Η Καθαρεύουσα στο Εργο του Εμ. Ροίδη

[Φένια]

Φίλτατα μέλη,

Ο σύζυγος καθεύδει, η γαλή ομοίως. Η θυγάτηρ εξήλθε της οικίας, ως ωφείλει να πράττει πάσα σύγχρονος νεάνις άμα τη δύσει του ηλίου.
Εσκέφθην όπως παρουσιάσω έργον τι μεγίστου ανδρός, προς υπεράσπισιν της καθαρευούσης, της αρτιοτάτης αύτης μορφής της ελληνικής γλώσσης, η οποία- φευ- ουδόλως πλέον αναγνωρίζεται ως τοιαύτη εκ των συγχρόνων συμπατριωτών μας.
Ιδού λαμπρόν απόσπασμα, εκ της "Παπίσσης Ιωάννας" προερχόμενον, διά της πέννας του μεγίστου ημών συγγραφέως Εμμανουήλ Ροίδη.

" Πολλάκις συναθροίζουσα εις πολυτελές συμπόσιον πάντας τους ευπροσώπους αυλικούς της, περιήρχετο μετά το γεύμα τας τάξεις των ρασοφόρων εκείνων Αδωνίδων, ως η σεμνή Αικατερίνη τας των σωματοφυλάκων της, διστάζουσα προς ποίον εξ αυτών ήθελε προσφέρει το μήλον και πολύ μάλλον τίνι τρόπω ηδύνατο ευσχήμως να το προσφέρη. ...Η Ιωάννα ολίγον εφρόντιζε περί του μεγέθους της ασεβείας και έτι ολιγώτερον εφοβείτο την ετυμηγορίαν του ουρανίου δικαστηρίου, το οποίον τιμωρεί στιγμιαίαν αδυναμίαν δι' αιωνίου πυρός, βράζον εις την αυτήν χύτραν τον προξενήσαντα λύπην ή ηδονήν τινα εις τον πλησίον του. ...δεν ηδύνατο να πιστεύση ότι έθεσεν ο Θεός επί της γης τοσαύτα αγαθά, ίνα απέχωμεν αυτών, ως παρατίθενται εις τα αγγλικά συμπόσια αι σταφυλαί, ίνα μη τρώγονται...αλλ' εφοβείτο το σκάνδαλον, την εγκυμοσύνην και τας κακάς γλώσσας, τους τρεις τούτους "σωματοφύλακας" της γυναικείας σωφροσύνης. Αν δε οι άνδρες ήσαν στείροι ως οι ημίονοι και βωβοί ως οι ιχθύες, ουχί να στενάξωσιν, αλλ' ουδέ ν' αναπνεύσωσι, νομίζω, ήθελον αφίνει αυτούς αι απόγονοι της Εύας".

 

[Φαίη]

Δεν αντιλέγω πως πρόκειται για μεγαλειώδες έργο η Πάπισσα Ιωάννα αλλά αυτή η καθαρεύουσα του Ροίδη με τρομάζει...! Όσες φορές επιχείρησα να το ξεκινήσω δείλιασα. Έχω την εντύπωση πως αντί να επικεντρωθώ στο ίδιο το έργο θα επικεντρωθώ στη γλώσσα του

 

[Φαροφύλακας]

Και δηλ. ποια είναι τα αντικειμενικά κριτήρια πως η καθαρεύουσα είναι αρτιότατη μορφή τής Ελληνικής;

Επίσης, δεν βλέπω κάποια υπεράσπιση τής καθαρεύουσας εδώ. Σε αντίθεση, μας κάνεις προφανή τον λόγο γιατί την αποτινάξαμε από πάνω μας.

 

[Κατριν]

Διάβασα την Πάπισσα Ιωάννα από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα με νεοελληνική απόδοση (του Δημήτρη Κολοκύρη)... Και μια χαρά ευχαριστήθηκα το βιβλίο Βέβαια, νομίζω, πως η καθαρεύουσα είναι αναπόσπαστο κομμάτι ορισμένων συγγραφέων, του Παπαδιαμάντη, ας πούμε, ωστόσο, εκτιμώ πως η γλώσσα δε θα πρέπει να στέκεται εμπόδιο στο να πλησιάσουν ένα υπέροχο κείμενο οι αναγνώστες, ιδιαίτερα οι νεότεροι, που είναι πιο ανεξοικείωτοι με την καθαρεύουσα.

