Τίτλος: Στου Χατζηφράγκου
Συγγραφέας: Κοσμάς Πολίτης
Εκδόσεις: ΔΟΛ
Έτος έκδοσης: 2013
Έτος πρώτης έκδοσης: 1963, εκδ. Α. Καραβία
Διαστάσεις: 17x12
Αριθμός σελίδων: 478
ISBN: 978-960-503-275-3
Ήταν στο αναγνωστικό της Ε’ ή της Στ’ Δημοτικού; Δεν θυμάμαι ακριβώς. Τόσα χρόνια μετά, όμως, είχα ακόμα έντονη τη θύμηση από τον αγώνα δρόμου των παιδιών, ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου», το οποίο είχε περιληφθεί στο σχολικό βιβλίο. Μικρό και ελάχιστα αντιπροσωπευτικό, αρκετό όμως για να σε βάλει στο κλίμα ενός ιδιαίτερου μυθιστορήματος, το οποίο διάβασα επιτέλους ολόκληρο αυτές τις μέρες.
Γιατί είναι ιδιαίτερο; Διότι κεντρικός ήρωας δεν υπάρχει. Ούτε πλοκή. Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι η ίδια η Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα, όχι μέσω βαρύγδουπων περιγραφών, αλλά μέσα από τη συρραφή καθημερινών περιστατικών που λαμβάνουν χώρα το 1902, σε μία από τις πιο λαϊκές ελληνικές συνοικίες της. Μέσα από τις απλές, καθημερινές περιπέτειες του Σταυράκη και του Αρίστου, του παπα-Νικόλα και του παπα-Νέστορα, του Παντελή και της σιόρας Φιόρας, αναδεικνύεται η πόλη στην οποία μεγάλωσε και γαλουχήθηκε ο συγγραφέας, το πλούσιο εμπορικό λιμάνι της Σμύρνης με τους χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν υπό τον φόβο των Τούρκων και ανάμεσα σε Φράγκους, Εβραίους και Αρμένηδες, είκοσι ακριβώς χρόνια πριν την καταστροφή.
Το σμυρναίικο ιδίωμα, το οποίο χρησιμοποιείται κατά κόρον από τον Πολίτη σε όλη την έκταση το βιβλίου, θα δυσκολέψει πολλούς αναγνώστες –όπως δυσκόλεψε κι εμένα. Είναι, ωστόσο, βασικό συστατικό για να βγάζει το μυθιστόρημα αυτό το ξεχωριστό «άρωμα» από Σμύρνη. Είναι φύσει αδύνατο, για όποιον έχει πάρει μια μικρή, έστω, γεύση από την πόλη προ της καταστροφής, μέσα από φωτογραφίες και ντοκιμαντέρ, να μην ξαναφέρει στο μυαλό του εκείνες τις εικόνες όταν θα «αφήνεται» στο διάβασμα των σελίδων αυτού του υπέροχου βιβλίου. Κάποιες περιγραφές, μάλιστα, όπως αυτή της Καθαράς Δευτέρας με τα αμέτρητα τσερκένια (χαρταετούς) που μοιάζουν να σηκώνουν ολόκληρη την πολιτεία στον ουρανό, είναι ικανές να συγκινήσουν ακόμα και τον πιο «σκληρό» αναγνώστη.
Ακόμα πιο συγκλονιστικό, βέβαια, είναι το εμβόλιμο κεφάλαιο «Πάροδος», όπου ο Πολίτης κάνει άλμα στον χρόνο. Μεταφέρεται στο 1962, όπου ένας από τους πιτσιρικάδες με δευτερεύοντα ρόλο στο μυθιστόρημα, ηλικιωμένος πια στην Αθήνα, εξιστορεί την αποφράδα βραδιά της καταστροφής όπως ο ίδιος την έζησε. Το πελώριο «γιατί», βέβαια, ταλαιπωρεί σε διάφορα σημεία του βιβλίου και τον συγγραφέα, ο οποίος στο τελευταίο κεφάλαιο μοιάζει να ξεσπάει και να εκφράζει το παράπονό του για τους Έλληνες ηγέτες και τον «μικροπολιτικό» τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το μικρασιατικό ζήτημα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει:
«Οι πολιτικοί βγάλανε λόγους, βγάλανε απ’ τη μέση και μερικούς αντίθετους, οι εφημερίδες δημοσιέψανε άρθρα, οι εθνικοί βάρδοι γράψανε ποιήματα. Όλοι αυτοί, τα κόμματα, η εξουσία, έστω κι αν πονέσανε ξώπετσα εκείνη την ιδέα στον αέρα (…), κανένας τους δεν πόνεσε τον τόπο, τον άνθρωπο, τον άνθρωπο. Δυο πάθη, δυο συμφέροντα, δυο παρατάξεις, δυο κόμματα που μάχονταν για την εξουσία ή, έστω –για τους απλοϊκούς– δυο ιδεολογίες είχαν αντιπαραταχθεί, χτυπηθήκανε λυσσασμένα, γίναν αιτία να ρημαχτεί, να ματοκυλιστεί ο τόπος, εκείνος ο όμορφος τόπος, ο ξένος αχερώνας, που ήτανε γι’ αυτούς ο στίβος, ένας στίβος ιδεατός, τίποτα περισσότερο. Και φέρανε το ξερίζωμα».
* Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εξής εκδόσεις: «Βιβλιοπωλείο της Εστίας», «Ύψιλον» και «Πελεκάνος».
Last edited:
