Αλεξάντρ Πούσκιν : "Ευγένιος Ονέγκιν"

[Γλωσσολάγνος]

Είπα να κάνω την αρχή και στα λογοτεχνικά υποφόρουμ!

Εδώ και λίγες μέρες διαβάζω ένα από τα κορυφαία έργα της ρωσικής λογοτεχνίας, τον Ευγένιο Ον(ι)έγκιν (Евгений Онегин / Evgenij Onegin) του μεγάλου Αλεξάντρ Πούσκιν (Александр Пушкин / Aleksandr Pushkin).

Πρόκειται για μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση έμμετρου μυθιστορήματος. Καθένα από τα οκτώ κεφάλαια διαιρείται σε αρκετές στροφές, όλες δεκατετράστιχες (όχι όμως σε μορφή σονέτου) και όλες με το ίδιο σχήμα ομοιοκαταληξιών. Θα ήθελα πολύ να το διάβαζα στα Ρωσικά, επειδή όμως τη γλώσσα αυτή τη γνωρίζω μόνο επιφανειακά, είπα να βρω καμμία καλή μετάφραση. Τελικά βρήκα μία Αγγλική, αυτήν που διαβάζω τώρα, κι έχω μείνει άναυδος!

Πρόκειται γι' αυτό το άκρως θαυμαστό και σπάνιο είδος μεταφράσεων που σέβεται το πρωτότυπο με τον ωραιότερο τρόπο: όχι μόνο αποδίδει πιστά το νόημα, αλλά διατηρεί και το ποιητικό μέτρο και όλες τις ομοιοκαταληξίες. Ο μεταφραστής έχει δώσει εδώ όλο του το είναι για να μεταφέρει στην αγγλική γλώσσα όλη τη ζωντάνια, φρεσκάδα και μουσικότητα του ρωσικού πρωτοτύπου.

Το προτείνω με ζέση σε όποιον αγαπά τόσο την κλασική ρωσική λογοτεχνία όσο και την αγγλόγλωσση ποίηση. Μοναδικός περιορισμός: η πολύ καλή γνώση της Αγγλικής.

Alexander Pushkin. Eugene Onegin. Μετάφραση στα Αγγλικά από τον Charles Johnston. Penguin Classics, 2003.

 

[Γλωσσολάγνος]

Δεν άντεξα και ενέδωσα στον πειρασμό...

Λοιπόν, για να καταλάβετε για τί μεταφραστικό καλλιτέχνημα μιλάμε, ιδού ένα δείγμα: παραθέτω πρώτα, στο ρωσικό πρωτότυπο, την τέταρτη στροφή του πρώτου κεφαλαίου:

Α, 9 Когда же юности мятежной
Β, 8 Пришла Евгению пора,
Α, 9 Пора надежд и грусти нежной,
Β, 8 Monsieur прогнали со двора.
Γ, 9 Вот мой Онегин на свободе;
Γ, 9 Острижен по последней моде;
Δ, 8 Как dandy лондонский одет -
Δ, 8 И наконец увидел свет.
Ε, 9 Он по-французски совершенно
Ζ, 8 Мог изъясняться и писал;
Ζ, 8 Легко мазурку танцевал
Ε, 9 И кланялся непринужденно;
Η, 8 Чего ж вам больше? Свет решил,
Η, 8 Что он умен и очень мил.

Ακόμη κι αν δεν διαβάζετε το κυριλλικό αλφάβητο, οπτικά τουλάχιστον οι ομοιοκαταληξίες είναι αναγνωρίσιμες. Τις συμβολίζω με ελληνικά γράμματα στην αρχή κάθε στίχου, όπου δίνω και τον αριθμό των συλλαβών.

