Μαγικός Ρεαλισμός

[Αμοντιλιάδο]

Διάβασα την Μύτη του Γκόγκολ και είπα να κάνω ένα νήμα για ένα από τα αγαπημένα μου και πιο δύσκολα να οριστούν λογοτεχνικά ρεύματα. Αντιγράφω από wikipedia:

Magic realism or magical realism is an aesthetic style or genre of fiction [1] in which magical elements are blended into a realistic atmosphere in order to access a deeper understanding of reality. These magical elements are explained like normal occurrences that are presented in a straightforward manner which allows the "real" and the "fantastic" to be accepted in the same stream of thought.

[...είναι ένα αισθητικό στιλ ή είδος , στο οποίο μαγικά( =φανταστικά) στοιχεία μπλέκονται σε μια ρεαλιστική ατμόσφαιρα για να παράσχουν μια βαθύτερη αντίληψη της πραγματικότητας. Αυτά τα μαγικά στοιχεία εξηγούνται σαν φυσιολογικές καταστάσεις που παρουσιάζονται με ευθύ τρόπο που επιτρέπει το πραγματικό και το φανταστικό να γίνουν αποδεκτά στην ίδια ροή σκέψεων].

Συμφωνώ απολύτως με τον παραπάνω ορισμό και θα προσέθετα ότι μαγικός ρεαλισμός είναι το φανταστικό που γίνεται αποδεκτό ως ρεαλισμός από τους ήρωες της ιστορίας. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι " Η Μεταμόρφωση" του Κάφκα,οι ιστορίες του Μπόρχες ή το "Εκατό Χρόνια Μοναξιά", ανήκουν στο κύμα αυτό. Ένα από τα πιο όμορφα και αντιπροσωπευτικά κείμενα λέγεται ότι είναι το Πέδρο Πάραμο, του Χουάν Ρούλφο, το οποίο θα το διαβάσω μέσα στις επόμενες μέρες.

Το πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές είναι δύσκολο να διακριθούν τα όρια του μαγικού ρεαλισμού από το καθαρά φανταστικό διήγημα ή και τον ρεαλισμό ακόμα.

Ποια είναι η σχέση σας με αυτό το γοητευτικό (υπο)είδος; Έχετε κάποια σχετικό έργο να προτείνετε;

 

[Μήτις]

Στο μαγικό ρεαλισμό ανήκει λογικά και η Μεταμόρφωση του Κάφκα, έτσι; Η Μύτη νομίζω ήταν απολαυστικότο διήγημα πάντως!

 

[Γλωσσολάγνος]

Χωρίς να το έχω ψάξει και πολύ, έχω την εντύπωση ότι πρόκειται για ένα ρεύμα καθαρά λατινοαμερικάνικο, που γεννήθηκε από αυτήν την πολύ ιδιαίτερη ανάμιξη πολιτισμικών στοιχείων από την Ευρώπη (λόγω των αποίκων), από τις γηγενείς φυλές τής κεντρικής και νότιας Αμερικής, και ίσως από την Αφρική (λόγω των σκλάβων). Σίγουρα έχουν κάποια σχέση με τον μαγικό ρεαλισμό τα ευρωπαϊκά έργα που αναφέρεις, Αμόν; (Εννοώ τη Μεταμόρφωση και τη Μύτη).

 

[Φαροφύλακας]

Έχω την ίδια επιφύλαξη με τον Γλωσσολάγνο. Μήτε την "Μύτη", μήτε την "Μεταμόρφωση" τα έχω για δείγματα μαγικού ρεαλισμού.

Από την άλλη, αυτήν την στιγμή διαβάζω διηγήματα τού Αργεντινού Χούλιο Κορτάσαρ, κι εκεί πράγματι, υπάρχει αυτό που φαίνεται πως ονομάζεται μαγικός ρεαλισμός.

Στον μαγικό ρεαλισμό κυριαρχεί ο ρεαλισμός, και το μαγικό εκδηλώνεται σε επιμέρους στοιχεία. Έτσι, για παράδειγμα, στο "Εκατό Χρόνια Μοναξιά" τού Μάρκες, οι ήρωες και οι καταστάσεις μοιάζουν πραγματικά μα να που μερικοί φτάνουν κάποιες υπεράνθρωπα μεγάλες ηλικίες κι η Ωραία Ρεμέδιος, στα καλά καθούμενα μια μέρα, αναλήπτεται στους ουρανούς. Ομοίως, στο διήγημα "Σίλβια" τού Κορτάσαρ, τα πάντα είναι ρεαλιστικά μα νά που εμφανίζεται ένα κορίτσι που το βλέπουν μοναχά ο αφηγητής και τα παιδιά αλλά όχι οι υπόλοιποι ενήλικες.

