Μοντερνισμός

[Χρυσηίδα]

Με απλά λόγια, μπορούμε να πούμε ότι ο μοντερνισμός στη λογοτεχνία έκανε την εμφάνισή του στις αρχές του 20ου αιώνα και εμφανίστηκε σαν αντίδραση στον "παντοδύναμο" μέχρι τότε ρεαλισμό.

Αλλά για να καταλάβει κανείς τι είναι ο μοντερνισμός πρέπει να ξεκινήσει από τον ρεαλισμό. Οι συγγραφείς του ρεαλισμού πιστεύουν στην ύπαρξη μιας αντικειμενικής πραγματικότητας. Αυτήν την πραγματικότητα προσπαθούν να περιγράψουν στο έργο τους. Έτσι γεννήθηκε το λεγόμενο ρεαλιστικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα, του οποίου τα χαρακτηριστικά σε πολύ γενικές γραμμές είναι τα εξής:

1) μεγάλη έκταση

2) σφιχτοδεμένη πλοκή, όπου τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο

3) μακροσκελείς περιγραφές

Αν το προχωρήσουμε και λίγο παραπέρα, μπορούμε να πούμε ότι για τον ρεαλιστή λογοτέχνη η ζωή είναι ακριβώς αυτό: ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, με αρχή - μέση - τέλος, όπου τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο και αν σταθεί κανείς απέναντι από αυτή τη ζωή μπορεί να την περιγράψει με ακρίβεια. Γνήσιοι εκφραστές του ρεαλισμού είναι ο Ντίκενς, ο Ουγκώ, ο Βερν, όλοι οι "ρώσοι" (και δεν εννοώ τον Ναμπόκοφ ;) ) και πολλοί άλλοι.

Στον μοντερνισμό τώρα οι καλλιτέχνες πιστεύουν ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Πιστεύουν ότι μόνο υποκειμενικά μπορεί ο καθένας να την συλλάβει και να την ερμηνεύσει. Επίσης, θεωρούν ότι δεν υπάρχει τάξη σ' αυτήν την πραγματικότητα, ούτε τακτοποιημένα γεγονότα που συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο. Αντίθετα, πιστεύουν ότι η πραγματικότητα είναι χαοτική, ότι δεν υπάρχει ούτε τάξη, ούτε αρχή - μέση - τέλος, ούτε καμιά ιδιαίτερη συνέπεια στα γεγονότα και στις πράξεις μας.

Έτσι, τα κύρια χαρακτηριστικά ενός μοντερνιστικού μυθιστορήματος είναι

1) πολύ χαλαρή πλοκή και λίγα επεισόδια. Αυτό σημαίνει ότι στην ουσία δεν υπάρχει μια ιστορία για να την παρακολουθήσεις, αλλά μάλλον τα ίχνη μιας υποτυπώδους ιστορίας. Αυτή η υποτυπώδης ιστορία πολύ συχνά δίνεται μέσα από σκέψεις και όνειρα.

2) Οι σκέψεις και τα όνειρα μας πάνε στο δεύτερο χαρακτηριστικό, τις συνεχείς χρονικές ανακολουθίες. Η αφήγηση μπορεί να πηγαίνει απότομα εντελώς από το παρόν στο παρελθόν μέσα από τις σκέψεις του ήρωα. Αυτό άλλωστε δείχνει και την έμφαση που δίνουν οι μοντερνιστές συγγραφείς στην υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας και στη συνείδηση του ατόμου.

3) δεν υπάρχουν λεπτομερείς περιγραφές

4) συνήθως η πλοκή δεν εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε ένα μυθιστόρημα 250 σελίδων, που να περιγράφει μόνο μία ή δύο ή τρεις μέρες από τη ζωή του ήρωα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Η κυρία Ντάλογουεϊ της Βιρτζίνιας Γουλφ.

Από τους σημαντικότερους μοντερνιστές είναι η Γουλφ, ο Έλιοτ, ο Τζόις, ο Προυστ, ο Κάφκα κ. ά.

Από Έλληνες ξεχωρίζουν ο Σεφέρης και ο Ρίτσος, αλλά αυτό αφορά την ποίηση. Από πεζογραφία δεν έχω πρόχειρο αυτή τη στιγμή κανέναν. Θα επανέλθω

 

[Αμοντιλιάδο]

Ευχαριστούμε για την επεξήγηση. Προσωπικά, μόνο ο Κάφκα με μαγνητίζει από όλους αυτούς. Θα έλεγα ότι ο μοντερνισμός στο βιβλίο είναι κάτι σαν τη Νουβέλ Βαγκ, π.χ, στο σινεμά ή τον Γουροχολ στην pop art.

"συνήθως η πλοκή δεν εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε ένα μυθιστόρημα 250 σελίδων που να περιγράφει μόνο μία ή δύο ή τρεις μέρες από τη ζωή του ήρωα. "

χαχα, φοβερό! Και το δικό μου σε 3 μέρες εκτυλίσσεται... Είμαι μοντερνιστής, τελικά!