Η αγγλική μετάφραση της ίδιας στροφής:

Α, 9 But when the hour of youthful passion
Β, 8 struck for Evgeny, with its play
Α, 9 of hope and gloom, romantic-fashion,
Β, 8 it was goodbye, Monsieur l'Abbé.
Γ, 9 Eugene was free, and as a dresser
Γ, 9 made London's dandy his professor.
Δ, 8 His hair was fashionably curled,
Δ, 8 and now at last he saw the World.
Ε, 9 In French Onegin had perfected
Ζ, 8 proficiency to speak and write,
Ζ, 8 in the mazurka he was light,
Ε, 9 his bow was wholly unaffected.
Η, 8 The World found this sweet enough to treat
Η, 8 Eugene as clever, and quite sweet.

Απλώς προσκυνώ

 

[Χίμαιρα]

Πρόκειται γι' αυτό το άκρως θαυμαστό και σπάνιο είδος μεταφράσεων που σέβεται το πρωτότυπο με τον ωραιότερο τρόπο: όχι μόνο αποδίδει πιστά το νόημα, αλλά διατηρεί και το ποιητικό μέτρο και όλες τις ομοιοκαταληξίες. Ο μεταφραστής έχει δώσει εδώ όλο του το είναι για να μεταφέρει στην αγγλική γλώσσα όλη τη ζωντάνια, φρεσκάδα και μουσικότητα του ρωσικού πρωτοτύπου.

Η Αγγλική, παρεξηγημένη από εμάς τους γκχμ... λίγο υπερόπτες Έλληνες, και παρά το απλοϊκόν της γραμματικής της, είναι μια αρκετά πλούσια γλώσσα ειδικά στην κλασσική της μορφή.
Εξυπηρετεί άνετα τέτοιου είδους μεταφράσεις, κάτι που θα μπορούσαμε κι εμείς να κάνουμε χρησιμοποιώντας τον κατακρεουργημένο πλούτο της γλώσσας μας, όμως δεν το τολμάμε γιατί... από το ήδη "ανύπαρκτο" αναγνωστικό κοινό, δε θα διαβάσει κανένας.
Pity...

 

[Ραστινιάκ]

Τον Ευγενιο Ονεγκιν μου τον εκανε δωρο η φιλη μου στην γιορτη μου,επειδη μου αρεσει πολυ κι εμενα η Ρωσικη λογοτεχνια.Δεν το εχω ξεκινησει ακομα,γιατι παντα ειμαι χωμενος σε καποιο βιβλιο κι οταν το τελειωνω αρχιζω επιτηδες αλλο:χαχαχατωρα ας πουμε διαβαζω δοκτωρ Ζιβαγκο)
Φιλε γλωσσολαγνε αν δεν το γνωριζεις υπαρχει και σε ταινια ο Ευγενιος Ονεγκιν.Απο Πουσκιν εχω τα διηγηματα,η κορη του λοχαγου κι αυτο.Ωραιος ο Αλεξανδρος...

 

[Βιβλιοανιχνευτής]

Καλησπέρα στην ενδιαφέρουσα παρέα της Λέσχης.

Δεν ξέρω καθόλου ρωσικά και τα αγγλικά μου πάσχουν. Συνεπώς, δεν μπορώ να κρίνω την μετάφραση του Charles Johnston.

Επειδή υπάρχουν δύο πλήρεις μεταφράσεις στα ελληνικά του Ευγένιου Ονέγκιν, σκέφτηκα να παραθέσω και τις δύο αποδόσεις της συγκεκριμένης στροφής, έτσι ώστε να μπορεί κάποιο μέλος, αν ενδιαφέρεται, να κάνει τις απαραίτητες συγκρίσεις.

Εδώ, η μετάφραση του Νίκου Παπακωνσταντίνου, που προηγείται χρονικά:

Κι’ όταν μ’ ελπίδες έφτασε κι’ η νιότη
– καθώς ο χρόνος γρήγορα τραβά –
κι’ ακούστηκαν οι στεναγμοί του οι πρώτοι
και διώξαν απ’ το σπίτι τον Αββά,
νάσου ο Ευγένιος λευτερωμένος,
στην τελευταία μόδα ξυρισμένος·
Άγγλος στο ντύσιμο, Dandy σωστός
και σ’ όλα του ευγενής και λατρευτός.
Έγραφε γαλλικά και τα μιλούσε
κι’ ήταν συζητητής περηφανής·
χόρευε τη μαζούρκα όσο κανείς,
μ’ αιθέριες υποκλίσεις χαιρετούσε,
κι’ έκριν’ ο κόσμος όλος πως αυτός,
φρόνιμος ήτανε κι’ αγαπητός.