Στην Μύτη, ήρωας είναι μια μύτη που περπατά, που πηγαίνει να εξυπηρετηθεί στις διάφορες υπηρεσίες κτλ. (αν θυμάμαι καλά) και όμοια στην μεταμόρφωση κάποιος ξυπνάει και βλέπει πως έχει μεταμορφωθεί σε έντομο! Δεν νομίζω πως πρόκειται γι' αυτό που ονομάζουμε μαγικό ρεαλισμό.

 

[Φένια]

Είναι και δικό μου (πολυ) αγαπημένο λογοτεχνικό είδος. Κλασσικό έργο είναι το "Μαιτρ και Μαργαρίτα" του Μπουλγκάκωφ, το οποίο και μας σχολίασε πρόσφατα ο Φάρος σε σχετικό νημάτιο. Ενας ακόμη σημαντικός εκπρόσωπος είναι ο E.T.A. Hoffmann με τα "παραμύθια" του. Ακόμα και οι Σαίξπηρ (Μάκβεθ) και Γκαίτε (Φάουστ) θα έλεγα ότι μπορούν να συμπεριληφθούν στην κατηγορία αυτή. Και ο Φώκνερ υπηρέτησε το είδος.

 

[Πεταλούδα]

Αν κατανόησα σωστά τι σημαίνει μαγικός ρεαλισμός, νομίζω ότι εμπεριέχονται στοιχεία του στα βιβλία της Ιζαμπέλ Αλιέντε. Ένα από τα βιβλία της "Το σπίτι των πνευμάτων" εξιστορεί μέσα από την ζωή μιας οικογένειας την γενικότερη πολιτική κατάσταση μιας χώρας, που μπορεί να είναι η Χιλή. Μέσα στα πρόσωπα είναι η Κλάρα η διορατική που μετακινεί αντικείμενα, βλέπει το μέλλον, προαναγγέλνει θανάτους, σεισμούς κτλ. Μικρό απόσπασμα:

"... H ικανότητα της Κλάρας να μετακινεί αντικείμενα χωρίς να τ΄αγγίζει δε χάθηκε με την περίοδο, όπως προφήτευε η νταντά, αντίθετα γινόταν ολόενα πιο μεγάλη, ώσπου απόχτησε τέτοιαν εξάσκηση, ώστε να χτυπάει τα πλήκτρα του πιάνου με το καπάκι κλεισμένο, αν και ποτέ δεν μπόρεσε να μετακινήσει το ίδιο το όργανο μες στο σαλόνι, όπως εκείνη επιθυμούσε".

 

[Χρυσηίδα]

Συμφωνώ απολύτως με τον παραπάνω ορισμό και θα προσέθετα ότι μαγικός ρεαλισμός είναι το φανταστικό που γίνεται αποδεκτό ως ρεαλισμός από τους ήρωες της ιστορίας. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι " Η Μεταμόρφωση" του Κάφκα...

Μόντι, νομίζω ότι αυθαιρετείς με το στοιχείο που προσθέτεις στον ορισμό.

Για να τα πάρουμε ένα - ένα, η Μεταμόρφωση σίγουρα δεν ανήκει στον μαγικό ρεαλισμό, ούτε και ο Σαίξπηρ που αναφέρει η Φένια παρακάτω. Για Φώκνερ και Μπουλκάκωφ δεν ξέρω, γιατί δεν τους έχω διαβάσει.

Τα Εκατό Χρόνια Μοναξιάς αναφέρονται παντού ως το καλύτερο παράδειγμα μαγικού ρεαλισμού, και όπως είπε και ο Λάγνος είναι ένα ρεύμα το οποίο υπηρέτησαν κυρίως λατινοαμερικάνοι. Προσωπικά, δεν έχω διαβάσει ούτε ένα βιβλίο που να ανήκει στο είδος, απ' όσο μπορώ να θυμηθώ τουλάχιστον, οπότε αν και μου είναι εύκολο να αναφέρω τα στοιχεία του μαγικού ρεαλισμού, δεν μπορώ να φέρω καθόλου παραδείγματα.

