Τίτλος: Άντα
Τίτλος Πρωτότυπου: Ada or Ardor, A Family Chronicle
Συγγραφέας: Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ (Vladimir Nabokov)
Μετάφραση: Μυρτώ Αναγνωστοπούλου
Εκδόσεις: Νεφέλη
Σελίδες: 568
Έτος Έκδοσης: 1999, Απρίλιος
Πρώτη Έκδοση: 1969, Αγγλικά
ISBN: 9789602114919
Η αδρομερής μου σχέση με τον Ναμπόκοφ ξεκίνησε ως φοιτήτρια ακόμη, με το Mary (ή το Μάτι) και κατέληξε (κακήν κακώς) πολύ σύντομα με το Μάτι (ή το Mary). Δεν θυμάμαι which came first, θυμάμαι ότι κανένα από τα δυο δεν μου άρεσε ιδιαίτερα. Παρόλ’ αυτά, στη βιβλιοθήκη προστέθηκαν η Άμυνα του Λούζιν που μου είχε προτείνει ο Νικόλας και η Άντα που μου είχα προτείνει εγώ, για την οποία ειχα επίσης μια πολύ αδρομερή, ασαφή εικόνα, τρέφοντας ελπίδες ότι αν μήτε άλλο, πρόκειται για ένα βιβλίο κλασικό, κλασικό με την κλασική έννοια του όρου. Μέχρις εκεί.
Αυτή την ασάφεια και τη γενικότητα, το λοιπόν, δεν πρέπει κανείς ευκολά να τις απορρίπτει και να τις υποεκτιμά, μιας και ανοίγεις ξαφνικά ένα βιβλίο και δεν ξέρεις τι σε περιμένει, εισαι εντελώς απροετοίμαστος ξεκινώντας τις σελίδες, επιστρέφοντας μπρος πίσω για να τις ξαναδιαβάσεις και να βάλεις σε μια τάξη ένα ομολογουμένως περίεργο και δυσπρόσιτο κείμενο και όσο διαρκει αυτό το πήγαινέλα και το λίγο ακόμη πιο πέρα, βυθίζεσαι αργά αργά, χωρίς να πολυκαταλαβαινεις ούτε ότι βυθίζεσαι ούτε το ίδιο το κείμενο στην ολότητά του κι όμως καταλαβαίνεις τα ριγη που σε διαπερνουν, είναι τα ίδια ρίγη που ενιωθα στις τελευταίες 150 σελίδες του Δρ Φάουστους. Ο Ναμποκοφ εχει πολύ παιγνιώδη διάθεση απέναντι στη λογοτεχνια, μεταπλάθοντας και ανατρέποντας πολλές νορμες κι είναι εμφανές ότι το εργο του αυτό σκοπό εχει να αποτελέσει την παρακαταθήκη του, με την ελπίδα ότι θα μπει διπλά σε εργα όπως το Μαγικο Βουνο, ο Οδυσσέας, ο Χρονος, το Πολεμος κι Ειρηνη. Αλλωστε, πρόκειται για το πιο μακροσκελές, περιπλοκο και φιλόδοξο έργο του. Όμως.
Και όντως, η έναρξη του βιβλιου και έως περίπου την 150η σελιδα, ηταν εκρηκτική και συναρπαστική, φοβερο στυλ, με μια γλώσσα πλούσια σε λεκτικές ακροβασίες, αναγραμματισμούς και λεκτικά σχήματα, συνδυάζοντας πολλές αφηγηματικές τεχνικές, συχνά εντός της ίδιας μακράς περιόδου, σε τρεις γλώσσες που διασταυρώνονται, δημιουργώντας ένα πολύ γοητευτικό αποτέλεσμα.
Το Άντα δομείται σε πέντε κεφάλαια, με το πρώτο να είναι το εκτενέστερο όλων και να ξεκινά με την εναρκτήρια φράση της Άννας Καρένινας (κατά τη γνώμη μου, από τις πιο αξιομνημόνευτες της παγκόσμιας λογοτεχνίας), με τον Ναμπόκοφ να κοροϊδεύει μαλλον τους μεταφραστές των ρωσικών έργων.
Αννα Καρένινα / Τολστόι:Oι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες κι απαράλλαχτες όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια τη βαραίνει η δική της, η ιδιαίτερη δυστυχία.
