Αυτοαναφορικότητα

[Χρυσηίδα]

Είναι μία τεχνική, που την συνάντησα σε δύο πρόσφατα διαβάσματά μου και μου προκάλεσε εντύπωση. Την βάφτισα κάπως αυθαίρετα "αυτοαναφορικότητα", αλλά νομίζω ότι ο όρος ταιριάζει στην περίπτωση.

Αναφέρομαι στο εξής: συμβαίνει συχνά, σε κάποια μυθιστορήματα ένας από τους ήρωες να είναι συγγραφέας και ένα μέρος της πλοκής να περιλαμβάνει προβληματισμούς πάνω στην συγγραφή, σκέψεις για το τι είναι έμπνευση και διάφορα άλλα παρόμοια. Από μία άποψη αυτό είναι λογικό και για μένα ευχάριστο, γιατί μου επιτρέπει να καταλάβω πώς αντιλαμβάνεται ο εκάστοτε συγγραφέας την τέχνη του.

Αυτήν την τεχνική πιστεύω ότι την φτάνουν στα άκρα της, ο Αντρέ Ζιντ, στους Κιβδηλοποιούς του και ο Άντονι Μπέρτζες στο Κουρδιστό Πορτοκάλι. Στο πρώτο, ένας από τους ήρωες είναι συγγραφέας και προσπαθεί να γράψει ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο Οι Κιβδηλοποιοί. Στο δεύτερο, έχουμε πάλι έναν συγγραφέα που γράφει Το Κουρδιστό Πορτοκάλι!

Παιχνιδάκια γραφής, θα τα ονόμαζα αυτά και μάλιστα πολύ ενδιαφέροντα. Δεν ξέρω αν υπάρχουν κι άλλα παρόμοια παραδείγματα. Έχετε συναντήσει κάποιο εσείς;

 

[Οπερα]

μού φαινεται οτι και ο "Κιτρινος Φακελος" του Καραγατση εμπιπτει στην περιπτωση

 

[Αμοντιλιάδο]

Λατρεύω τέτοια παιχνιδάκια, και όταν διαβάζω και όταν γράφω!Δεν μπορώ να θυμηθώ άτι συγκεκριμένο τώρα, αλλά κάθε φορά που ανακαλύπτω τέτοια καλούδια το απολαμβάνω πάρα πολύ!

 

[Γλωσσολάγνος]

Η πιο κραυγαλέα περίπτωση αυτοαναφορικότητας για μένα, βρίσκεται σττην τέχνη των κόμιξ: πρόκειται για τον Γαλλο-Αιγύπτιο Εντουάρ Καραλί (Édouard Carali), γνωστό κυρίως με το καλλιτεχνικό του όνομα Εντικά (Édika)

Ο Εντικά είναι ο μετρ του παρανοϊκά σουρεαλιστικού χιούμορ στα κόμιξ. Οι ιστορίες του έχουν συχνότατα πλήρη έλλειψη συνοχής, και οι διάλογοί του δυναμιτίζουν τη λογική. Πολλές φορές βάζει τον ίδιο του τον εαυτό μέσα στις ιστορίες, ή μάλλον το άλτερ έγκο του: τον οικογενειάρχη Μπρόνσκι Πρόκο (μεγάλη μου αδυναμία), κι εννοώ εκείνον τον τύπο που πάει πακέτο με τη γυναίκα του την Όλγα, τα δύο εντελώς φευγάτα παιδιά και τον πιο απρόβλεπτο γάτο που έχω δει ποτέ σε κόμικ, τον Κλάρκι (πλήρες όνομα: Κλαρκ Γκέιμπλ, γραμμένο στα Γαλλικά Clarke Gaybeul για να διαβαστεί σχεδόν όπως στα Αγγλικά).

Επίσης, συχνά σχεδιάζει μία καρικατούρα τού εαυτού του στην άκρη κάποιου καρέ, ή έστω κάνει κάποιο (ειλικρινές!) γραπτό σχόλιο π.χ.:

▪ σχολιάζει το σχέδιό του («να πάρει! πάλι έκανα το δεξί πόδι μακρύτερο»),

▪ εκφράζει την απόγνωσή του που δεν βρίσκει ένα πετυχημένο τέλος για την ιστορία που εκείνη τη στιγμή διαβάζουμε («δεν το πιστεύω! μου μένει μόνο μισή σελίδα ακόμη!!!»),

▪ μοιράζεται μαζί μας τον ενθουσιασμό του με κάτι άσχετο που του έτυχε (βλ. εικόνα παρακάτω)

▪ εκφράζει τον εκνευρισμό του με κάποια εκπομπή που άκουγε στο ραδιόφωνο την ώρα που σχεδίαζε, ή με κάτι τηλεοπτικό που του αποσπούσε την προσοχή («Αφιερώνω αυτό το κενό καρεδάκι στον (...) και στην (...), που κάθε μεσημέρι από τις 12:00 μέχρι τις 12:30 δεν μ' αφήνουν να συγκεντρωθώ με τα σκατο-Αυτόφωρα Εγκλήματά τους. Μ@λ@κεεεεεεεεεεεες!!! Προσπαθώ να κλείσω το ραδιόφωνο μα δεν τα καταφέρνω!!»)

