Παρακολούθησα χθες την ομιλία της διακεκριμένης ιστορικού Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ σχετικά με το παραπάνω θέμα και εντυπωσιάστηκα. Επί δύο ώρες, η προικισμένη ομιλήτρια βομβάρδισε ένα εκστατικό κοινό με έναν ποταμό πληροφοριών. Πολλά από αυτά που είπε μου ήταν άγνωστα, αν και είμαι γέννημα- θρέμμα Θεσσαλονικιά. Σκέφτηκα λοιπόν ότι αξίζει τον κόπο να παραθέσω κάποια στοιχεία που συγκράτησα, ελπίζοντας ότι θα βρήτε το θέμα ενδιαφέρον.
Η Θεσσαλονίκη έχει υπερδιχιλιετή ιστορία. Πάντοτε υπήρξε σημαντικό αστικό κέντρο και λιμάνι. Αλλά η μεγαλύτερη ακμή της ήταν κυρίως στα Βυζαντινά χρόνια- από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα. Υπήρξε η αρχική επιλογή του Μεγάλου Κωνσταντίνου για έδρα της αυτοκρατορίας του, τελικά βέβαια επελέγη ως καταλληλότερη τοποθεσία η Κωνσταντινούπολη.
Κατά την ιστορικό, στους ρωμαικούς χρόνους, η πρωτεύουσα -και η εξουσία- ήταν εκεί όπου βρισκόταν ο αυτοκράτορας. Στο Βυζάντιο όμως, όποιος κατείχε την Πόλη -τη Βασιλεύουσα- είχε και την εξουσία. Αντίστοιχα, εκείνος που διοικούσε τη Θεσσαλονίκη ήταν ο δεύτερος τη τάξει ισχυρός άνδρας της αυτοκρατορίας, εξ ου και ο τίτλος της ως Συμβασιλεύουσα, τον οποίο και διατήρησε καθ' όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντοτε πολυ-πολιτισμική πόλη, όπου πολλές εθνότητες συμβίωναν αρμονικά και ήκμαζαν. Οι Σλαβικοί πληθυσμοί που κατέκλυζαν την Μακεδονική ύπαιθρο δεν εισέβαλαν και δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ στη Θεσσαλονίκη (ούτε σε καμμία άλλη Μακεδονική πόλη), που ήταν οχυρωμένη πίσω από ψηλά τείχη. Ο πληθυσμός της αποτελείτο κυρίως από Ελληνες (που ονομάζονταν Ρωμιοί τότε, εκ του "Ρωμαίος"), Φράγκους, Αρμένιους και Εβραίους. Στο πέρασμα των αιώνων, η Θεσσαλονίκη κατελήφθη από διάφορους κατακτητές, από Γενοβέζους μέχρι και Νορμανδούς (μόλις για επτά μήνες, γύρω στα 1.300). Οι τελευταίοι ήταν οι αγριότεροι όλων, κατέσφαξαν τους ντόπιους και κατέκαψαν την πόλη. Οι Τούρκοι την κατέλαβαν, αν θυμάμαι καλά, γύρω στο 1430. Το δε μοναδικό Τούρκικο μνημείο της Θεσσαλονίκης, είναι αυτό που σήμερα είναι το σύμβολο της, ο Λευκός Πύργος, μία πρώην φυλακή των γενίτσαρων (κι αυτό ενώ διαθέτει πλήθος αξιολογότατων μνημείων, κυρίως Ρωμαικών).