 

[Μελουζίνα]

Ένα μόνο πράγμα θα πω για την Πάπισσα : Τρε-λαι-νο-μαι!!!! Από τα αγαπημένα μου αναγνώσματα. Η καθαρεύουσα δεν με δυσκόλεψε καθόλου, ίσα-ίσα που πορώθηκα περισσότερο! Σαφώς και μπορεί να μην ισχύει για όλους το ίδιο, πάντως δεν νομίζω ότι έχει ιδιαίτερη δυσκολία ως προς την κατανόηση κειμένου.

 

[Φεγγαράδα]

Μελουζίνα, συμφωνώ και προσυπογράφω. Την έχω διαβάσει κι εγώ την Πάπισσα αμέτρητες φορές είναι το πιό πολυδιαβασμένο βιβλίο της βιβλιοθήκης μου! ..............Ασχετα με τη γλώσσα νομίζω και μεταφρασμένο το ίδιο θα έκανα. Εξάλλου νομίζω ότι έχει ματαφραστεί σε πολλές γλώσσες .Πάντως και η καθαρεύουσα του δίνει ένα άρωμα -δεν ξέρω πως να το πω- εποχής (πως λέμε ενδυμασία εποχής)... Σ'αυτό θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που διδάχτηκα την καθαρεύουσα. ...........Αγνοούσα μέχρι τώρα ότι έχει μεταφραστεί το έμαθα από την ανάρτηση της Κατριν. Υπάρχει και ένα άλλο χιουμοριστικό βιβλίο ή θεατρικό του Ροίδη Ενας Συριανός σύζυγος - ή κάπως έτσι- απολαυστικό κι αυτό.

 

[Λολαντ]

Φένια, σ΄ευχαριστώ. Τη χάρηκα την ανάρτηση σου. Πρέπει να δοκιμάσω να δω θα μπορώ μετά από τόσα χρόνια αποχής να χρησιμοποιήσω την καθαρεύουσα. Συμφωνώ μαζί σου για την ποιότητα της. Δεν ξέρω αν είναι άρτια ( ίσως ο Γλωσσολάγνος να μπορούσε να μας κατατοπίσει επ΄αυτού ) πάντως αυτό που ξέρω είναι πιο περιεκτική δηλ. με λιγότερες λέξεις μπορείς να εκφράσεις αυτό που θέλεις.
Είναι περίεργο αλλά την Πάπισσα Ιωάννα δεν την έχω διαβάσει. Θα προσπαθήσω να το κάνω τώρα. Εμένα η γλώσσα δεν θα με δυσκολέψει.

 

[Φένια]

Μπράβο κορίτσια! Χαίρομαι που σας άρεσε, είμαι ίσως διεστραμμένη, αλλά απολαμβάνω πάρα πολύ αυτήν την μορφή της γλώσσας μας. Βέβαια, μάλλον δεν είναι τυχαίο που αρέσει σε όσες από εμάς είμαστε μιας -χμ- κάπως ώριμης ηλικίας. Η Μελ είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

 

[Φαίη]

Χμμμ ίσως αναθεωρήσω τις απόψεις μου και να κάνω τη μεγάλη απόπειρα να το διαβάσω στο πρωτότυπο... Θα σας πω τις εντυπώσεις μου όταν θα έχω ολοκληρωμένη άποψη!