Να και μερικά παραδείγματα, παρμένα από ιστορίες του:

Εδώ, στα μισά μιας ιστορίας, και χωρίς καμία λογική αιτία φυσικά, ο Εντικά αφιερώνει ένα καρέ για να μας δείξει κάτι άσχετο που βρήκε, κι αμέσως μετά συνεχίζει την ιστορία του:


[πηγή: περιοδικό Βαβέλ #206, Ιούλιος 2002, σελ. 22]


Σε μια άλλη ιστορία με τίτλο «Η εξομολόγηση ενός αθώου», έχουμε έναν έφηβο που έχει εξαναγκαστεί από τη μάνα του να πάει να εξομολογηθεί. Ο πνευματικός, μέσα στο εξομολογητήριο, ψάχνει στον (απίστευτο) κατάλογο αμαρτημάτων για να πατήσει το κατάλληλο κουμπάκι και να δοθεί η ανάλογη τιμωρία στο αγόρι. Και νά! Τρυπώνει μέσα στο δεύτερο καρέ ο Εντικά.


[πηγή: περιοδικό Βαβέλ #210, Δεκέμβριος 2002, σελ. 72]


Στο τελευταίο μου παράδειγμα, δίνω τα τελευταία καρέ από μία ιστορία που κόβεται στη μέση, επειδή ο Εντικά εμφανίζεται ξαφνικά να συζητάει με τον γιό του για το πώς θα ήταν καλό να την τελειώσει (!). Τελικά βρίσκουν ένα καλό τέλος, και η «ιστορία» τελειώνει με τον εξής ανεπανάληπτο τρόπο:


[πηγή: περιοδικό Βαβέλ #211, Φεβρουάριος 2003, σελ. 49]

 

[Φαροφύλακας]

ο Εντικά είναι και δικός μου αγαπημένος και τώρα ξεπατώθηκα στο γέλιο με το "κρυφός θαυμασμός για το κυβερνητικό έργο"..

Θέλει οπωσδήποτε το δικό του νήμα.. Γλωσσολάγνε, εγώ ή εσύ;

 

[Γλωσσολάγνος]

Ξεκίνα και σε συμπληρώνω!
Πράγματι, το τελευταίο αμάρτημα είναι όλα τα λεφτά... :χαχαχα:

 

[Αντέρωτας]

Υπαρχει ενα παιδικο βιβλιο με τιτλος 'Το Τέρας στο τέλος του βιβλίου'

 

[Αμοντιλιάδο]

Φοβερός! Εκεί ειδικά με το "ωραίο κόλπο,ε;", τι γέλιο!!

 

[Επίδοξος Συγγραφέας]

Πολύ ενδιαφέρον νήμα.

Πρώτο παράδειγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι το Logicomix, όπου ο Δοξιάδης έχει δώσει στον εαυτό του θέση ήρωα στην ιστορία.)
Ως γενικότερο σχόλιο, μου φαίνεται πολύ λογικό και φυσικό αυτό το "τέχνασμα", αφού κάθε συγγραφέας επηρρεάζεται πάντα από τα προσωπικά του βιώματα σε ό,τι κι αν γράφει. Συνεπώς κατά την περίοδο συγγραφής, ο δημιουργός "μπαίνει στον ρόλο" του συγγραφέα, δηλαδή βιώνει επακριβώς τη διαδικασία συγγραφής ενός βιβλίου, και μπορεί να περιγράψει πολύ καλά αυτην την κατάσταση.

(βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα την ενότητα 'τεχνικές και ρεύματα' και νομίζω ότι αφού αρκετοί στη λέσχη συγγράφουν, θα βοηθήσει πολύ)

 

[Άντζελα]

