Δυσερμήνευτες Λέξεις

[Φαροφύλακας]

Διαπιστώνω πως δεν υπάρχει κατάλληλο υποφόρουμ γι' αυτό το κείμενο. Ίσως δημιουργήσω.
Προς το παρόν το αναρτώ εδώ.

Τον Ιούνιο τού 2004 δημοσιεύτηκε μία έρευνα τής βρετανικής εταιρίας μεταφράσεων Today Translations όπου παρουσιάστηκε ένας κατάλογος με τις δέκα πιο δυσερμήνευτες ξένες λέξεις, προς τα αγγλικά βέβαια. Την είχα διαβάσει τότε και μου είχε κάνει εντύπωση. Τώρα την θυμήθηκα κι είπα να την παρουσιάσω εδώ πέρα.

Να πούμε πρώτα πως η έρευνα αυτή έχει αμφισβητηθεί ως προς την αξιοπιστία της, ειδικά σε δύο από τις λέξεις που ακολουθούν, όμως θα παραθέσω εδώ τον κατάλογο με τις "δυσερμήνευτες λέξεις" γιατί έχει το ενδιαφέρον του. Η κατάταξη λοιπόν είχε ως εξής:

1. ιλούνγκα, λέξη τής γλώσσας Μπαντού που υποτίθεται πως σημαίνει "ένα άτομο που διατίθεται να συγχωρέσει μια αδικία την πρώτη φορά, να την ανεχθεί την δεύτερη όμως ποτέ για τρίτη φορά!" (Πρόκειται για μια λέξη που αμφισβητήθηκε και υπάρχει ο ισχυρισμός πως πρόκειται απλά για επώνυμο οικογενειών στο Κονγκό).
2. shlimazl (שלימזל), στα Γίντις για έναν χρόνια γκαντέμη!
3. radioukacz, στα Πολωνέζικα για κάποιον που "εργάστηκε σαν τηλεγραφιστής στην αντίσταση, στην Σοβιετική πλευρά του Σιδηρού Παραπετάσματος" (υπάρχει η άποψη πως πρόκειται είτε για παρανόηση είτε για θρύλο)
4. ναα (なぁ or なー) Ιαπωνική λέξη που χρησιμοποιείται στην περιοχή Κανσάι (関西) τής Ιαπωνίας και ειδικά στην Οσάκα (大阪府) για να δώσει έμφαση σε ισχυρισμό ή σε συμφωνία με κάποιον.
5. αλταχμάμ, στα Αραβικά για ένα είδος βαθιάς θλίψης.
6. gezellig, στα Ολλανδικά για την ζεστασιά τής παρέας.
7. saudade, στα Πορτογαλικά για ένα είδος επιθυμίας.
8. σελαθιρουπαβάρ, στα Ταμίλ για ένα είδος σκασιαρχείου.
9. ποτσεμούτκα (почемучка), στα Ρωσικά για κάποιον που κάνει πολλές ερωτήσεις.
10. klloshar, στ' Αλβανικά για κάποιον αποτυχημένο.

Βέβαια, κάθε τί μπορείς να το αποδόσεις, έστω περιφραστικά, όμως πιστεύω πως αυτό που τελικά λείπει είναι το χρώμα τής συγκεκριμένης λέξης. Πράγματι, το gezellig (προφέρεται κάπως σαν χαζέλ'χ) είναι μια λέξη που έχει το χρώμα της και θυμάμαι πως ακόμη κι όταν μιλούσαμε Ελληνικά αυτήν την λέξη την αφήναμε αμετάφραστη: "θα είναι πολύ χαζέλ'χ!"

Θυμάμαι από μικρός να ακούω τον δικό μας λαό να θεωρεί αμετάφραστη την λέξη φιλότιμο και πράγματι είναι κι αυτή μια λέξη που θα χάσει πολλά από το ιδιαίτερο χρώμα της στον δρόμο για την ξένη γλώσσα. Όχι όμως πως είμαστε τάχα εμείς οι μόνοι που ξέρουμε από φιλότιμο. Φιλότιμο έχω συναντήσει παντού, και σε άλλους λαούς. Αληθινό φιλότιμο.