 

[Γλωσσολάγνος]

Κι εμένα μου αρέσει η καθαρεύουσα για λόγους ιστορικούς, και ομολογώ ότι προτιμώ να διαβάζω Ροΐδη και Παπαδιαμάντη στο πρωτότυπο παρά σε απόδοση στη δημοτική. Κι αυτό επειδή μου αρέσει ο αυθεντικισμός, μου αρέσει η προσέγγιση ενός έργου από την οπτική της εποχής του, όπως και προτιμώ να ακούω μία σονάτα του Μότσαρτ παιγμένη σε πιάνο του 1785 (ή έστω σε πιάνο κατασκευασμένο ακριβώς στα πρότυπα εκείνης της εποχής) αντί να την ακούω σε τεράστιο μοντέρνο πιάνο με ουρά. (Ο παραλληλισμός δεν είναι ακριβής, αλλά θέλω να δείξω το πνεύμα της προσέγγισης.) Γι' αυτό και μόνο μου αρέσει η Καθαρεύουσα, για τον αέρα μιας παλιότερης εποχής που μου μεταφέρει, και όχι επειδή τη θεωρώ ανώτερη μορφή της ελληνικής γλώσσας. Αντιθέτως, τη θεωρώ εντελώς αφύσικη, αφού είναι ένα γλωσσικό πείραμα που καταδικάστηκε να αποτύχει, μια γλώσσα που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στο χαρτί, άχρηστη έξω απ' αυτό διότι θέλει να είναι αρχαία Ελληνικά αλλά χωρίς την προφορά τους, πράγμα μάλλον ακατόρθωτο να σταθεί. (Τελικά κατέληξε να είναι ένα μείγμα αρχαιοελληνισμών και γαλλισμών, που ενίοτε πλησίαζε εντονότατα τη Δημοτική). Δεν μπορείς να πας κόντρα στη γλωσσική εξέλιξη και να επαναφέρεις ξαφνικά γραμματικές μορφές που έχουν εκλείψει προ πολλών εκατοντάδων ετών. Για παράδειγμα, η φυσική κι αυθόρμητη ελληνική γλώσσα απέβαλε τα τελικά -ν εδώ και κάτι εκατοντάδες χρόνια, και είναι λογικό να νιώθει άβολα ή και γελοία κάποιος που μαθαίνει μεν απ' τη μάνα του να λέει δώρο αλλά η καθαρεύουσα τον αναγκάζει να το γράφει δῶρον, ή να μετατρέπει το υλικό σε ὑλικόν. Ή να διατηρεί τα αρχαία δικατάληκτα επίθετα και να λέει ἡ ἔρημος αὐλή εκεί που το γλωσσικό του αίσθημα του λέει ότι το επίθετο έρημος έχει έναν απολύτως φυσικό σήμερα θηλυκό τύπο έρημη. Και χιλιάδες ακόμα παραδείγματα και περιπτώσεις...

Όσο για την ανωτερότητα κάποιων γλωσσών απέναντι σε άλλες, αυτό είναι καθαρός μύθος, όπως και η ανωτερότητα μιας μορφής γλώσσας (όπως η Καθαρεύουσα εδώ) απέναντι σε άλλες (όπως η Δημοτική). Ο ίδιος ο Ροΐδης τα έχει υποστηρίξει εύγλωττα αυτά που λέω, και έχω αντιγράψει εδώ (δεύτερο και τρίτο παράθεμα, με μπλε γράμματα) δύο πολύ χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την εξαιρετική γλωσσική μελέτη του με τίτλο Τὰ εἴδωλα. Κάντε τον κόπο να τα διαβάσετε, εφόσον ενδιαφέρεστε για τη συγκεκριμένη συζήτηση.

Λόλαντ, όσον αφορά την περιεκτικότητα που θέτεις, είναι κι αυτή μία έννοια σχετική. Ένα τσέχικο κείμενο, π.χ., αν το μεταφράσεις στα Γαλλικά, θα αποκτήσει σχεδόν διπλάσιες λέξεις. Τα Τσεχικα χρησιμοποιούν εφτά πτώσεις, ενώ τα άπτωτα Γαλλικά χρειάζονται αναγκαστικά περισσότερες λέξεις για να πουν το ίδιο πράγμα. Αυτό δεν λέει απολύτως τίποτα για τυχόν ανωτερότητα της Τσεχικης απέναντι στη Γαλλική. Ομοίως και με την Καθαρεύουσα και τη Δημοτική. Σημασία έχει να εκφράζονται με σαφήνεια τα νοήματα, και με τρόπο που να βολέυει τους φυσικούς ομιλητές μιας γλώσσας. Αν ήταν να έχουμε ως πρότυπο μια γλώσσα που χρησιμοποιεί όσο το δυνατό λιγότερες λέξεις για να εκφραστεί, τότε ας μάθουμε όλοι Σανσκριτικά για να ησυχάσουμε. ))

Μπράβο κορίτσια! Χαίρομαι που σας άρεσε, είμαι ίσως διεστραμμένη, αλλά απολαμβάνω πάρα πολύ αυτήν την μορφή της γλώσσας μας. Βέβαια, μάλλον δεν είναι τυχαίο που αρέσει σε όσες από εμάς είμαστε μιας -χμ- κάπως ώριμης ηλικίας.

Πιστεύω ότι είναι τυχαίο, ή τέλος πάντων ότι είναι θέμα βιωμάτων ή ανατροφής, κι όχι ηλικίας. Ο Ροΐδης, αν ήταν δυνατό να ζούσε σήμερα, θα ήταν υπερβολικά ώριμης ηλικίας, περίπου 175 ετών, αλλά δεν νομίζω να είχε αλλάξει τις πεποιθήσεις του περί της καθαρεύουσας. Κι ο Κριαράς, που ζει ακόμα και είναι υπεραιωνόβιος, δημοτικιστής είναι. Και πάρα πολλοί ακόμα φιλόλογοι και γλωσσολόγοι.

 

[Χρυσηίδα]

Πιστεύω ότι είναι τυχαίο, ή τέλος πάντων ότι είναι θέμα βιωμάτων ή ανατροφής, κι όχι ηλικίας. Ο Ροΐδης, αν ήταν δυνατό να ζούσε σήμερα, θα ήταν υπερβολικά ώριμης ηλικίας, περίπου 175 ετών, αλλά δεν νομίζω να είχε αλλάξει τις πεποιθήσεις του περί της καθαρεύουσας. Κι ο Κριαράς, που ζει ακόμα και είναι υπεραιωνόβιος, δημοτικιστής είναι. Και πάρα πολλοί ακόμα φιλόλογοι και γλωσσολόγοι.

Συμφωνώ απολύτως. Πέρσι κάποια εφημερίδα έδινε Παπαδιαμάντη και ο πατέρας μου, ετών 77, θέλησε να με ενημερώσει. Μου είπε ακριβώς:

"Η εφημερίδα δίνει Παπαδιαμάντη, αλλά ποιος τον διαβάζει τώρα αυτόν; Είναι εντελώς ξεπερασμένος. Αυτή η γλώσσα δεν μπορεί να αγγίξει τους σημερινούς αναγνώστες"...

 

[Φαροφύλακας]

Επίσης, θεωρώ πως το 95% του πληθυσμού, ακόμα και τότε, δεν την απολάμβανε την καθαρεύουσα. Σε αντίθεση, τον δυσκόλευε κι έμπαινε εμπόδιο σε σημαντικά πράγματα τής ζωής του και, για παράδειγμα, ακόμα κι οι νόμοι, οι οποίοι μπορεί να καν κρίναν την ζωή του σε ένα δικαστήριο, ήταν γραμμένοι σε αυτήν την συσκοτισμένη γι' αυτόν γλώσσα.

Εξού και καθαρεύουσα χρησιμοποιούσαν για το θεαθήναι, σε λόγους κτλ. (και πάλι, όχι ο λαός) ενώ στην πιο προσωπική -και άρα πιο αληθινή- επικοινωνία όλοι μιλούσαν απλά δημοτική.

 

[Μελουζίνα]

Μπράβο κορίτσια! Χαίρομαι που σας άρεσε, είμαι ίσως διεστραμμένη, αλλά απολαμβάνω πάρα πολύ αυτήν την μορφή της γλώσσας μας. Βέβαια, μάλλον δεν είναι τυχαίο που αρέσει σε όσες από εμάς είμαστε μιας -χμ- κάπως ώριμης ηλικίας. Η Μελ είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Α! Ευχαριστώ Φεν!