Συμβάντα της ζωής του συγγραφέα, εμπειρίες, αλήθειες, βιώματα, υπάρχουν νομίζω σχεδόν σε όλα τα βιβλία. Έτσι δηλαδή μου φαίνεται το πιο λογικό. Ο συγγραφέας γράφει αυτό που κατέχει. Ή ακόμη, αυτό που έχει μελετήσει αρκετά κι έχει επεξεργαστεί σύμφωνα με το μέτρο της δικής του αντίληψης- πάλι βασισμένος σε εμπειρίες κι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται.
Κάποια βιβλία περιέχουν το "εγώ" σε δυο διαστάσεις (το εγώ της ιστορίας που βιώνει σαν ήρωας και εγώ της αφήγησης), σε άλλα, ξεκάθαρα, ταυτίζονται αυτά τα δύο- ίσως και να ομφαλοσκοπούν.
Θα αναφέρω τυχαία μερικά, όπως έρχονται στο μυαλό: Η "Ηδονή στον κρόταφο"- το φρέσκο της Ζυράννας Ζατέλη. Το παλιότερό της, "Περσινή αρραβωνιαστικιά". Η "Φωτεινή μαγική" του Δημήτρη Νόλλα όπου ο συγγραφέας ταυτίζεται με έναν 20χρονο ήρωα. Το "Besame Mucho" του Φώτη Σιμάτου. Το "Τρίτο στεφάνι" του Κώστα Ταχτσή, επίσης με χτυπητές αυτοαναφορές. Το "Λευκό Κάστρο", μετά-φανταστική η ιστορία αλλά γεμάτη αυτοαναφορικά στοιχεία, του Παμούκ Ορχάν. Η "Κόκκινη Ελλάδα του παραλόγου" του Μισέλ Φάις. Ο "Σκοτεινός οδηγός" του Παύλου Μάτεσι. Ο Ίρβιν Γιάλομ επίσης είναι αυτοαναφορικός με χαρακτηριστικότερο το βιβλίο του η "Μάνα και το νόημα της ζωής".

 

[Φαροφύλακας]

(βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα την ενότητα 'τεχνικές και ρεύματα' και νομίζω ότι αφού αρκετοί στη λέσχη συγγράφουν, θα βοηθήσει πολύ)

Να 'ναι καλά η Χρυσηίδα που το έχει γεμίσει με νήματα!!

 

[Φένια]

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτοαναφορικότητας, όπως την ορίζει η Χρυσ, αποτελεί "Ο Κόσμος της Σοφίας" του Γιοστάιν Γκάαρντερ. Δεν θα σας αποκαλύψω την πλοκή, για να μην σας χαλάσω την έκπληξη, εάν αποφασίσετε να το διαβάσετε. Επ' ευκαιρία, αν σκοπεύετε να χαρίσετε βιβλία σε παιδιά 12-16 ετών για τις γιορτές, το προτείνω ανεπιφύλακτα. Είναι ένα ευχάριστο μυθιστόρημα περιπέτειας, και ιδανική μύηση στην ιστορία της φιλοσοφίας και στα βασικά φιλοσοφικά ρεύματα.

 

[Ρεγινόρα]

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτοαναφορικότητας, όπως την ορίζει η Χρυσ, αποτελεί "Ο Κόσμος της Σοφίας" του Γιοστάιν Γκάαρντερ. Δεν θα σας αποκαλύψω την πλοκή, για να μην σας χαλάσω την έκπληξη, εάν αποφασίσετε να το διαβάσετε. Επ' ευκαιρία, αν σκοπεύετε να χαρίσετε βιβλία σε παιδιά 12-16 ετών για τις γιορτές, το προτείνω ανεπιφύλακτα. Είναι ένα ευχάριστο μυθιστόρημα περιπέτειας, και ιδανική μύηση στην ιστορία της φιλοσοφίας και στα βασικά φιλοσοφικά ρεύματα.

Από τα αγαπημένα μου εφηβικά βιβλία!

 

[Λολαντ]

Φένια, εγώ το ανακάλυψα πολύ μεγάλη και πρέπει να σου πω ότι το χάρηκα πάρα πολύ. Δεν είναι λοιπόν μόνο για παιδιά αλλά και για μεγάλους αυτούς που τους αρέσουν τα παραμύθια αλλά θέλουν να κάνουν και μια συστηματοποιημένη εισαγωγή στη φιλοσοφία.

 

[Άρτεμις]

Κι εγώ πριν 2 χρονάκια το διάβασα και είναι αρκετά ευχάριστο για όλες τις ηλικίες! Εκεί μέσα υπάρχουν οι πάντες και τα πάντα. Ξεκινάει με τον Δημόκριτο και τελειώνει με Φρόιντ. Μια πρώτη γνωριμία με την φιλοσοφία, αλλά και με ευχάριστη πλοκή.
Πάνω κάτω στο ίδιο στυλ και "οι φιλόσοφοι και ο έρωτας"- Lancelin, Aude.

 

[ΙωναΣΣΣ]

Δε χρειάζεται να είναι κάποιος συγγραφέας μέσα στο βιβλίο κατ' εμέ. Οπως πολύ ωραία και εύστοχα αναφέρεις, αυτή η αναφορικότητα γίνεται στους περισσότερους μεγάλους συγγραφείς που αντλούν πράγματα σε βάθος από τον εαυτό τους. Στο έγκλημα και τιμωρία πχ είναι ξεκάθαρο πως ο Ρασκόλνικωφ είναι πχ ο Ντοστογιέφσκι που απλώς δεν έχει κάνει φόνο . Παρεπιπτόντως, ωραία η λέξη που χρησιμοποίησες, θα στην κλέψω μου φαίνεται