλουσιν, ἀεὶ δ', ὅσαι τοῦ ἔτους ὧραι, μετ' ὀδύνης καὶ σπαραγμῶν τὸν τόκον ἀναφέροντες, ἐπιρρέοντος εὐθὺς ἑτέρου καὶ προσισταμένου, πάλιν ναυτιῶσι καὶ καρηβαροῦσι· δέον ἀπαλλαγέντας εἰλικρινεῖς καὶ ἐλευθέρους γίγνεσθαι.

Σημειώσεις:

Σ1. Μερικές επαγγελματικές διέξοδοι από τον Πλούταρχο. Η κεντρική ιδέα είναι πως αν θες μπορείς να κάνεις κάθε (σχεδόν) δουλειά.

Σ2. Να κι άλλη μία.

Σ2+. Κλεάνθης, κυνικός φιλόσοφος, δάσκαλος του Μακεδόνα βασιλέα Αντίγονου.

Σ3. Κι άλλη.

Σ3+. Ζήνων ο Κιτιεύς, κυνικός φιλόσοφος, δάσκαλος του Κλέανθη

Σ4. Το πρωί μυλωνάς μεροκάματο, το βράδυ συγγραφέας φιλόσοφος.

Σ5. Η επανάληψη μήτηρ της μαθήσεως, το ξαναλέει. Μεγάλη αλήθεια που μας κάνει να αναρωτιόμαστε για πολλά. Εδώ ίσως υπάρχει και η απάντηση στην ερώτηση "μα, γιατί του δανείζουν αφού είναι πάμπτωχος;" Η απάντηση είναι ερώτηση: Είναι;

Σ6. Σήμερα λέγεται «μεταφορά υπολοίπου».