Ας μου επιτραπεί να παραθέσω δύο από τα πιο αγαπημένα μου αποσπάσματα εκ της λατρεμένης μου Παπίσσης (να πω την αλήθεια, νομίζω ότι είχα ξαναπαραθέσει τα απόσπασματα αυτά, αν και δεν είμαι και απολύτως σίγουρη...τελοσπάντων...Chief μην μου τα διαγράψεις! ):


"Ο καιρός, λέγουσι, θεραπεύει πάσας τας πληγάς, αλλ' ουχί, νομίζω, τον έρωτα και την πείναν. Απ' εναντίας όσο περισσότερον μένη τις σώφρων η νήστις, τοσούτω η όρεξις αυτού αυξάνει, μέχρις ου καταντήση να φάγη τα υποδήματά του, ως οι στρατιώται του Ναπολέοντος εν Ρωσία, ή ν' αγαπήση τας αιγάς του, ως οι ποιμένες των Πυρρηναίων."


"Θυγάτερ, ηρώτα αυτήν, τί είναι γλώσσα; - Η μάστιξ του αέρος. - Τί είναι αήρ; - Το στοιχείον της ζωής. - Τί είναι ζωή; - Ηδονή τοις ευτυχούσι, βάσανον τοις πτωχοίς, θανάτου προσδοκία. - Τί είναι θάνατος; - Αποδημία είς αγνώστους όχθας. - Τί είναι όχθη; - Το όριον της θαλάσσης. - Τί είναι θάλασσα; - Η κατοικία των ιχθύων. - Τί είναι ιχθείς; - Της τραπέζης αρτύματα. - Τί είναι άρτυμα; - Κατόρθωμα μαγείρου."

Γι' αυτό με τρελαίνει το βιβλίο αυτό...

 

[Λορένα]

...Chief μην μου τα διαγράψεις! ):

Γιατι να στα διαγραψει βρε Μελ μου;

Και..μεγαλες αληθειες λεν τα αποσπασματα που παρεθεσες ;)

 

[Πεταλούδα]

Για μένα η καθαρεύουσα αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για να διαβάσω ένα βιβλίο. Διαβάζοντας τα αποσπάσματα που μας παράθεσαν η Φένια και η Μελουζίνα, χρειάστηκε να τα δω και δεύτερη φορά για να είμαι σίγουρη για το νόημά τους κι ακόμα παρατήρησα ότι άργησα να νιώσω το ύφος και το πνεύμα τους, λόγω της γλώσσας. Ήταν όμως όμορφα αποσπάσματα κι αν είχα το βιβλίο αυτό στην δημοτική, θα το διάβαζα.

 

[Ρεγινόρα]

Και εγώ είμαι μία από αυτούς που βρίσκουν αυτή την ξεπερασμένη μορφή της γλώσσας μας πολύ όμορφη και ξεχωριστή στην ιδιαιτερότητά της. Δεν έχω διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά πιστεύω δεν θα αντιμετώπιζα πρόβλημα κατανόησης. ;)

 

[Φένια]

Για μένα η καθαρεύουσα αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για να διαβάσω ένα βιβλίο. Διαβάζοντας τα αποσπάσματα που μας παράθεσαν η Φένια και η Μελουζίνα, χρειάστηκε να τα δω και δεύτερη φορά για να είμαι σίγουρη για το νόημά τους κι ακόμα παρατήρησα ότι άργησα να νιώσω το ύφος και το πνεύμα τους, λόγω της γλώσσας. Ήταν όμως όμορφα αποσπάσματα κι αν είχα το βιβλίο αυτό στην δημοτική, θα το διάβαζα.

Επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω στη σύγχρονη γλώσσα μας τα αποσπάσματα που σημείωσε η Μελ, για να συνειδητοποιήσετε πόσο κοντά είναι η περίφημη, παρεξηγημένη καθαρεύουσα στην σημερινή καθομιλουμένη (ή μήπως καθομιλούμενη?). Αν αφαιρέσετε συνδέσμους, αντωνυμίες και καταλήξεις (χμ, και κάποιες λέξεις), η γλώσσα είναι ακριβώς η ίδια!

Ο καιρός, λένε, θεραπεύει όλες τις πληγές, αλλά όχι, νομίζω, τον έρωτα και την πείνα. Απεναντίας, όσο περισσότερο μένει κάποιος λογικός και νηστικός, τόσο αυξάνεται η όρεξή του, μέχρις ότου καταντήσει να φάει τα παπούτσια του, όπως οι στρατιώτες του Ναπολέοντα στη Ρωσία, ή ν΄αγαπήσει τις κατσίκες του, όπως οι βοσκοί των Πυρηναίων.