Η σπουδαιότητα της Θεσσαλονίκης φαίνεται και από το πλήθος των μεγάλων δρόμων που τη συνέδεαν με τους σημαντικότερους προορισμούς της ευρύτερης περιοχής. Εκτός της Εγνατίας οδού, που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και κατέληγε στην Πόλη, υπήρχε σημαντικότατος δρόμος που έφθανε μέχρι τον Καύκασο. Χαρακτηριστικά λέγεται, ότι ο δρόμος προς το Βελιγράδι είχε συνεχή κίνηση από άμαξες που μετέφεραν εμπορεύματα. Υπήρχαν όλα τα σπουδαία εμπορεύσιμα αγαθά στην αγορά της Θεσσαλονίκης, μετάξι και μπαχαρικά από τις αγορές της Ανατολής. Οταν την κατέλαβαν οι Τούρκοι, απέκλεισαν όλες αυτές τις οδούς, καθώς και την οδό του Μεταξιού. Ετσι ο Κολόμβος, που είχε ζήσει στη Χίο και στη Λέσβο, αποφάσισε να αναζητήσει άλλη διαδρομή προς τις Ινδίες, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο λόγος που επέλεξε να το κάνει ήταν ότι, ζώντας στα νησιά αυτά, είχε διαβάσει τα Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη, όπου αναφέρεται πως η γη είναι σφαίρα και μάλιστα μικρή!
Τέλος, αναφέρω ως αξιομνημόνευτο τον ορισμό της ιστορικού για τον Ευρωπαικό πολιτισμό. Είναι εκείνος που συνδυάζει τον Λόγο των αρχαίων Ελλήνων, το δίκαιο των Ρωμαίων και τις μεγάλες μονοθειστικές θρησκείες, Ιουδαισμό και Χριστιανισμό.
Ελέχθησαν πολύ περισσότερα, περί μεγάλων οικογενειών του Βυζαντίου και τις διαρκείς διχόνοιές τους (πχ Πα-λαιολόγοι/ Κα-τακουζηνοί, μου θύμισε Πα-πανδρέου/ Κα-ραμανλή). Την ιστορία του Θεόφιλου που παντρεύτηκε την Θεοδώρα αλλά ακολούθησε την Κασσιανή μέχρι το μοναστήρι, και μάλιστα έγραψε ο ίδιος το τέλος του γνωστού ύμνου της! Το τέλος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου επί των επάλξεων της Πόλης και το ανάθεμα έναντίον του, που βρέθηκε γραμμένο σε μοναστηριακό κελλί, και δείχνει γιατί ουδέποτε τον αγιοποίησε η Ορθόδοξη Εκκλησία. Και τι δεν είπε! Αυτά τα βασικά συγκράτησα, όποιος γνωρίζει περισσότερα ας συνεχίσει.
Η Θεσσαλονίκη έχει υπερδιχιλιετή ιστορία. Πάντοτε υπήρξε σημαντικό αστικό κέντρο και λιμάνι. Αλλά η μεγαλύτερη ακμή της ήταν κυρίως στα Βυζαντινά χρόνια- από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα. Υπήρξε η αρχική επιλογή του Μεγάλου Κωνσταντίνου για έδρα της αυτοκρατορίας του, τελικά βέβαια επελέγη ως καταλληλότερη τοποθεσία η Κωνσταντινούπολη.