 

[Χρυσηίδα]

Προσωπικά, μόνο ο Κάφκα με μαγνητίζει από όλους αυτούς. Θα έλεγα ότι ο μοντερνισμός στο βιβλίο είναι κάτι σαν τη Νουβέλ Βαγκ, π.χ, στο σινεμά ή τον Γουροχολ στην pop art.

Δεν ξέρω να πω με βεβαιότητα αν όντως τα παραδείγματα που μας δίνεις είναι μοντερνισμός, αλλά εννοείται ότι ο μοντερνισμός δεν υπάρχει μόνο στη λογοτεχνία αλλά στις περισσότερες τέχνες.

 

[Γλωσσολάγνος]

(...) εννοείται ότι ο μοντερνισμός δεν υπάρχει μόνο στη λογοτεχνία αλλά στις περισσότερες τέχνες.

Και ιδού από μένα ένα πολύ μικρό δείγμα του μουσικού μοντερνισμού, ο οποίος φυσικά μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο μέσα από τη σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη,* χρονικά, καλλιτεχνική τάση, τον ρομαντισμό. Στη μουσική ο μοντερνισμός δεν αντιτίθεται σε κάποιο είδος ρεαλισμού, γιατί η μουσική, σαν αφηρημένη τέχνη, δεν μπορεί να περιγράψει ρεαλιστικά (εκτός αν πρόκειται για τραγούδι ή όπερα, οπότε ο ρεαλισμός θα δοθεί μέσα από τις λέξεις).
Επίτηδες, θα αντιπαραθέσω ομοειδή μουσικά έργα (μπαλέτα), από ομοεθνείς συνθέτες (Ρώσους), με διαφορά είκοσι ετών μεταξύ τους (1893 / 1913). Καλό θα είναι, εφόσον μπείτε στον κόπο να ακούσετε τα παραδείγματα, να τα ακούσετε ολόκληρα για να έχετε και πληρέστερη αντίληψη των διαφορών.

1) Απόσπασμα από το μπαλέτο Ο καρυοθραύστης (1893), του Πιότρ Ιλίτς Τσαϊκόφσκι, 1840-1893 (και συγκεκριμένα το "Βαλς των λουλουδιών", ενώ από το 7:25 ξεκινά ο "Χορός της ζαχαροφρουτένιας νεράιδας"):
Λυρισμός, κατανοητές και σαφείς μουσικές φράσεις, σαφής και σχετικά σταθερός ρυθμός, εύφωνο (σύμφωνο) άκουσμα.

2) Απόσπασμα (φινάλε) από το μπαλέτο Η ιεροτελεστία τής άνοιξης (1913) του Ιγκορ Στραβίνσκι, 1882-1971.
Μουσικές φράσεις ασύμμετρες και ασαφείς, μελωδίες που συχνά είναι αδύνατο να τραγουδηθούν, κάποτε και ανυπαρξία μελωδίας, ρυθμοί απρόβλεπτοι, απελευθέρωση από τους κανόνες τής ευφωνίας έτσι ώστε συχνά να έχουμε κακόφωνο (διάφωνο) άκουσμα.

Έχετε υπόψιν ότι ο Στραβίνσκι χρησιμοποιεί ορχήστρα ίδιου τύπου με αυτήν που χρησιμοποιεί κι ο Τσαϊκόφσκι ("συμφωνική"), απλώς λίγο πιο ενισχυμένη. Πόσο διαφορετικό ήχο όμως βγάζει!!

Φυσικά μόνο σε γενικεύσεις μπορεί κανείς να φτάσει παίρνοντας μια τόσο μικρή γεύση, εφόσον ο μουσικός μοντερνισμός μπορεί να έχει και στοιχεία του ρομαντισμού ή και παλαιότερων περιόδων, ανάλογα με τον δημιουργό και το έργο, αλλά σίγουρα θα υπάρχει ένα από τα παραπάνω στοιχεία του.

* Για να είμαστε ακριβέστεροι, η τάση που αρχικά αντιτίθεται στον ρομαντισμό είναι ο εμπρεσιονισμός / ιμπρεσιονισμός, με κυρίαρχο τον Ντεμπισί (Claude Debussy), αλλά κι αυτός εντάσσεται γενικότερα στον μοντερνισμό.

 

[Μιχαλιος]

Ναι Χρύς ευχαριστούμε για την επεξήγηση όπως και τη Μήτις και το Λάγνο.
Νομίζω προτιμώ τον ρεαλισμό και όπως περιγράφεται μέσα από αυτόν η υποκειμενικότητα των πραγμάτων. Ωστόσο δεν έχω διαβάσει και κανέναν μοντερνιστή απ' αυτούς που αναφέρεις πλην του Κάφκα (μόνο τη Μεταμόρφωση) που δεν με ενθουσίασε. Δεν ξέρω βέβαια αν είναι από τα (Μοντρενιστικά;;; ) έργα του.

 

[Φαροφύλακας]

Πολύ ενδιαφέρον, Γλωσσολάγνε, τουλάχιστον για εμένα. Σ' ευχαριστούμε που μπήκες στον κόπο να κάνεις αυτήν την μουσική επέκταση.

Να παρατηρήσω πάντως, πιο πάνω, πως δεν πιστεύω ότι κάθε συγγραφέας που θεωρείται πως ανήκει σε ένα ρεύμα, μοντερνισμό ή άλλο, είχε γνώση αυτού. Πολλοί συγγραφείς υπήρξαν, πράγματι, ενταγμένοι από θέση σε κάποιο ρεύμα, το γεννήσαν, το δημιούργησαν, το διαμόρφωσαν, όμως άλλοι πιστεύω πως απλά γράφανε.

 

[Χρυσηίδα]

πλην του Κάφκα (μόνο τη Μεταμόρφωση) που δεν με ενθουσίασε. Δεν ξέρω βέβαια αν είναι από τα (Μοντρενιστικά;;; ) έργα του.

Σαφώς και είναι. Με πολύ εμφανή μοντερνιστικά στοιχεία. Η Μεταμόρφωση είναι ένα μικρό βιβλίο και η πλοκή του είναι υποτυπώδης. Στην ουσία, δεν συμβαίνει και τίποτα σ' αυτήν την ιστορία. Παρακολουθούμε τον ήρωα, μέσα στο σπίτι πάντα, να προσπαθεί να επιβιώσει, την αδερφή του να τον ταΐζει και τους γονείς του να τον αποφεύγουν. Όλη η ουσία του βιβλίου αυτού βρίσκεται, λοιπόν, όχι στα γεγονότα, αφού αυτά είναι ασήμαντα, αλλά στις εσωτερικές σκέψεις του ήρωα. Αυτή είναι η λεγόμενη υποκειμενική σύλληψη της πραγματικότητας, την οποία βλέπουμε στα μοντερνιστικά έργα.


Λάγνε, όντως πολύ ενδιαφέρουσα η εξήγησή σου για τον μοντερνισμό στη μουσική. Αν μη τι άλλο, κάτι εντελώς χαοτικό στον Στραβίνσκι το άκουσα.

 

[Αντέρωτας]

Απο τα παραπανω εχω να σχολιασω μονο το εξης ασχετο:

Απο τη δεκαετια του 60, στην καθομιλουμενη γλωσσα, η λεξη 'μοντερνος' σημαινει 'σύγχρονος, της μόδας'.
Προσωπικη μου εντυπωση ηταν οτι οι μεγαλυτεροι απλα εχωναν στο τσουβαλι του 'μοντερνου' αυτο που δεν καταλαβαιναν

Δεν ξερω ποσο συνδεονται αυτα.

 

[Τζένεσις Μπάργκελντ]

Για να καταλάβει κάποιος τι ήταν ο Μοντερνισμός, όπως και κάθε λογοτεχνικό ρεύμα, πρέπει να λάβει υπόψη του την εποχή που εμφανίστηκε. Το κίνημα ξεκίνησε στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα, την εποχή δηλαδή που η Ευρώπη άφηνε πίσω της τον ολιγαρχικό φιλελευθερισμό και βγαίναν οι μάζες στο προσκήνιο, στις απαρχές της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης, στο ξεκίνημα της μαζικής κουλτούρας. Την εποχή που εξαφανίστηκαν μια για πάντα οι παλιές βεβαιότητες για τον κόσμο, τον άνθρωπο και την θέση του μέσα σε αυτόν, την εποχή των μεγάλων επαναστατικών ιδεολογιών και της γέννησης της ψυχανάλυσης, της στροφής προς τα μέσα(εφόσον δεν υπάρχει Θεός πια) και σιγά σιγά τον πλήρη κατακερματισμό της κοινωνίας σε άτομα(μια διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από την εποχή της Αναγέννησης).

''Στον μοντερνισμό τώρα οι καλλιτέχνες πιστεύουν ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Πιστεύουν ότι μόνο υποκειμενικά μπορεί ο καθένας να την συλλάβει και να την ερμηνεύσει. Επίσης, θεωρούν ότι δεν υπάρχει τάξη σ' αυτήν την πραγματικότητα, ούτε τακτοποιημένα γεγονότα που συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο. Αντίθετα, πιστεύουν ότι η πραγματικότητα είναι χαοτική, ότι δεν υπάρχει ούτε τάξη, ούτε αρχή - μέση - τέλος, ούτε καμιά ιδιαίτερη συνέπεια στα γεγονότα και στις πράξεις μας.'' Αυτή ακριβώς ήταν η νέα αντίληψη για τον κόσμο και αυτό είχε επιπτώσεις (καλές ή κακές, δεν το εξετάζω) παντού, στην οργάνωση της εργασίας και της παραγωγής, στη φιλοσοφία, στην τέχνη, στην πολιτική, στην επιστήμη, στις κοινωνικές συμπεριφορές κλπ. Οι μοντερνιστές ήταν παιδιά της εποχής τους, όπως όλοι οι λογοτέχνες σε κάθε εποχή.