Κόρη, την ρωτούσε, τι είναι γλώσσα? -Μαστίγιο του αέρα. - Τι είναι αέρας? -Το στοιχείο της ζωής. -Τι είναι ζωή? -Ηδονή για τους ευτυχισμένους, βάσανο για τους φτωχούς, προσδοκία θανάτου. -Τι είναι θάνατος? -Μεταφορά σε άγνωστες όχθες. - Τι είναι όχθη? -Το όριο της θάλασσας. -Τι είναι θάλασσα? -Η κατοικία των ψαριών. -Τι είναι ψάρια? - Καρυκεύματα του τραπεζιού. - Τι είναι καρύκευμα? - Κατόρθωμα μάγειρα.

 

[Φαροφύλακας]

όμορφη, κελαρυστή γλώσσα.. δεν νομίζω πως τα καταφέρνεις καλά στην όποια υπεράσπιση τής καθαρεύουσας ξεκίνησες να κάνεις..

 

[Αθηνάααα]

Πάντως, ανεξαρτήτως του αισθητικού αποτελέσματος, παρατηρώ ότι κάποιες φορές η καθαρεύουσα δίνει συντακτικές λύσεις σε ορισμένα "αδιέξοδα" της δημοτικής. Λόγου χάριν (;)), συλλαμβάνω πολύ συχνά τον εαυτό μου να καταφεύγει στη συχνή χρήση μετοχών, όταν βρίσκω ότι μια περίοδος παραφορτώνεται από δευτερεύουσες προτάσεις. Σήμερα έγραφα σε ένα κείμενο "οι επενεχθείσες από την ... αλλαγές" αντί "οι αλλαγές που επέφερε η..." και αναρωτιόμουν αν αυτή η σύνταξη θα έβγαζε απ' τα ρούχα του έναν καθαρόαιμο δημοτικιστή. Μάλλον, ναι. Επίσης, γράφω πολύ συχνά "εν προκειμένω", "προσηκόντως" και διάφορα τέτοια τρομακτικά , προκειμένου να αποφύγω τους περιφραστικούς τύπους.

Για να μην ξεφύγω (εντελώς) απ' το θέμα, που είναι η καθαρεύουσα στον Ροΐδη και όχι η καθαρεύουσα στα δικά μου κείμενα, νομίζω ότι η επιλογή της καθαρεύουσας από τον Ροΐδη (και τον Παπαδιαμάντη) ήταν βασικά θέμα προσωπικής έκφρασης. Αυτό που λέει ο Γλωσσολάγνος "βιώματα και ανατροφή". Σε καμία, όμως, περίπτωση δεν πιστεύω ότι τα έργα τους θα είχαν μειωμένη ή αυξημένη καλλιτεχνική αξία, εάν τα έγραφαν στη δημοτική, γιατί δεν πιστεύω στην ανωτερότητα της μίας ή της άλλης μορφής γλώσσας. Επειδή, λοιπόν, θεωρώ ότι η επιλογή της συγκεκριμένης μορφής γλώσσας αποτελεί στοιχείο της λογοτεχνικής τους υπόστασης, δεν θα τους διάβαζα σε απόδοση στη δημοτική, παρόλο που - ομολογώ - με κουράζουν ελαφρώς.

 

[Φεγγαράδα]

Ρεγινόρα, Πεταλούδα, μην παραλείψετε να διαβάσετε την Πάπισσα Ιωάννα είτε στην καθαρεύουσα είτε στη Δημοτική είτε στη Γαλλική είτε στην Αγγλική είτε, είτε ....Τον Μαρκ Τουέν, τον Ανατόλ Φρανς και όλους τους χιουμορίστες συγγραφείς τους διαβάζετε σε μετάφραση έτσι δεν είναι? Χάνετε τίποτα? Το σπινθηροβόλο πνεύμα τους μένει ακέραιο σε όποια γλώσσα. Αλλίμονο αν έκανε η γλώσσα το αριστούργημα ή τη σαχλαμάρα...