Αντα / Ναμποκοφ: Ολες οι ευτυχισμένες οικογένειες λιγο –πολύ μοιαζουν όλες οι δυστυχισμένες οικογένειες λίγο πολύ διαφέρουν , λέει ένας μεγάλος Ρώσος συγγραφέας στην αρχη του πασίγνωστου μυθιστορήματος του (Άννα Αρκαντίεβιτς
Καρένινα […]Προκειται για μια οικογενειακή σάγκα διάρκειας περιπου 100 ετών, προς τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, σε έναν χώρο εξωευρωπαϊκό αλλά κι ολότελα ευρωπαϊκό ταυτόχρονα, οικείο και ανοικείο, πραγματικό και φαντασιακό, σαν να εχει μετακινήθει δυτικότερα η Ρωσία κι ανατολικότερα η Αμερική. Η βασική ιστορία, αφηγούμενη από τον Βαν όσο συγγράφει τα απομνημονεύματά του και σχολιασμένη κατά τόπους από την Άντα, είναι η αιμομικτική σχέση μεταξύ αυτών των δυο, των ξαδερφων που τελικά είναι αδερφια, η οποία ξεκινά από πολύ τρυφερή ηλικία, και συνοδευει αμφότερους καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Μετα τις πρώτες 150 σελίδες, όμως, ολο το οικοδόμημα που έχει στήσει, σταδιακά τακτοποιειται –πραγμα που είναι απαραίτητο- όμως ταυτόχρονα φθίνει κιολας, ώς τελικά να γινει πολύ πολύ κουραστικό. Ακόμη και η ευφυία του στις επιλογές λέξεων και στη σημειολογία πίσω από αυτές και στους χαρακτήρες που απευθύνονται, στα λογοπαίγνια και το εκλεπτυσμένο χιουμορ του δεν αρκει για να κρατησουν κάποιον προσηλωμένο, με ζήλο, στο κειμενο. Για άλλη μια φορά, μου ηρθε στο μυαλο ο Ουάιλντ, ο οποιος παραδεχοταν πόσο καλά λειτουργουν οι εξυπνάδες και τα ευφυολογήματα στη συζητηση αναμεσα στους πρωταγωνιστές (του), αλλά όταν σηκωθουν από τον καναπέ, κάπως πρεπει να λειτουργησουν, να αναπτυχθουν και να δράσουν.
Το τέταρτο μέρος εμπεριέχει ένα βιβλιο εντός του βιβλίου, με τον τιτλο Η υφή του Χρόνου το οποίο ήταν τόσο βαρετό όσο μακροσκελες. Δεν είναι κάτι καινούριο, σε λογοτεχνικά κειμενα, να παρεισφρεουν φιλοσοφικές παρεκβάσεις κι επιστημονικές παρεκκλισεις ή οι απόψεις του συγγραγέρα. Οι σελίδες, όμως, στην Αντα πάσχουν από βάθος και σαφήνεια, με τον ίδιο τρόπο που λειπει ο ειρμός, η σαφηνεια και η πειστικότητα από τα φανταστικά στοιχεία τα οποία ήταν τρομερή εκπληξη στις αρχικές σελίδες του βιβλίου (η δυστοπία του πλανητη Αντιτερα/Δαιμονία και η ουτοπικη Τερα) ενώ μετά ξεχνιουνται και ξεπετάγονται σαν ιντερμέδια σε άσχετα σημεία της αφήγησης, χωρίς ποτε να ενσωματώνονται ουτε στο κείμενο ούτε στην ιστορία. Δεν λέω πλοκή, γιατι πλοκή δεν υπάρχει, το βιβλίο είναι εξαιρετικά στατικο, εξισου στατικοι είναι και οι χαρακτηρες ώς προς την ανάπτυξή τους μεσα σε όλα αυτά τα χρόνια. Η Αντα και ο Βαν προέφηβοι συμπεριφέρονται το ίδιο, μιλουν το ίδιο, εν ολιγοις είναι οι ιδιοι άνθρωποι. Δεν ξερω αν αυτό αποτελει κάποιου ειδους σκοπιμότητας η οποία ερχεται σε ευθεια αναφορά με την έννοια και την ψευδαισθηση του χρόνου, στο τεταρτο μέρος. Όπως ειπα, η θεωρία αυτή, κατά τη γνωμη μου, ήταν τόσο αδιαφορη που δεν βελτιωσε την εμπερια αναγνωσης καθημερινων περιστατικών, τα οποια διαδραματιζονται εδώ κι εκει, μεταξύ τυρου κι αχλαδίου.
Παρόλη τη θεματική του, το βιβλίο δεν το βρήκα σε κανένα σημείο προσβλητικό ή ενοχλητικό. Το αντίθετο, η αιμομιξία μου φανηκε σαν κάτι το φυσιολογικό κι αυτό πιστώνεται στα πολλά θετκά του εργου και της δεξιοτεχνίας του συγγραφέα. Το βρήκα, επίσης, πολύ ομορφο, με εξαίσιες περιγραφές και την εμμονή του για της πεταλούδες πανταχού παρούσα. Και φυσικά, δεν είναι συχνό το να πέφτει κανεις πάνω σε ένα βιβλίο με το οποιο να αναπηδησει από τα απανωτα σοκ των πρωτων σελίδων. Επίσης, νομίζω ότι εχει πάρα πολύ δυνατά σημεία σε πάρα πολλά επιπεδα, θεωρώ όμως ότι δεν καταφερε το πείραμα του Ναμποκοφ να παράξει ένα εργο στιβαρό, σφιχτοδεμένο τόσο ώστε να καταστει κλασικό. Σε μένα, δεν λειτουργησε όπως πίστεψα και ενθουσιάστηκα αρχικώς, αν και δεν αμφισβητώ την αξια του. Ειναι εργο που δεν γραφεται απο τον καθενα.
Αν και ο Ναμποκοφ ειχε τεραστιο θαυμασμο για τον Τολστόι, η Άντα πάντως μοιαζει εμπνευσμένη από τον Τζοις. Προς επιρρωσιν, ακομη και τα minor incidents αν κάποιος προσπαθησει να διαβάσει στα πεταχτά, εφόσον συνεχίσει την αναγνωση, θα αναγκαστει να επιστρεψει πίσω και να ξαναδιαβάσει προσεκτικερα. Αν θελει να καταλάβει.