Και εδώ η μετάφραση της ίδιας στροφής από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ:

Κι όταν της νιότης της γλυκιάς
για τον Ευγένιο ήρθ’ η ώρα,
ώρα ελπίδας, θλίψης, ονειροφαντασιάς,
του μεσιέ του έδειξαν την πόρτα.
Και να ο καλός μου Ονέγκιν ελεύθερος πια,
τέλεια μοντέρνα κουρεμένα τα μαλλιά,
ντυμένος σαν Λονδρέζος δανδής,
γνώρισ’ επιτέλους τον επώνυμο κόσμο της εποχής.
Τα γαλλικά του χωρίς ψεγάδι
τα μιλούσε κι έγραφε καλά.
Τη μαζούρκα χόρευ’ ελαφρά
κι υποκλινόταν με φυσικότητα και χάρη.
Τι άλλο θέλετε; Αποφάσισε η καλή κοινωνία
πως ήταν πανέξυπνος και γιομάτος γοητεία.

 

[Μήτις]

Ο παππούς μου είχε στη βιβλιοθήκη του μια έκδοση του 1977 του Ευγένιου Ονέγκιν, σε μετάφραση Κοραλίας Μακρή (έχει μεταφράσει και Ντοστογιέφσκι για τις εκδόσεις Γκοβόστη). Όμως είναι τρομερά απογοητευτική μετάφραση: δεν είναι έμμετρη, αλλά πεζη! Epic fail για να το πω και αγγλιστί.
Οπότε κρατάω το βιβλίο για συναισθηματικούς λόγους και θα το διαβάσω σε μια από τις παραπάνω πιστότερες μεταφράσεις.

 

[Γλωσσολάγνος]

Μήτις, δεν θα συμφωνήσω με το "epic fail". Μπορεί στην πεζή μετάφραση να χάνεται η μουσικότητα, αλλά ο αναγνώστης κερδίζει το ακριβές νόημα. (Στην έμμετρη μετάφραση συμβαίνει το αντίστροφο.) Μία από τις σπουδαιότερες αγγλικές μεταφράσεις του Ευγένιου Ονέγκιν είναι σε πεζό (από τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, 1964). Κι αν επαίνεσα παραπάνω την αγγλική μετάφραση του Τζόνστον είναι γιατί καταφέρνει να μεταφράσει τους στίχους του Πούσκιν όχι μόνο έμμετρα αλλά και με μεγάλη ακρίβεια (αν και ποτέ απόλυτη, γιατί αυτό είναι μάλλον αδύνατο όταν υπάρχουν οι περιορισμοί των συλλαβών και της ομοιοκαταληξίας).

Βιβλιοανιχνευτή, πολύ χαίρομαι που συμπλήρωσες τόσο όμορφα αυτό το νήμα παραθέτοντας δύο ελληνικές μεταφράσεις της ίδιας στροφής! Αυτή του Παπακωνσταντίνου μού φαίνεται αρτιότερη διότι καταφέρνει ν' ακολουθεί από κοντά το νόημα, ενώ παράλληλα καί διατηρεί σταθερό αριθμό συλλαβών ανά στίχο, καί σέβεται το σχήμα ομοιοκαταληξιών.

 

[Μήτις]

Έχεις δίκιο για την αρτιότητα του νοήματος, το διάβασα χτες το βράδυ από περιέργεια και μου άρεσε. ( Είναι 90 σελίδες, μήπως λείπει κάτι ή απλά το έμμετρο καταλαμβάνει περισσότερο χώρο; ) Αλλά δε γίνεται να διαβάζεις στο εσώφυλλο: Ευγένιος Ονιέγκιν. Ένα έμμετρο μυθιστόρημα του Αλεξάντρ Πούσκιν. Και μετά να ξεκινάει το πεζό.