Κατά την ιστορικό, στους ρωμαικούς χρόνους, η πρωτεύουσα -και η εξουσία- ήταν εκεί όπου βρισκόταν ο αυτοκράτορας. Στο Βυζάντιο όμως, όποιος κατείχε την Πόλη -τη Βασιλεύουσα- είχε και την εξουσία. Αντίστοιχα, εκείνος που διοικούσε τη Θεσσαλονίκη ήταν ο δεύτερος τη τάξει ισχυρός άνδρας της αυτοκρατορίας, εξ ου και ο τίτλος της ως Συμβασιλεύουσα, τον οποίο και διατήρησε καθ' όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντοτε πολυ-πολιτισμική πόλη, όπου πολλές εθνότητες συμβίωναν αρμονικά και ήκμαζαν. Οι Σλαβικοί πληθυσμοί που κατέκλυζαν την Μακεδονική ύπαιθρο δεν εισέβαλαν και δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ στη Θεσσαλονίκη (ούτε σε καμμία άλλη Μακεδονική πόλη), που ήταν οχυρωμένη πίσω από ψηλά τείχη. Ο πληθυσμός της αποτελείτο κυρίως από Ελληνες (που ονομάζονταν Ρωμιοί τότε, εκ του "Ρωμαίος"), Φράγκους, Αρμένιους και Εβραίους. Στο πέρασμα των αιώνων, η Θεσσαλονίκη κατελήφθη από διάφορους κατακτητές, από Γενοβέζους μέχρι και Νορμανδούς (μόλις για επτά μήνες, γύρω στα 1.300). Οι τελευταίοι ήταν οι αγριότεροι όλων, κατέσφαξαν τους ντόπιους και κατέκαψαν την πόλη. Οι Τούρκοι την κατέλαβαν, αν θυμάμαι καλά, γύρω στο 1430. Το δε μοναδικό Τούρκικο μνημείο της Θεσσαλονίκης, είναι αυτό που σήμερα είναι το σύμβολο της, ο Λευκός Πύργος, μία πρώην φυλακή των γενίτσαρων (κι αυτό ενώ διαθέτει πλήθος αξιολογότατων μνημείων, κυρίως Ρωμαικών).
Η σπουδαιότητα της Θεσσαλονίκης φαίνεται και από το πλήθος των μεγάλων δρόμων που τη συνέδεαν με τους σημαντικότερους προορισμούς της ευρύτερης περιοχής. Εκτός της Εγνατίας οδού, που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και κατέληγε στην Πόλη, υπήρχε σημαντικότατος δρόμος που έφθανε μέχρι τον Καύκασο. Χαρακτηριστικά λέγεται, ότι ο δρόμος προς το Βελιγράδι είχε συνεχή κίνηση από άμαξες που μετέφεραν εμπορεύματα. Υπήρχαν όλα τα σπουδαία εμπορεύσιμα αγαθά στην αγορά της Θεσσαλονίκης, μετάξι και μπαχαρικά από τις αγορές της Ανατολής. Οταν την κατέλαβαν οι Τούρκοι, απέκλεισαν όλες αυτές τις οδούς, καθώς και την οδό του Μεταξιού. Ετσι ο Κολόμβος, που είχε ζήσει στη Χίο και στη Λέσβο, αποφάσισε να αναζητήσει άλλη διαδρομή προς τις Ινδίες, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο λόγος που επέλεξε να το κάνει ήταν ότι, ζώντας στα νησιά αυτά, είχε διαβάσει τα Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη, όπου αναφέρεται πως η γη είναι σφαίρα και μάλιστα μικρή!
Τέλος, αναφέρω ως αξιομνημόνευτο τον ορισμό της ιστορικού για τον Ευρωπαικό πολιτισμό. Είναι εκείνος που συνδυάζει τον Λόγο των αρχαίων Ελλήνων, το δίκαιο των Ρωμαίων και τις μεγάλες μονοθειστικές θρησκείες, Ιουδαισμό και Χριστιανισμό.
Ελέχθησαν πολύ περισσότερα, περί μεγάλων οικογενειών του Βυζαντίου και τις διαρκείς διχόνοιές τους (πχ Πα-λαιολόγοι/ Κα-τακουζηνοί, μου θύμισε Πα-πανδρέου/ Κα-ραμανλή). Την ιστορία του Θεόφιλου που παντρεύτηκε την Θεοδώρα αλλά ακολούθησε την Κασσιανή μέχρι το μοναστήρι, και μάλιστα έγραψε ο ίδιος το τέλος του γνωστού ύμνου της! Το τέλος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου επί των επάλξεων της Πόλης και το ανάθεμα έναντίον του, που βρέθηκε γραμμένο σε μοναστηριακό κελλί, και δείχνει γιατί ουδέποτε τον αγιοποίησε η Ορθόδοξη Εκκλησία. Και τι δεν είπε! Αυτά τα βασικά συγκράτησα, όποιος γνωρίζει περισσότερα ας συνεχίσει.