 

[Αντέρωτας]

Θυμάμαι από μικρός να ακούω τον δικό μας λαό να θεωρεί αμετάφραστη την λέξη φιλότιμο

Οπως και το "μερακι" Αυτο χρησιμοποιειται ως επιχειρημα της "ανωτεροτητας" του λαου μας, με τη λογικη οτι ενας λαος που δεν αντιλαμβανεται το φιλοτιμο, δεν μπορει να εχει... δε λεει τιποτα ομως, αφου και τα Αγγλικα εχουν εξισου ομορφες λεξεις που δε μεταφραζονται στα Ελληνικα (μου διαφευγουν αυτη τη στιγμη)

Παντως στα Αγγλικα το φιλοτιμο μπορει να αποδοθει με τη λεξη honor

 

[Λορένα]

"κανει το κεφι του" ερμηνευετε σε αλλη γλωσσα?

 

[Χρυσηίδα]

Παρέα με το φιλότιμο και το μεράκι πάει νομίζω και ο λεβέντης ή η λεβεντιά.

 

[Αντέρωτας]

ο λεβεντης δεν ειναι τουρκικη λεξη; αν και μπορει εμεις να της δωσαμε το συγκεκριμενο νοημα

 

[Φαροφύλακας]

ο λεβεντης δεν ειναι τουρκικη λεξη; αν και μπορει εμεις να της δωσαμε το συγκεκριμενο νοημα

Λεβέντης είναι Ελληνική λέξη. Ας μην το μπερδεύουμε αυτό με την καταγωγή της λέξης.

 

[Παραμυθού]

Α) Νομίζω οτι το φιλότιμο ανταποκρίνεται στην τουρκική λέξη "μπέσα"

Β) Σε κάποιο ντοκυμαντέρ για το Κατμαντού νομίζω, είχα συναντήσει την περίφραση "όμορφος από καρδιάς" που σήμαινε "αγαπώ". Την έκφραση τη θυμάμαι καλά. Για την περιοχή δεν παίρνω κι όρκο.

Γ) Και για ντέρτι?σεβντά υπάρχει ανάλογη; Μου έρχεται μόνο το γαλλικό cafard άλλά αυτό περισσότερο σημαίνει "είμαι στις μαύρες μου."

 

[Γλωσσολάγνος]

Νομίζω οτι το φιλότιμο ανταποκρίνεται στην τουρκική λέξη "μπέσα"

Είναι κοντά αλλά δεν είναι το ίδιο, Παραμυθού. Η (ελληνική πλέον, να μην ξεχνιόμαστε) λέξη μπέσα σημαίνει "λόγος τιμής". Επίσης έχει αλβανική κι όχι τουρκική προέλευση.

Σύμφωνα με το Αλβανο-Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης (που θα το προσκυνήσω για άλλη μία φορά), η αλβανική λέξη besë σημαίνει:
1. λόγος τιμής
2. όρκος
3. (πεπαλαιωμένο) α) όρκος τον οποίο έπαιρνε μία οικογένεια για να εκδικηθεί τον φονιά ενός μέλους της μέσα σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο, β) ανακωχή μεταξύ των δύο πλευρών μιας αιματηρής βεντέτας, γ) περίοδος ανακωχής, δ) η προστασία που παρέχεται σ' έναν φιλοξενούμενο από τον οικοδεσπότη όσο διαρκεί η παραμονή του, ε) προστασία, φύλαξη, αιγίδα
4. (καθομιλουμ.) θρησκευτική πίστη, πίστη
5. συμμαχία, πίστη, εντιμότητα
6. εμπιστοσύνη, πίστη

Απ' όλες αυτές τις έννοιες, μόνον η αρ. 1 ανταποκρίνεται πλήρως στην έννοια που έχει πάρει η λέξη στην ελληνική ζωή της.

 

[Δεινομάχη]

...Βέβαια, κάθε τί μπορείς να το αποδόσεις, έστω περιφραστικά, όμως πιστεύω πως αυτό που τελικά λείπει είναι το χρώμα τής συγκεκριμένης λέξης. Πράγματι, το gezellig (προφέρεται κάπως σαν χαζέλ'χ) είναι μια λέξη που έχει το χρώμα της και θυμάμαι πως ακόμη κι όταν μιλούσαμε Ελληνικά αυτήν την λέξη την αφήναμε αμετάφραστη: "θα είναι πολύ χαζέλ'χ!" ...

Μου θυμίζει τη λέξη "χουχούλισμα"! Έχει κάπως από το νόημα πιστεύω πχ: "θα είναι χουχουλιαστά!" ή "θα είναι αγαπησιάρικα:"

 

[Φαροφύλακας]

"θα είναι χουχουλιαστά!"

πολύ ωραία λέξη! ωραίες κι οι χουχουλιαστές καταστάσεις!

Θυμάμαι έναν φίλο Ιρακινό που κριτίκαρε τα Ολλανδικά και μαζί την λέξη χαζέλ’χ κι έλεγε πως μόλις την πεις παύει να είναι χαζέλ’χ πια, υπονοώντας πως ακούγεται σκληρή. Βεβαίως διαφωνώ, όμως τα έλεγε ωραία και γελούσαμε.

 

[Φιλόσοφος]

Θα αναφέρω και την λέξη παλλικάρι που πρωτοσυναντάται σύμφωνα με τον Παπαρρηγόπουλο τον 7ο αιώνα μ.Χ. σε κείμενο αν δεν κάνω λάθος του Πισίδη αναφερόμενο στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους.

 

[Χαλιμά]

Παντως στα Αγγλικα το φιλοτιμο μπορει να αποδοθει με τη λεξη honor

Oh no)) η λέξη honor μεταφράζεται ως τιμή (που τιμή δεν έχει),
που δεν αποδίδει πλήρως την έννοια φιλότιμο.
Οπότε ναι, ο "μύθος" για την λέξη φιλότιμο είναι αλήθεια
Αναρωτιέμαι πως να ανακαλύφθηκε αυτό το γλωσσικό κενό?Κάποιος προσπαθούσε να πει σε ξενόγλωσσο δεν έχεις φιλότιμο και έσπαγε το κεφάλι του να βρει την λέξη μάλλον....

 

[Αντέρωτας]

εγω το 'φιλοτιμος ανθρωπος' θα το μετεφραζα 'honorable person'. Το 'χρωμα' της λεξης ειναι διαφορετικο, αλλα πρακτικα δεν ξερω τι παραπανω εχει ή δεν έχει ο φιλοτιμος απο καποιον τιμιο.

Επισης το φιλοτιμο εμπεριεχει και την εννοια του pride

 

[Άντζελα]

Μαμιχλαπιναταπάι (mamihlapinatapai). Μπήκε στο βιβλίο Γκίνες ως η πιο περιεκτική λέξη, στη γλώσσα Yaghan (γιαγκάν), γλώσσα των ιθαγεννών της Γης του Πυρός. Η Γη του Πυρός, δεν είναι νησί αλλά αρχιπέλαγος με σύμπλεγμα νήσων, μοιρασμένο ανάμεσα σε Χιλή και Αργεντινή. Βρίσκεται στο νότιο άκρο της Νοτίου Αμερικής, απ' την οποία τη χωρίζει ο πορθμός του Μαγγελάνου, που ενώνει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό ωκεανό.

Ερμηνεία στο περίπου: "Μια άποψη που έχουν δυο άνθρωποι, ο καθένας ευχόμενος, ότι ο άλλος θα αρχίσει κάτι που επιθυμούν και οι δυο, αλλά το οποίο κανείς δε θέλει να αρχίσει."

Θεωρείται από τις πιο δυσμετάφραστες.
Όταν την πρωτοάκουσα σε σεμινάριο σεναρίου, ο καθηγητής μας την ερμήνευσε ως εξής: "Κοιτάζοντας ο ένας τον άλλο στα μάτια και ευχόμενος ότι θα αρχίσει να μιλά ή να πράττει για κάτι που κι οι δύο επιθυμούν αλλά το οποίο κανείς δεν είναι διατεθειμένος να προτείνει ή να προσφέρει στον εαυτό του".

Αποτελείται από το παθητικό αυτοπαθές πρόθεμα μα (μαμ μπροστά από φωνήεντα), τη ρίζα ιχλάπι που σημαίνει αναποφασιστικότητα για το τι θα γίνει μετά, την κατάληξη της στατικής μορφής του ρήματος -ν, μια κατάληξη επιτυχίας -άτα, και την κατάληξη του δυικού -απάι, η οποία μαζί με το αυτοπαθές μαμ- έχει αλληλοπαθή σημασία.

 

[Αντέρωτας]

Διαβασα γιαυτη τη λεξη προσφατα στη Wikipedia αλλα θυμηθηκα αργα να τη γραψω εδω περα

Ακομα και η 'μεταφραση' της ειναι δυσκολη στην κατανοηση. Μου φερνει εικονα σαν 2 ανθρωπους να θελουν να κανουν σεξ αλλα ντρεπονται να το πουν

Επισης εκει διαβασα οτι η Yaghan ομιλειται πλεον μονο απο ενα ατομο

 

[Αντέρωτας]

Τελικά μήπως το φιλότιμο μπορει να μεταφραστεί ως righteousness??

ιλούνγκα, λέξη τής γλώσσας Μπαντού

Μπαντού είναι φυλή και οικογένεια γλωσσών, όχι συγκεκριμένη γλώσσα (να τι εμαθα απο εκεινο το μαθημα Σουαχιλι ). Παντως εψαξα και δεν βρηκα σε ποια συγκεκριμενη γλωσσα ανηκει, περαν του οτι υπαρχει στο Κονγκό. Εκει μιλανε 200 γλωσσες εκ των οποιων οι επισημες 5 ειναι μπαντού, οποτε μαλλον ανηκει σε ολες

 

[Πολύνιους]

Μαμιχλαπιναταπάι (mamihlapinatapai).

Ερμηνεία στο περίπου: "Μια άποψη που έχουν δυο άνθρωποι, ο καθένας ευχόμενος, ότι ο άλλος θα αρχίσει κάτι που επιθυμούν και οι δυο, αλλά το οποίο κανείς δε θέλει να αρχίσει."
- - -
Όταν την πρωτοάκουσα σε σεμινάριο σεναρίου, ο καθηγητής μας την ερμήνευσε ως εξής: "Κοιτάζοντας ο ένας τον άλλο στα μάτια και ευχόμενος ότι θα αρχίσει να μιλά ή να πράττει για κάτι που κι οι δύο επιθυμούν αλλά το οποίο κανείς δεν είναι διατεθειμένος να προτείνει ή να προσφέρει στον εαυτό του".

Τρελό! Και το πιο τρελό είναι ότι αυτή η πολύ συγκεκριμένη κατάσταση, αν και δύσκολο να την κατανοήσω ακριβώς, μου φαίνεται ωστόσο οικεία!
Συμφωνώ με τον Αντέρωτα για το παράδειγμα που έδωσε... (κλασικό π.χ. στις ταινίες όπου ο άντρας αφήνει έξω από το σπίτι την γυναίκα, και στέκονται περιμένοντας κάποιος από τους δύο να προτείνει να συνεχίσουν για ένα ποτό, αλλά δεν θέλουν να φανούν λυσσάρηδες )

 

[Φαροφύλακας]

οπότε την άλλη φορά του λες: ρε φίλε, ας μην εγκλωβιζόμαστε σε αυτό το μαμιχλαπιναταπάι...

 

[Τοστογεύσκυ]

έξοχο θέμα, συγχαρητήρια στο φίλο θεματογράφο. Στην ουσία, καμμιά λέξη δέν είναι δυσερμήνευτη, άν και ίσως μας είναι ακατανόητα τα πλαίσια μέσα στα οποία αυτή χρησιμοποιείται ή χρησιμοποιήθηκε.
μικρά σχόλια για τα παρατεθειμένα :
το klloshar είναι απλώς εξαλβανισμένος τύπος του γαλλικού clochard - 'αλήτης', 'πλανόδιος'.
το ''πατσιμούτσκα'', το ρωσικό για τον ''πολύπυθο'', προέρχεται απο το ''πατσιμού'' (γράφεται ''ποτσεμού'') και τη σκωπτική κατάληξη ''τσκα'' - είναι κάτι σάν το δικό μας ''-άκιας''.
ενδιαφέρον είναι το ''γκεζέλιχ'' (το γράφω έτσι, διότι υπάρχει και στα παλαιά γερμανικά, τα μίττελ- κι ακόμα και τα άλτχοχντώυτς). Ποιός αλήθεια θα σκεφτόταν ότι αυτή η λέξη, που πάει πίσω στο αρχαιογερμανικό ''γκαζάλ-'' (+κατάληξη) είναι της ίδιας ρίζας με το ελληνικό ''κασ-'', όπως στο δικό μας αρχαίο ''κασ-ιγν-ητος'' ;

σχετικά με το πολυπαρεξηγημένο ''φιλότιμο'', διερωτώμαι άν οι νεοέλληνες το αντιλαμβάνονται με την νεοελληνική, ή την αρχαιοελληνική έννοια. Φοβάμαι ότι η δεύτερη εκδοχή εγγίζει την πραγματικότητα ...

 

[Νικόλας Δε Κιντ]

σχετικά με το πολυπαρεξηγημένο ''φιλότιμο'', διερωτώμαι άν οι νεοέλληνες το αντιλαμβάνονται με την νεοελληνική, ή την αρχαιοελληνική έννοια. Φοβάμαι ότι η δεύτερη εκδοχή εγγίζει την πραγματικότητα ...

Καλώς ήρθες Τοστογεύσκυ!!
Αλήθεια ποια είναι η διαφορά;;