 

[Βιβλιοανιχνευτής]

Παραθέτω άλλη μία στροφή από την μετάφραση του Νίκου Παπακωνσταντίνου:

Τι πρώιμα που σπούδασε με χάρη
να υποκρίνεται τον ευπειθή,
τον άπελπι, το γόη, το ζηλιάρη,
δύστροπο, σκυθρωπό και συμπαθή,
δείχνοντας άλλοτε αδιαφορία
κι’ άλλοτ’ ευμένεια κι’ αλαζονεία...
Παθιάρικα πως ήταν σιωπηλός
ή ρήτορας του έρωτα τρελός
μα κι’ αφελής στα ρωτογράμματά του!
Κι’ ως είχε μιαν αγάπη, μια πνοή,
την ίδια του λησμόναγε ζωή!
Και τί γοργόφτερα τα βλέμματά του,
δειλά κι’ αυθάδικα και φλογερά
και με τα δάκρυά του αστραφτερά.

 

[Μήτις]

Μιας και διαβάζω ξανά την πεζή ελληνική μετάφραση, είπα να κοιτώ παράλληλα και την αγγλική έμμετρη μετάφραση των εκδόσεων Penguin που αναφέρει παραπάνω ο Λάγνος: είναι καταπληκτική, δε μπορούσα να σταματήσω! Με έχει εντυπωσιάσει επίσης το πως έχει επηρεαστεί ο Πούσκιν από λατίνους συγγραφείς -κυρίως από τον Οβίδιο, ως προς το μοτίβο της εξορίας του ποιητή, και από τον Οράτιο, ως προς το μοτίβο της ποιητικής σύλληψης στην ειδυλλιακή και ήρεμη επαρχία.

 

[Μονόκερος]

Ενδιαφέρουσα πρόταση, ευχαριστούμε γλωσσολάγνε. Η ρωσική λογοτεχνία είναι αγαπημένη και από τα έργα του ιδίου το δικό μου αγαπημένο είναι το βιβλιαράκι με τις τρεις "Μικρές Τραγωδίες" και από τα διηγήματά του η "Ντάμα Πίκα" με διαφορά

 

[Γλωσσολάγνος]

Μήτις, χαίρομαι πολύ που σου αρέσει ο Ονιέγκιν και ειδικά η συγκεκριμένη μετάφραση. Ενδιαφέροντα τα μοτίβα των λατίνων που αναφέρεις, δεν τα είχα υπόψη. Κάνεις απλώς έναν παραλληλισμό ή θεωρείς ότι ο Πούσκιν έχει διαβάσει τα έργα τους κι έχει επηρεαστεί;

Μονόκερε, παραδόξως δεν έχω διαβάσει τη Ντάμα Πίκα, ούτε καν την έχω στη βιβλιοθήκη μου. Έχεις να προτείνεις καμιά καλή μετάφραση; Παρεμπιπτόντως, έχει γίνει καί αυτό το έργο όπερα, πάλι από τον Τσαϊκόφσκι (όπως και ο Ονιέγκιν), αλλά δεν είχα ακόμα την ευκαιρία να το γνωρίσω. Προσωπικά προτιμώ να τη λέω Ντάμα Μπαστούνι, δεν βλέπω κανένα λόγο ν' αποκαλούμε τη συγκεκριμένη φυλή τραπουλόχαρτων () με μια λέξη που μάλλον κανένας πια δεν χρησιμοποιεί πάνω στο χαρτοπαίγνιο.