Ποια η διαφορά του με την αμιγώς φανταστική λογοτεχνία: Δεν είναι καθόλου δύσκολο να διακριθούν. Στην φανταστική λογοτεχνία έχουμε έναν κόσμο πλασμένο από τον συγγραφέα από την αρχή. Πχ. η Μέση Γη του Τόλκιν.

Στον μαγικό ρεαλισμό το σκηνικό υπάρχει, είναι μια υπαρκτή πόλη, χώρα, εποχή, οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι, αλλά σε κάποια σημεία έχουμε την προσθήκη κάποιων φανταστικών στοιχείων (πχ. ένα φάντασμα, μια νεράιδα κλπ), το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή.

Συνήθως, αυτό το φανταστικό στοιχείο στρατολογείται από τον συγγραφέα, για να προσφέρει μια άλλη οπτική του κόσμου μας στον αναγνώστη. Πώς, δηλαδή, θα μπορούσε να φαίνεται ο κόσμος μας, οι σχέσεις μας κλπ σε ένα τέτοιο φανταστικό πλάσμα.

Τώρα, όσον αφορά τη Μεταμόρφωση: δεν πρέπει να συγχέουμε τον σουρρεαλισμό και την ειρωνική ματιά με τον μαγικό ρεαλισμό. Ο Κάφκα καυτηριάζει, ειρωνεύεται, μέσα από μία συμβολική κατάσταση. Δεν είναι το ίδιο.

Ο μαγικός ρεαλισμός δεν ειρωνεύεται, είναι απόλυτα σοβαρός και προσπαθεί μέσα από διάφορες οπτικές να απαντήσει στα διαχρονικά, υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου.

Γενικότερα, δεν με τράβηξε ποτέ αυτό το είδος γραφής και κάποιες φορές που προσπάθησα να διαβάσω κάτι αυτού του είδους δεν τα κατάφερα. Θα είχε ενδιαφέρον, Μόντι, όταν διαβάσεις το Πέδρο Πάραμο, να μας πεις εντυπώσεις και στοιχεία του μαγικού ρεαλισμού στο βιβλίο.

Σημ. Δεν έχω διαβάσει ούτε τη Μύτη του Γκόγκολ, αλλά από αυτά που παραθέτει ο Φάρος παραπάνω υποθέτω ότι και γι΄αυτό το βιβλίο ισχύουν αυτά που είπα και για τη Μεταμόρφωση.

 

[Φένια]

Χρυσ, σίγουρα είσαι η πλέον κατηρτισμένη επί του θέματος και μου φαίνονται πολύ σωστά όσα γράφεις. Αλλά ο Σαίξπηρ στον Μάκβεθ ακριβώς αυτό δεν κάνει? Ενώ περιγράφει μία πολύ ρεαλιστική κατάσταση, παρεμβάλει τις μάγισσες που βλέπουν τους θνητούς από ψηλά και κάνουν ξόρκια, ανακατεύουν καζάνια, κατόπιν επιστρέφει στον πραγματικό κόσμο της ένοχης Λαίδης. Νομίζω ότι είναι το ίδιο, απλώς αναφέρεται σε μία εποχή 400 χρόνια πριν τη δική μας, οπότε όλη η ατμόσφαιρα είναι διαφορετική.

 

[Αμοντιλιάδο]

Όταν είπα ότι είναι δύσκολο να καθοριστούν τα όρια, το εννοούσα και το πιστεύω. Αυτό φαίνεται και από τη "διαφωνία" που έχουμε εδώ, αλλά και λίγο στους ορισμούς να ανατρέξετε θα δείτε ότι οι επικαλύψεις με συγγενικά είδη είναι πολύ σημαντικές. Επίσης, το ότι το δούλεψαν κυρίως οι λατινοαμερικάνοι δεν σημαίνει ότι δεν το βρίσκουμε και σε άλλους, ή τουλάχιστον σπέρματα αυτού. Αμιγείς ταμπέλες δεν υπάρχουν στην τέχνη, πόσω μάλλον στη λογοτεχνία.