 

[Στιλλ ιλλ]

Επειδη εχω κολλησει με τους Ρωσους συγγραφεις μπορειτε να μου πειτε με ποιο δικο του εργο να ξεκινησω.Στη βιβλιοθηκη βρηκα μονο τα διηγηματα και τον Ντουμπροβσκυ αν θυμαμαι καλα τον τιτλο.Ισως να εχει κι αλλα θα ψαξω επισταμενως την επομενη φορα

 

[Φιλιπ]

Στιλλ ιλλ, ξεκίνα με τον "Ευγένιο Ονεγκιν". είναι έμμετρο μυθιστορημα ίσως το κορυφαίο του. υπαρχει μια πολύ καλή έκδοση από τις εκδόσεις Καστανιώτη με σκληρό εξώφυλλο από την σειρά "κλασσική βιβλιοθήκη"

 

[Ρανελέ]

Καλησπέρα στην ενδιαφέρουσα παρέα της Λέσχης.

Δεν ξέρω καθόλου ρωσικά και τα αγγλικά μου πάσχουν. Συνεπώς, δεν μπορώ να κρίνω την μετάφραση του Charles Johnston.

Επειδή υπάρχουν δύο πλήρεις μεταφράσεις στα ελληνικά του Ευγένιου Ονέγκιν, σκέφτηκα να παραθέσω και τις δύο αποδόσεις της συγκεκριμένης στροφής, έτσι ώστε να μπορεί κάποιο μέλος, αν ενδιαφέρεται, να κάνει τις απαραίτητες συγκρίσεις.

Εδώ, η μετάφραση του Νίκου Παπακωνσταντίνου, που προηγείται χρονικά:

Κι’ όταν μ’ ελπίδες έφτασε κι’ η νιότη
– καθώς ο χρόνος γρήγορα τραβά –
κι’ ακούστηκαν οι στεναγμοί του οι πρώτοι
και διώξαν απ’ το σπίτι τον Αββά,
νάσου ο Ευγένιος λευτερωμένος,
στην τελευταία μόδα ξυρισμένος·
Άγγλος στο ντύσιμο, Dandy σωστός
και σ’ όλα του ευγενής και λατρευτός.
Έγραφε γαλλικά και τα μιλούσε
κι’ ήταν συζητητής περηφανής·
χόρευε τη μαζούρκα όσο κανείς,
μ’ αιθέριες υποκλίσεις χαιρετούσε,
κι’ έκριν’ ο κόσμος όλος πως αυτός,
φρόνιμος ήτανε κι’ αγαπητός.

Και εδώ η μετάφραση της ίδιας στροφής από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ:

Κι όταν της νιότης της γλυκιάς
για τον Ευγένιο ήρθ’ η ώρα,
ώρα ελπίδας, θλίψης, ονειροφαντασιάς,
του μεσιέ του έδειξαν την πόρτα.
Και να ο καλός μου Ονέγκιν ελεύθερος πια,
τέλεια μοντέρνα κουρεμένα τα μαλλιά,
ντυμένος σαν Λονδρέζος δανδής,
γνώρισ’ επιτέλους τον επώνυμο κόσμο της εποχής.
Τα γαλλικά του χωρίς ψεγάδι
τα μιλούσε κι έγραφε καλά.
Τη μαζούρκα χόρευ’ ελαφρά
κι υποκλινόταν με φυσικότητα και χάρη.
Τι άλλο θέλετε; Αποφάσισε η καλή κοινωνία
πως ήταν πανέξυπνος και γιομάτος γοητεία.

IV
Ο Ευγένιος σαν έφτασε στην ηλικία νεαρά
Στην εποχή του ρεμπελιού και της ανησυχίας
Στην εποχή των ρεμβασμών και τρυφερής μελαγχολίας
Τον ιεροκαθηγητή τον έδιωξαν από κοντά.

Και να ο Ονέγκιν μου γυρνάει έξω περιχαρής
Σύμφωνα με την τελευταία λέξη κομμένο το μαλλί,
Ντυμένος σαν δανδής,
Είδε επιτέλους την κοινωνία υψηλή.

Μπορούσε να γράφει και να μιλά
Χωρίς ψεγάδι Γαλλικά.
Μαζούρκα χόρευε με άνεση μεγάλη
Και υποκλινόταν όλο χάρη.

Τι άλλο παραπάνω; Η κοινωνία υψηλή
Τον έκρινε ως έξυπνο και συμπαθή.