Το ότι η "Μύτη" είναι μαγικός ρεαλισμός ή έχει στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, το διάβασα και σε ανάλυση του διηγήματος , η οποία απλώς υποστήριξε την δική μου άποψη. Είναι μια μύτη που περιφέρεται στην πόλη ντυμένη σαν δημόσιος υπάλληλος και αυτό γίνεται αποδεκτό σαν κάτι φυσιολογικό. Για μένα αυτό είναι καθαρός μαγικός ρεαλισμός. Επίσης, και για τον Κάφκα το γράφει στο wiki (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι απαραίτητα και σωστό, βεβαίως) αλλά είμαι σίγουρος και αλλού θα το αναφέρει.

Γιατί στην Μύτη και στη Μεταμόρφωση δεν κυριαρχεί ο ρεαλισμός, δηλαδή; Αν εξαιρέσεις τα μεμονωμένα φανταστικά στοιχεία (μια μύτη που περπατάει και μια κατσαρίδα) όλα τα άλλα είναι απολύτως ρεαλιστικά. Ποιος το είπε ότι ο μαγικός ρεαλισμός δεν ειρωνεύεται; Μια τέτοια δήλωση μου φαίνεται πολύ υποκειμενική, η ειρωνεία είναι ένα στοιχείο ύφους που δεν μπορώ να φανταστώ ότι καπελώνεται από το ένα ή το άλλο είδος!

Έχω γράψει κι εγώ μερικά που πιστεύω ότι μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι. Ίσως ανεβάσω κάποιο και να συζητήσουμε σχετικά.

 

[Γλωσσολάγνος]

Είναι μια μύτη που περιφέρεται στην πόλη ντυμένη σαν δημόσιος υπάλληλος (...)

Ώστε κι εδώ έχει στο στόχαστρο τους δημοσίους υπαλλήλους; Πωπω, μιλάμε τους είχε τσακίσει...!! Αλήθεια, καλή η μετάφραση της Μύτης; Δεν την έχω διαβάσει ποτέ.

 

[Φαροφύλακας]

Διότι, Αμοντιλιάδο, όπως έγραψα και πιο πάνω, στον μαγικό ρεαλισμό το έργο είναι κυρίως ρεαλιστικό και το μαγικό στοιχείο είναι περιστασιακό, ας πούμε, στην άκρη. Ενώ, βέβαια, στην Μύτη και στην Μεταμόρφωση, που αναφέρεις, το μαγικό στοιχείο είναι κεντρικό και πρωταγωνιστικό.

Επίσης πρόκειται για ρεύμα και άρα έχει χρονικά, κι ενδεχομένως και γεωγραφικά όρια. Ο μαγικός ρεαλισμός είναι λογοτεχνικό στιλ τού αγαπημένου μας 20ού αιώνα και έτσι κι ο Μάκβεθ θα μείνει απόξω.

Η λογοτεχνία είναι μια τέχνη που πάντα έπλεκε το αληθινό με το φανταστικό. Αυτό δεν σημαίνει πως τα άπαντα τής λογοτεχνίας είναι μαγικός ρεαλισμός. Ο μαγικός ρεαλισμός έχει τις δικές του λεπτές αποχρώσεις και νομίζω πως λίγο Μάρκες να διαβάζεις μπαίνεις αμέσως στο νόημα, τα Εκατό Χρόνια Μοναξιά είναι πράγματι ο ορισμός τού μαγικού ρεαλισμού. Κατά το δικό μου λογοτεχνικό αισθητήριο η γκογκολική Μύτη και η Καφκική Μεταμόρφωση τίποτα δεν έχουν να κάνουν με τον μαγικό ρεαλισμό (και συμφωνώ εδώ πολύ με την Χρυσηίδα).

 

[Αμοντιλιάδο]

Λάγνε, η μετάφραση που διάβασα εγώ ήταν Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, ΚΕΔΡΟΣ. Πολύ καλή.

Δεκτή η γνώμη σου, όπως δεκτή και η δική μου. Το αντικειμενικό είναι ότι επειδή εμφανίστηκε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι δεν μπορεί να ισχύσει και σήμερα ή κάπου αλλού. Δηλαδή σήμερα δεν έχουμε σουρρεαλιστικά ή ρομαντικά έργα, επειδή η εποχή τους έχει περάσει; Τι θα τα πούμε, δλδ, (μετα)μοντέρνα; Η τεχνοτροπία, το περιεχόμενο και το ύφος δεν λένε ΄΄ωπ, κάτσε, δεν είμαστε 20ο αιώνα ούτε στην Λ. Αμερική, δεν μπορείς να μας χρησιμοποιήσεις΄΄.

 

[Χρυσηίδα]

Δεκτή η γνώμη σου, όπως δεκτή και η δική μου.

Μόντι, σε κάποια θέματα δυστυχώς, αυτό που λες δεν έχει ισχύ. Όπως δεν μπορούμε να αποκαλέσουμε τον Παλαμά μοντερνιστή, ούτε τον Ελύτη ρομαντικό, έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Κάφκα είναι εκπρόσωπος του μαγικού ρεαλισμού. Είναι λάθος και αν κάνεις αυτό που σου προτείνει ο Φάρος παραπάνω, να διαβάσεις δηλαδή ένα βιβλίο που γνωρίζεις εκ των προτέρων ότι ανήκει στο είδος αυτό, τότε σίγουρα θα καταλάβεις γιατί ο Κάφκα δεν είναι.

Γιατί στην Μύτη και στη Μεταμόρφωση δεν κυριαρχεί ο ρεαλισμός, δηλαδή; Αν εξαιρέσεις τα μεμονωμένα φανταστικά στοιχεία (μια μύτη που περπατάει και μια κατσαρίδα) όλα τα άλλα είναι απολύτως ρεαλιστικά. Ποιος το είπε ότι ο μαγικός ρεαλισμός δεν ειρωνεύεται; Μια τέτοια δήλωση μου φαίνεται πολύ υποκειμενική, η ειρωνεία είναι ένα στοιχείο ύφους που δεν μπορώ να φανταστώ ότι καπελώνεται από το ένα ή το άλλο είδος!

Εγώ το λέω, σε μια προσπάθεια να σου εξηγήσω τη διαφορά. Ας γίνω πιο σαφής: τι ακριβώς είναι η Μεταμόρφωση; Είναι ένα βιβλίο που από την πρώτη σελίδα ως την τελευταία περιγράφει μια αδύνατη / παράλογη κατάσταση. Αυτό το παράλογο πρωταγωνιστεί, είναι όλη η ουσία και η κεντρική ιδέα του βιβλίου, είναι η ραχοκοκαλιά πάνω στην οποία στηρίζεται κάθε επεισόδιο, κάθε κατάσταση, κάθε διάλογος, κάθε χαρακτήρας. Αν αφαιρεθεί αυτό, όλο το βιβλίο καταρρέει. Δεν είναι κάτι που έρχεται να μας ξαφνιάσει εμβόλιμα και μετά φεύγει. Αυτομάτως, λοιπόν, η Μεταμόρφωση έρχεται σε σύγκρουση με τον ορισμό που μας δίνεις, ο οποίος είναι ολόσωστος και τον έχουμε επαναλάβει και εγώ και ο Φάρος με άλλα λόγια.

Στους ορισμούς, όμως, είθισται να μην προσθέτουμε πράγματα. Εκεί έχεις κάνει τη σύγχυση. Δεν μπορούμε να ξεχειλώνουμε έναν ορισμό για να χωρέσουμε κάτι στα πλαίσιά του.

Η τεχνοτροπία, το περιεχόμενο και το ύφος δεν λένε ΄΄ωπ, κάτσε, δεν είμαστε 20ο αιώνα ούτε στην Λ. Αμερική, δεν μπορείς να μας χρησιμοποιήσεις΄΄

Έτσι, ακριβώς. Όταν μιλάμε για ένα αισθητικό ρεύμα, μιλάμε για τεχνοτροπία, περιεχόμενο, ύφος. Αυτό το ύφος που κάνει την Αλιέντε, την οποία ανέφερε η Πεταλούδα, να ανήκει στο είδος, ενώ τον Σαίξπηρ που ανέφερε η Φένια όχι. Το ύφος, η τεχνοτροπία και η γλώσσα δεν θα μας πουν εμάς "ωπ, κάτσε, δεν μπορείς να μας χρησιμοποιήσεις γιατί δεν είσαι Λατινοαμερικάνος του 20ου αιώνα", απλώς δύσκολα θα θελήσουμε εμείς να το χρησιμοποιήσουμε, γιατί δε μας εκφράζει. Γιατί οι λόγοι που δημιούργησαν τον μαγικό ρεαλισμό, δε μας αγγίζουν. Τους λόγους αυτούς τους περιέγραψε εύστοχα ο Λάγνος. Εγώ να αντιγράψω απλώς από το βιβλίο Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία του Μάρτιν Τρέιβερς (Martin Travers), 2005, εκδόσεις Βιβλιόραμα:

"Η συγκεκριμένη γραφή έχει τις καταβολές της στη Νότια Αμερική, αλλά κυρίως ενσαρκώνει το αίσθημα εκείνο της διαφορετικότητας, το οποίο βίωσαν πολλές εθνικές μειονότητες και άλλες ομάδες που περιθωριοποιήθηκαν από τη δυτική πνευματική παράδοση"

Τελικά, πρέπει να τονίσουμε ότι τα αισθητικά ρεύματα στη λογοτεχνία διαδέχονται το ένα το άλλο παρακολουθώντας από κοντά την εξέλιξη του ανθρωπότητας και της ανθρώπινης σκέψης και αντανακλώντας ιστορικές συγκυρίες, τάσεις και εποχές. Ο ρομαντισμός εμφανίστηκε τότε που εμφανίστηκε, γιατί υπήρχαν συγκεκριμένοι λόγοι και γιατί τον ευνόησαν συγκεκριμένες συγκυρίες. Το ίδιο συνέβη και με τον ρεαλισμό, το ίδιο και με όλα τα άλλα ρεύματα. Δεν γίνεται όμως να εξηγήσω τους λόγους γένεσής τους εδώ. Γι’ αυτά τα πράγματα υπάρχουν πάρα πολλά επιστημονικά και κατατοπιστικότατα βιβλία.

Φυσικά και υπάρχουν παλινδρομήσεις, φυσικά και υπάρχουν πρωτοπόροι ή καλλιτέχνες που στέκουν μόνοι τους στην εποχή τους. Αλλά το να αποκαλούμε εμείς εδώ τον Κάφκα και τον Σαίξπηρ εκπροσώπους του μαγικού ρεαλισμού είναι ανακρίβεια και γι’ αυτό προσπαθώ να το ξεδιαλύνω.

Επιστρέφοντας, λοιπόν, στον μαγικό ρεαλισμό, θα σημειώσω κάποια ονόματα και κυρίως κάποια έργα που ανήκουν εδώ, τα οποία αντιγράφω από το ίδιο βιβλίο:

"Στους σημαντικότερους συγγραφείς του είδους συγκαταλέγονται οι: Αλέχο Καρπεντιέρ με τα Χαμένα Βήματα, Κάρλος Φουέντες με την Πιο Διάφανη Περιοχή, Χόρχε Λουίς Μπόρχες με τις Μυθοπλασίες και Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες με τα Εκατό Χρόνια Μοναξιάς. Επίσης κάποιοι από τους πολυγραφότερους εκπροσώπους της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας: ο Γκύντερ Γκρας, ο Ίταλο Καλβίνο, ο Σαλμάν Ρούσντι, ο Τόμας Μπέρνχαρντ, ο Μισέλ Τουρνιέ και ο Ντ. Μ. Τόμας"

Σημ. Το όνομα του Κάφκα αναφέρεται πολλές φορές στο βιβλίο, αλλά σε εντελώς άλλα κεφάλαια. Μια δεύτερη πηγή στην οποία ανέτρεξα μετά την χτεσινοβραδινή συζήτηση για να βεβαιωθώ ότι ο Κάφκα δεν ανήκει στο είδος είναι το Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων του M. X. Έιμπραμς (M. H. Abrams), 2005, εκδόσεις Πατάκη.

 

[Οπερα]

Χρύσα,μού αρεσε πολυ η αναρτηση σου...οι καλοι λογαριασμοι κανουν τους καλους φιλους...

μιας και αναφερθηκε καμποσες φορες το ονομα Καφκα,χωρις να εχω διαβασει τα απαντα του,εχω την εντυπωση οτι θα ηταν μεγαλη αδικια να τον δουμε σον "μαγικο-ρεαλιστη"...στα εργα του,περισσοτερο μού θυμιζει την προσπαθεια καποιου,που βρισκεται στο αυτιστικο φασμα,να δειξει αυτη την αδυναμια πραγματικης επικοινωνιας....η αδυναμια του να ερμηνευσει σωστα τις προθεσεις των αλλων τον αναγκαζει να ειναι αμφισημος στη συμπεριφορα του(πχ ανθρωπος-κατσαριδα)...κι αυτο με τη σειρα του οδηγει σε φαυλο κυκλο παρανοησης,στερησης μιας ζεστης φωλιας,απομονωσης,ενιοτε μεχρι θανατου(Δικη)

 

[Αμοντιλιάδο]

Διαφωνώ, πολύ απλά. Κατ΄αρχάς, δεν υποστήριξα ότι ο Κάφκα στο σύνολο του έργου του είναι μαγικός ρεαλιστής, αλλά ότι η Μεταμόρφωση έχει στοιχεία του είδους. Επιπλέον, πράγματι υπάρχουν χωρία όπου εκφράζεται άποψη με την δική μου. Ενδεικτικά, από το wiki ξανά.

Critics have interpreted Kafka's works in the context of a variety of literary schools, such as modernism, magic realism and so on.

[Οι κριτικοί έχουν ερμηνεύσει το έργο του Κάφκα στο πλαίσιο μιας ποικιλίας λογοτεχνικών σχολών, όπως ο μοντερνισμός, ο μαγικός ρεαλισμός κ.ά.]

Δεν λέω ότι στηρίζω την άποψή μου σε αυτά, απλώς βρίσκω υποστηρικτές. Και γενικά θα βρείτε αρκετές αναλύσεις που να συμφωνούν.

Επιμένω, επίσης, ότι τα όρια των ειδών δεν είναι σε καμία περίπτωση ξεκάθαρα. Μερικοί διαφωνούν ότι το 1984 είναι Επ. Φαντασία ή άλλοι λένε ότι Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι είναι ( γκόθικ) τρόμος-άλλοι όχι-, και γενικά σε ταινίες και βιβλία πολλές φορές δεν είναι εύκολο να βάλεις την ταμπέλα του ενός ή του άλλου είδους. Σουρρεαλισμός, φανταστικό, μαγικός ρεαλισμός, όλα αυτά είναι πολύ συγγενικά είδη και δεν είναι καθόλου εύκολο να τα διαχωρίσεις, τουλάχιστον όχι πάντα. Υπάρχουν και διαβαθμίσεις εντός του είδους: αν διαβάσω το Πέδρο Πάραμο κι έχει μια συγκεκριμένη φόρμα, δεν σημαίνει ότι όποιο άλλο κείμενο δεν ακολουθεί την ίδια φόρμα δεν είναι είναι μαγικός ρεαλισμός. Ρεαλισμό γράφει και ο Ντοστογιέφσκη και ο Στάινμπεκ και ο Ζολά (νατουραλισμός, κυρίως) αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι άμα διαβάσεις τον έναν περιμένεις και τον άλλον να είναι το ίδιο. Όπως και, φυσικά, δεν συμβαίνει.

 

[Φαροφύλακας]

Ο Κάφκα είναι ένας από τους τρεις πιο αγαπημένους μου συγγραφείς. Νομίζω πως δεν υπάρχει κάτι δικό του που δεν έχω διαβάσει (τουλάχστιον μία φορά) με εξαίρεση μοναχά τις επιστολές του προς την Ότλα και την Μίλενα, στις οποία έχω ρίξει μονάχα αποσπασματικές ματιές. Αυτό βέβαια δεν με κάνει σε καμιά περίπτωση αυθεντία.

Κι ενώ έχεις δίκιο, Αμοντιλιάδο, πως τα όρια ενός είδους είναι δύσκολο να καθοριστούν, ο Κάφκα, κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν έχει τίποτα (μα τίποτα) να κάνει με μαγικό ρεαλισμό. Και ειδικά η Μεταμόρφωση.

Στον μαγικό ρεαλισμό η πλοκή είναι κατά κύριο λόγο ρεαλιστική και το μαγικό στοιχείο περιστασιακό. Στην Μεταμόρφωση το μαγικό στοιχείο, εδώ που τα λέμε, δεν είναι καν μαγικό: είναι σουρρεαλιστικό και υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο. Επίσης, δεν είναι περιστασιακό αλλά, όπως πολύ σωστά παρατήρησε η Χρυσηίδα, αποτελεί την σπονδυλική στήλη τού διηγήματος.

Όμοια, μήτε κι ο Μαιτρ κι η Μαργαρίτα τού Μπουλγκάκοφ, που ανάφερε η Φένια πιο πάνω, θεωρώ πως έχει τίποτα να κάνει με μεγικό ρεαλισμό. Πρόκειται για ένα εξωφρενικό παραμύθι με δαίμονες και μάγισσες (όμορφες μάγισσες που πετάνε γυμνές πάνω σε σκούπες ;) ) από την αρχή ως το τέλος.

Ο μαγικός ρεαλισμός είναι κατά κύριο λόγο αυτό ακριβώς: ρεαλισμός! Ενώ η Μύτη, η Μεταμόρφωση και ο Μαιτρ κι η Μαργαρίτα είναι κατά κύριο λόγο παραμύθια, καθόλου μα καθόλου ρεαλιστικά.

Θεωρώ πως πρόκειται για παρανόηση. Πάντως μας έδωσε έναυσμα για μια καλή κουβέντα!

 

[Αριάδνη]

Βρε παιδιά το ''ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας'' μόνο μαγικό ρεαλισμό δεν είχε το βιβλίο! το αντίθετο, ένιωθα οτι ανέπνεα την σκόνη που στοιβάζονταν στο μυθηστόρημα ανα πάσα στιγμή και οτι άκουγα το χλιμιντρισμα των αλόγων και το συνοθηλευμα των κουνουπιών πίσω στα καπουλια τους! όλα ηταν τόσο αφόρητα ρεαλιστικά!

να πω την μαυρη μου αλήθεια, δεν μου πολυάρεσε το συγκεκριμένο βιβλίο, μαγικο ρεαλισμό νομίζω έχει γράψει ο Κρόνιν αν και εν πολλοίς και αυτός την βιογραφία του κατέγραφε, αλλα στα ''ωριμα χρόνια'', υπάρχει μια νοσταλγική διαθεση που εμπλέκεται στο τέλος με τον μύθο, το ''κάστρο ''του, ήταν σκληρό!

 

[Μήτις]

Είχα διαβάσει πρόσφατα το Σπίτι των πνευμάτων και διαβασα χτες ξανά στα γρήγορα τη Μεταμόρφωση και όντως συνειδητοποίησα τη διαφορά που λέει η Χρυς. Σκεφτόμουν επίσης πως τα Ανεμοδαρμένα Ύψη έχουν στοιχεία μαγικού ρεαλισμού αλλά δε ξέρω αν μπορούμε να το κατατάξουμε σε αυτό το είδος.

 

[Αριάδνη]

μιας και μιλάμε για τους λατινοαμερικανους και Ισπανόφωνους συγγραφείς τους βρισκω οτι έχουν θετικό ρεαλισμό, σε συνδυασμό με ιδεαλισμό αλλα εσείς ξερετε καλυτερα!

 

[Αμοντιλιάδο]

Τέλειωσα το Πέδρο Πάραμο, που ήταν πολύ καλό και ξεχωριστό, και για να καταλάβετε αυτό που σας λέω, ακόμα και για αυτό υπάρχουν απόψεις ότι δεν είναι μαγικός ρεαλισμός. Δυστυχώς ή ευτυχώς ( ευτυχώς, θα έλεγα εγώ) δεν είναι μαθηματικά η λογοτεχνία για να πεις "αυτό το βιβλίο είναι μιγαδικός αριθμός" και να ξεμπερδεύεις. Στη νουβέλα αυτή βλέπουμε μια πόλη γεμάτα από φαντάσματα, στοιχειώματα, οράματα και αναμνήσεις, με σαφείς νύξεις όμως για διαστρέβλωση της πραγματικότητας από τον πρωταγωνιστή, οπότε αυτομάτως μπορεί να μην έχουμε το "μαγικό" που απαιτείται. Θεωρητικά ανήκει (και είναι, για μένα) στο ρεύμα, ωστόσο θέλω να πω ότι δεν είναι καθόλου ευκρινή τα πράγματα. Αξίζει να το διαβάσετε, πάντως.